My Baby Just Cares For Me, dus. Het nummer zelf was al oud, een jazz-standard uit 1957, maar de versie van Simone haalde overal de hitparade, ook in Nederland, waar het zelfs wekenlang op één stond. Voor veel mensen was het de introductie tot haar verdere werk, dat albums bleek te omvatten zoals Emergency Ward, It Is Finished en Black Gold, die je mond deden openvallen: was dit óók Nina Simone? Verbluffende pianosolo’s hoorde je, en haar stem had een kippenveltrekkende diepgang; laag, warm en emotioneel. Haar uitvoering van Who knows where the time goes deed je stilvallen. En nog. De breekbaarheid ervan. En dan de parelende pianofrasen die ze uit haar vingers laat vloeien. Pfew.
Extremen
In de VS had Nina Simone als zangeres toen al een leven achter de rug, eerst jarenlang als bekende clubzangeres en later als boegbeeld van de zwarte civilrightsmovement in de jaren zestig. In reactie op het gruwelijke geweld tegen zwarten in het Zuiden schreef ze in 1963 Mississippi Goddamn, dat het lijflied werd van de protestbeweging. Directe aanleiding was de bom op een kerk dat jaar in Alabama, die vier zwarte tienermeisjes doodde die daar aan de bijbelstudie zaten. Young, Gifted en Black is ook zo’n lijflied.
In de VS had Nina Simone als zangeres toen al een leven achter de rug, eerst jarenlang als bekende clubzangeres en later als boegbeeld van de zwarte civilrightsmovement in de jaren zestig. In reactie op het gruwelijke geweld tegen zwarten in het Zuiden schreef ze in 1963 Mississippi Goddamn, dat het lijflied werd van de protestbeweging. Directe aanleiding was de bom op een kerk dat jaar in Alabama, die vier zwarte tienermeisjes doodde die daar aan de bijbelstudie zaten. Young, Gifted en Black is ook zo’n lijflied.
Ze nam geen blad voor haar mond; in New York woonde ze naast Malcolm X met wie ze een heel eind meeging in zijn ideeën over de noodzaak van de gewapende strijd tegen de blanke onderdrukker. In de documentaire zien we haar de beruchte uitspraak doen dat als het aankomt op verzet, ze zelf ook niet van de geweldloze tak is. Dat was het moment dat managers en publiek begonnen af te haken.
Nina Simone was een vrouw van extremen, zoveel was duidelijk. Maar er was meer aan de hand met haar, al kon je de vinger er niet opleggen. Zeker is dat we op een gegeven moment het spoor bijster raakten, van Nina Simone.
De documentaire What Happened Miss Simone? van Liz Garbus vult de lege plekken in. Het is een geslaagde film, waarin Garbus een genuanceerde journalistieke benadering aan de dag legt van haar onderwerp, die ze de hele film volhoudt. Haar film is én een lofzang op een magnifiek talent, én een portret van een labiele vrouw. Geniaal in de muziek, onberekenbaar als mens, als bandleider absurd veeleisend en als moeder bij vlagen monsterlijk. Aan het slot van de film weet je een hoop meer maar het gekke is, en ook wel het mooie: hoeveel Garbus ook boven tafel haalt, haar talent is nog even geheimzinnig als aan het begin. De regisseur weet laat de mythe overeind te houden. Knap gedaan.
Waar Nina Simone het vandaan had….Geboren in 1933 als Eunice Waymon in het plaatsje Tryon in North Carolina, kroop ze als kleuter al achter de piano in de kerk. En viel zo op, dat ze op haar zevende pianoles aangeboden kreeg van een blanke mevrouw die ongetwijfeld het witste was wat het meiske ooit had gezien. Eunice was de enige van alle buurtkinderen die pianoles kreeg en ze werd erom gepest. Maar ze hield vol. Ze reisde op en neer tussen twee werelden, de zwarte en de blanke en voelde zich in geen van beide thuis. De muziek was haar thuis. Dat wel.
Zoete broodjes
What Happened Miss Simone? was de opening van het Sundance Film Festival en ging daarna op 26 juni in première bij Netflix, de producent, wat groots werd gevierd in Parijs met een rodeloperpremière. Zowel de regisseur als Lisa Simone Kelly, de 52-jarige dochter van Nina die optrad als co-producent, zijn overgevlogen. In een hotel aan de Rue Faubourg Saint Honoré, zo chique dat Eunice Waymon er vast niet binnen had gedurfd, staat haar dochter de volgende dag de internationale pers te woord.
De vrouw die de kamer binnenkomt lijkt niet op haar moeder. ‘Klopt,’ zegt Lisa Simone, ‘maar ik heb haar handen.’ Ze strekt ze naar ons uit en wij, vijf Europese journalisten, kijken geïnteresseerd alsof we de lenige pianovingers van Nina erdoorheen zien.
