Wat we al weten. Toonaangevende Amerikaanse publicaties The Fader en Pitchfork brachten op 25 augustus al wel wat fragmenten uit hun interviews naar buiten met wat basic weetjes: Richard D James werkte een half decennium aan het album, de oudste tracks zouden zes, zeven jaar oud zijn. Eerder al claimde de Ier albums vol materiaal te hebben liggen, waaronder bijzonder experimenteel werk.

Het artwork hebben we ook al gezien. We zien een soort belastingstaatje, waarop precies staat welke kosten voor het album gemaakt zijn. 9 pond voor een 'making of Windowlicker' filmpje. 99 voor online marketing in Noorwegen. 35 voor A2 posters voor de Japanse winkels. Opvallend: geen giga marketingbudgetten. Of het moet een grapje zijn natuurlijk. Of een protest tegen de krenterigheid van zijn label. Enfin, je mag er je eigen verhaal bij verzinnen. Het concept is opvallend eenvoudig, maar de speciale vinyleditie ziet er dan wel weer erg indrukwekkend uit. Natuurlijk zien we ook de tracktitels, met daar achter een gemiddeld BPM. Het varieert van 120 in het begin tot bijna 164 tegen het slot. 

 

Titel SYRO is een zelfverzonnen woord, afkomstig van een van Richard D James’ kinderen. De tracktitels verwijzen grotendeels naar de apparatuur die hij gebruikte. Diezelfde kinderen zijn te horen in de tracks, net als hijzelf, zijn vrouw en zijn ouders. Zijn zoon leerde hem zelfs - jazeker - een muzieksoftwareprogramma downloaden op The Pirate Bay. Dat klinkt een stuk gezelliger en huiselijker dan je zou verwachten van die man met dat griezelige imago. We zien ineens het beeld voor ons van huisvader Aphex, die zijn zoon helpt met huiswerk in ruil voor wat tips over digitale muziekproductie. We zien hem voetballen en pannenkoeken bakken, voor hij zich terugtrekt op de zolder waar andere mannen misschien een elektrische spoorbaan hebben staan.

 

Daar gaan we dan. Een nieuwe Aphex Twin plaat. Zeker na Drukqs gesp je jezelf dan toch even vast, alsof je in een achtbaan gaat zitten. Maar SYRO begint bepaald uitnodigend. Drukqs was zo’n plaat met exploderende flipperkasten die je van lieverlee maar op 33 toeren draaide in plaats van 45, maar dat hoeft met deze openingstrack helemaal niet. Het ritme is behapbaar, we horen zelfs een koortje (de familie James dus?) en veel melodie. Halverwege valt de track even stil, om over te gaan in een beweeglijker, speels tweede deel, met nog sterkere aanwezigheid van vocalen. Een sterk en vooral fris begin.

 

Het moet een enerverend kerstavondje geweest zijn, dat dit tien minuten durende epos opleverde. Of juist niet natuurlijk, misschien heeft Aphex zich uit pure verveling wel terug getrokken in zijn studio. Deze tweede track begint met duistere vocalen en synths, om vervolgens weer over te gaan op een traag ritme, bijna hiphop. Het is de overstuurde 303 die voor het meeste gevaar zorgt, al wordt het nergens een freakshow. Wel gebeurt er van alles en nog wat, in vloeiende beweging: een bassolo, galmende bellen, onvaste synthmelodieen, toch weer even een vocal. Het gaat maar door, maar het blijft continu boeiend. Een conclusie mogen we zo snel al trekken: de melodie is helemaal terug.

Met weer een hiphopbeat en zelfs funky claps, kun je produk 29 bijna in een loungebar draaien. De melodie werkt hier op twee niveaus, maar het ritme treedt het meest op de voorgrond. Deze track doet nog het meest denken aan Aphex’ alter ego The Dice Man, of aan labelgenoten van Boards Of Canada, die in 2013 ook al jaren van stilte doorbraken met een ijzersterke plaat. We horen nu vrouwelijke vocalen, wederom onverstaanbaar, en weer is er dat speelse: even de melodie weg, alleen hi-hat, dan weer alleen kick en bass. 

 

Opnieuw flirt Aphex Twin met hiphop, al moet opgemerkt worden dat het niet in de buurt komt bij zijn labelgenoten Hudson Mohawke en Flying Lotus, voor wie hiphop het allerbelangrijkste ingredient is. Waar die twee in hun timing graag naar achteren leunen en hun beats aankleden met allerlei percussie die een soort vertragend effect hebben, heeft Aphex Twin altijd de push naar voren. Het tempo gaat wel iets omhoog, en het is vooral de 303 bas die steeds frivoler wordt, samen met een paar offbeat bleeps die de balans wat verstoren.

