‘Welke schrijver een een­-op-­een match met Lowlands is? Om eerlijk te zijn probeer ik dat type juist te vermijden.’ Dat zegt Hans van Rompaey, de man die de afgelopen jaren het literatuur­ en comedy­programma van Lowlands verzorgde. ‘Vaak krijg ik aanbiedingen van schrijvers of uitgeverijen: dan doen we er een bandje bij. Of: ons thema is muziek. Maar ik vind: literatuur moet literatuur zijn. Daarom is Connie Palmen op Lowlands perfect: zij zal geen enkele toegeving doen aan het feit dat ze op een festival staat. Wie mee probeert te doen met het festival, slaat vaak de plank mis.’

Verkleed als personages
Literatuur is net als comedy, film en theater op Lowlands een wereld op zich. Terwijl op het veld 50.000 mensen hun best doen zich door de mensenmassa van de ene naar de andere grote tent te verplaatsen, is het bij het niet­muziek­programma vaak minder hectisch. Of er nu aandachtig geluisterd, meegeschreeuwd of gedebatteerd wordt, je hebt meer dan buiten te maken met een dedicated publiek. ‘Dat blijft toch iets unieks,’ zegt Van Rompaey, ‘Dat je iemand kunt laten voordragen uit een boek, dat het stil is en dat vervolgens een ovationeel applaus volgt. Het meest geslaagde literatuuronderdeel voor mij was de komst van Neil Gaiman, een bijzonder populaire science fiction en graphic novel auteur uit Engeland. Voor hem kwamen mensen met rugzakken vol werk om te laten signeren, en op de eerste rij zaten fans verkleed als personages uit zijn comics.’

Het meest fascinerend is nog wel de manier waarop buiten het muziek­programma actuele maatschappelijke thema’s een plek krijgen. Er worden spiegels voorgehouden, gedachten in hoofden geplant. Er is een ‘seksistische talkshow’ met vrijwel alleen vrouwen aan het woord. Je kunt een lezing bijwonen over de zin in en onzin in zelfhulpboeken en over de vraag wat nu eigenlijk ‘normaal gedrag’ is. Hans van Rompaey: ’Literatuur is in essentie duiden wat het betekent om mens te zijn op deze wereld. Je zou kunnen zeggen dat er vrijwel geen literatuur is die niet maatschappelijk geëngageerd is, al wordt die stelling binnen de literatuur zelf voortdurend bevochten. Maar ik denk wel dat je kunt stellen dat literatuur, film en theater sterker een traditie van engagement hebben dan popmuziek, dat ook mag gaan over levensstijl of klassieke thema’s.’

Lawaai op het terrein
Ook Stella van Leeuwen - verantwoordelijk voor theater en dans ­- probeert in haar programma naast toegankelijk vermaak en een moderne opera ruimte te maken voor actuele thema’s. Zo programmeerde ze dit jaar de voorstelling Trouble Man, een monoloog van de Turk/Nederlandse theatermaker Sadettin Kirmiziyüz. ‘Het is het slot van een drieluik, waarin hij onderwerpen als radicalisatie, populisme en integratie bespreekt. In dit deel is Sadettin vader geworden, en verhaalt hij over hoe zo’n gebeurtenis alles waarover het al jaren spreekt in twijfel trekt. Ik vind het fijn dat hij dat op een heel intelligente manier doet, maar ook met humor. Maar zo’n voorstelling zet ik wel bewust vroeg in het programma neer, als mensen nog fris zijn en er nog niet te veel lawaai op het terrein is.’

Wat comedy betreft is 2016 een zeer bijzonder jaar voor Lowlands, omdat voor het eerst een cabaretier in de Alpha­tent geprogrammeerd staat, de grootste tent van het festival. Het is ook nog eens een van de meest geëngageerde comedians van ons land: Hans Teeuwen. Zeker na de moord op zijn vriend Theo van Gogh schakelde de absurdist de laatste jaren een paar tandjes bij in zijn kritiek op religie en andere dogma’s in de maatschappij. ‘Dat zal hij in zijn nieuwe show meer dan ooit doen,’ belooft Hans van Rompaey, die denkt dat Teeuwen weet waar hij aan begint. ‘Hans heeft een paar jaar geleden in Engeland al op grote festivals gestaan, in tenten met staand publiek. Hij kent de dynamiek, weet wat de risico’s zijn. Het is een heel goed idee om hem in de grootste tent neer te zetten in plaats van in het Juliet theater waar je maar een deel van het publiek kunt bedienen. Verder ben ik heel trots op de komst van Sanne Wallis de Vries, die haar nieuwe programma komt uitproberen. Maar de beste show die ik dit jaar zag is van Eva Crutzen. Zij is nog niet zo bekend, maar dat gaat niet lang meer duren, haar show is een wervelwind. Waanzinnig knap hoe zij terloops commentaar geeft op de wereld.’

Je kunt dus wel stellen dat het niet­-muzikale programma de plek is waar Lowlands maatschappelijk en politiek kleur bekent. Het was ook niet voor niets dat directeur Eric van Eerdenburg een paar jaar geleden in aanvaring kwam met Geert Wilders vanwege een gast uit het Lowlands University programma, publicist Rob Riemen. ‘Dat kleur bekennen herkende ik wel toen ik een jaar of acht geleden aan deze taak begon,’ zegt Stella van Leeuwen. ‘We mikken op een link progressief publiek, dat behoefte heeft aan uitdaging. Tegelijkertijd zie ik om half twee ’s nachts op het terrein overal bekertjes liggen en denk dat ik dat het best een interessant zou zijn om het eens uit te zoeken: zit het publiek van Lowlands inderdaad zo in elkaar zit als wij denken?’