Hoe is de film tot stand gekomen? ‘Het plan bestond al lang maar het kostte me tien jaar om het juiste team te vinden,’ vertelt Lisa. ‘Toen mijn moeder stierf in april 2003 heb ik haar beloofd dat ik zou zorgen dat ze op de juiste manier zou voortleven. I want to do her right.’ Dat laatste zinnetje zal ze een paar keer herhalen tijdens het gesprek.
Intussen denk je aan de film, waarin we zien dat Lisa op haar twaalfde haar moeders chauffeur moest spelen in de tijd dat ze in Afrika woonden, gedurende Nina’s ‘back to your roots’ - periode. Op haar veertiende ging ze voorgoed uit huis na een aframmeling van haar moeder. Haar moeder onterfde haar. Lisa groeide op bij haar vader en ging het leger in. Ze was gelegerd ver weg, in Duitsland, ze diende in de Golfoorlog. Al die tijd, twaalf jaar, had ze geen contact met haar moeder. En nu dit. Deze vrouw met de zachte stem en de pijn in haar ogen moet een lange weg hebben afgelegd naar de vergeving. ‘The Truth will set you free, zoals de ouderen zingen in onze kerk,’ zegt ze.
De Franse journaliste in ons gezelschap merkt voorzichtig op dat de film bepaald geen zoete broodjes bakt, waar het haar moeders gedrag aangaat. Lisa Simone kan het niet zo goed meer hebben. Geërgerd: ‘Mijn moeder was eerlijk, dapper en veeleisend. De opofferingen die ze deed en haar bijdrage aan deze wereld verdienen een mooi portret.’
What happened?
Eunice is nooit de eerste zwarte Amerikaanse concertpianiste geworden, zoals ze hoopte als kind. Na een zomercursus wees het Juilliard conservatorium in New York haar alsnog af; of het racisme was of dat ze inderdaad niet goed genoeg was - wie zal het zeggen. De beurs die Oberlin in Ohio haar aanbood, dat er notabene om bekend staat als eerste conservatorium van het land ook vrouwen en zwarten toe te laten, sloeg ze zelf af – waar ze later spijt over betoog. Om geld te verdienen ging ze in bars zingen, zichzelf begeleidend op de piano. Ze nam de naam Nina Simone aan, van de Franse actrice Simone Signoret. Ze deed het goed, ze mocht een plaatje opnemen, I Loves You, Porgy van Gershwin. Het werd een hit. Zo begon het.
De titel What happened Miss Simone komt uit een artikel uit 1970 over Nina Simone, uit een Amerikaans glossy tijdschrift getiteld Redbook en geschreven door niemand minder dan de latere Nobelprijswinnares Maya Angelou. Zij zocht Simone op bij haar thuis upstate New York, waar ze woonde met de toen achtjarige Lisa.
‘But what happened, Miss Simone?’ schrijft Angelou. ‘Specifically, what happened to your big eyes that quickly veil to hide the loneliness? To your voice that has so little tenderness, yet flows with your commitment to the battle of Life? What happened to you?
Mysterie
Regisseur Liz Garbus: ‘Ik las de biografie van Nina Simone en realiseerde me meteen dat er een goed verhaal in zat, met als elementen schoonheid en kunst maar ook politiek en psychologie. De diepgang van die vrouw is eindeloos. De reden dat haar muziek nog steeds zoveel power heeft is dat ze alles heeft meegemaakt waarover ze zingt. En dat voel je.’ Garbus besloot in zee te gaan met Lisa Simone en Netflix. Ze heeft wat met iconen met een steekje los: in 2011 kwam ze met de film Bobby Fischer Against the World over schaakkampioen Bobby Fischer, en het jaar daarop maakte ze Love, Marilyn over Marilyn Monroe. In beide films komen genialiteit, gekte en roem samen in een fascinerende cocktail.
Voor haar film over Nina Simone had ze een overschot aan materiaal. ‘Concertopnames, televisieoptredens, fragmenten uit de dagboeken van Nina Simone [‘we hebben nu twee auto’s en nog afbetaald ook!’], interviews met managers, muzikanten, vrienden, en haar dochter. Plus Nina Simone zelf, die haar eigen verhaal vertelt in interviews.’ Het maakt de film wel de moeite waard, al die verschillende bronnen, zwart-wit televisiebeelden uit de jaren vijftig en zestig -er zit veel uniek beeld in.
Welke keuzes heeft ze gemaakt in haar selectie van het materiaal? ‘Ik wist al snel dat ik de film wilde openen met dat concert in Montreux waar ze zegt: ik doe geen jazzfestivals meer want ik ben moe, you don’t know what I mean. Voor mij schetst dat het mysterie van haar leven.
‘We wisten het ook niet. We wisten niet waarom Nina Simone het zat was en waar ze mee worstelde. De rest van de film is een grote zoektocht naar antwoorden.’
‘Zij is geliefd of gevreesd, aanbeden of verafschuwd,’ schreef Maya Angelou in 1970, ‘ slechts weinigen die haar muziek kennen of die een glimp kregen van haar ziel reageren met matigheid. She is an extremist, and extremely realized.’