 

Daar is ineens een four on the floor beat, met rave-achtige synths. Ineens krijgt de plaat een ander karakter, en zo op het eerste gehoor klinkt het een beetje als een probeerseltje. Even haalt hij de beat weg, en weer terug, nee dit gaat niet echt ergens heen. Als we konden skippen, hadden we dat hier gedaan.

 

Gelukkig herpakt hij zich snel, met de meest hectische track tot nu toe. Bleeps, flipperkastbeats, Squarpusher-achtige funky synths en weer die bas in overdrive. Opvallend dat de meeste referenties toch binnen het WARP-kader blijven. Goed, dit is hoe je op basis van de laatste paar nummers misschien de hele plaat wel had verwacht. Qua voetenwerk is het voor het eerst niet meer bij te houden, al ontspoort het nergens echt radicaal. Het tweede deel van de zes minuten is weer wat trager, melodieuzer en minder hectisch. 

 

We horen een vocoder-stem, onverstaanbaar natuurlijk, en seventies sci-fi synths. Weer die synthmelodie op de rand van valsheid, er overheen zelfs. En dan is het ineens afgelopen, al na een minuut. Jammer, dit was een spannend begin dat rustig uitgebouw had mogen worden tot een track van minimaal vijf minuten.

 

Voor het eerst is de stem in een track te verstaan. Nou ja, bijna dan. Is het ‘mercy’ of ‘machine’, dat steeds herhaald wordt? Er klinkt ook een hoorn-achtig geluid in het begin, met zenuwachtige baslijnen. Het is een trademark productietruc: de melodieën zijn mooi en vrij traag, en ze staan haaks op de steeds sneller wordende ritmes. Het contrast valt extra op als Aphex Twin na een minuut of drie dat ritme ineens omlaag brengt, dichterbij die andere elementen. Het eindigt met juist een ritmisch stuk zonder melodie, met aan het slot alleen glitchy beats en uiteindelijk alleen nog een kick.

 

Vanaf hier nu is er niet echt een weg terug, al is deze negende track toch een kleinere piek dan de hors catégorie klim hiervoor. Na een Slavisch klinkend vocaal intro met alleen synths klinkt een stuk jazzrock. Na een minuut gaat het tempo er weer uit, horen we een voorzichtige melodielijn en een elektronisch bewerkt woodblock. De strings zijn er wel, maar zitten hier ver naar achteren in de mix. Deze track is wat minder bijzonder in de context van het geheel, al eindigt hij een stuk spannender en speelser dan hij begint.

 

De apotheose nadert, en eigenlijk zijn we nu zelfs al bij het hoogtepunt van de plaat. We hoorden eerder al die combinatie van mooie, kalme melodie met snelle ritmes, en die is hier optimaal uitgevoerd. Hier hoor je heel nadrukkelijk dat open snare-geluid dat Aphex Twin vaker gebruikt heeft, met spacey strings, snelle ritmes en ademmomenten. We zitten nu bijna aan de top qua tempo, maar het is nog altijd toegankelijker dan zo’n beetje alles op Drukqs. Toptrack.

 

De snelheidsmeter tikt nu zo’n beetje de 164 BPM aan, in een track die voelt als experimentele drum ’n bass. Al is juist dat laatste element hier duidelijk anders dan in dat genre, en juist heel erg Aphex Twin-eigen. Zelfs nu blijft blijft er veel ruimte in het geluidsspectrum. Hulde voor de productie van de hele plaat, die helder en ruimtelijk is, compleet in balans, nooit loodzwaar. Al voelt deze track wel wat gedateerd aan naast het frisse begin van de plaat.

 

Als de man zelf niet verklaard had dat de oudste tracks zes of zeven jaar oud zijn, zou je haast denken dat het een overblijfsel is uit de Drukqs periode. Dit soort kalme pianostukken vind je op die drukke plaat volop. Veel heeft het niet om het lijf, deze cooling down, en de vogeltjes op de achtergrond zijn wel erg cliche. En toch is het goede nieuws dat nu pas - bij de allerlaatste track - het gevoel opkomt dat we naar een opgewarmd restje zitten te luisteren. SYRO is misschien niet de allerbeste Aphex Twin plaat ooit, en of het jaarlijstjesmateriaal wordt is ook nog de vraag, maar het voelt alles behalve als een snelle cashcow.