De tien beste muziekfilms van IDFA 2014

Films over o.a. Clark Terry, Fela Kuti en Twisted Sister

Atze de Vrieze ,

De voorverkoop van de muziekfilms in de IDFA-selectie, ook wel IDFA Melkweg genoemd, is begonnen. Wij van 3voor12 hebben alvast de hand weten te leggen op de muziekfilms. Het is een gevarieerd aanbod, met biografische films over Fela Kuti en Elliott Smith, een zeer vermakelijk portret van de zwoegtijd van Twisted Sister en Nederlandse producties over Jett Rebel en Kovacs. De Melkweg heeft een speciaal muziekprogramma, met daarbij diverse optredens.

1. Keep On Keepin’ On 
Een gedoodverfde publieksprijswinnaar, deze ontroerende film over de 90-jarige jazztrompettist Clark Terry. Hij heeft al sinds de jaren vijftig last van suikerziekte en loopt letterlijk en figuurlijk op zijn laatste benen, maar tot het allerlaatst blijft hij zijn kennis en drive doorgeven. Dat deed hij al zijn hele leven lang, want zelfs stadgenoot Miles Davis kreeg als jong broekie de nodige lessen van hem mee. In dit geval werkt hij met de 23-jarige blinde pianist Justin Kauflin. Ook Terry's eerste officiële leerling Quincy Jones komt ineens om de hoek kijken, en hij zorgt ervoor dat zowel voor als achter de schermen de stukjes op hun plek vallen. Filmfestivals zijn gebaat bij dit soort films, die voorbij gaan aan de chronologie van een carrière. Dit is een verhaal, feelgood nog wel, dat ook de moeite waard is als je nog nooit van de beste man gehoord hebt.
2. Finding Fela 
Na de definitieve film over Bob Marley volgt nu die over Fela Kuti, een van de meest boeiende popartiesten die Afrika ooit voortbracht. Een baanbrekende muzikant, die Nigeriaanse muziek vermengde met Amerikaanse funk en ook nog eens zijn leven op het spel zette door onophoudelijk te vechten tegen het dictatoriale regime. Veel boeiend archiefmateriaal en een aardige lijn rond de Broadway-musical over Fela, die wel iets minder had gemogen. De film is ook niet bang om de (naar westerse standaarden) twijfelachtige kant van de muzikant te onderzoeken, namelijk de manier waarop hij omging met zijn vele, vele echtgenotes. Net iets aan de lange kant, maar gelukkig een stuk korter dan die Marley-film. 
3. We Are Twisted Fucking Sister
Het meest charmante van deze film over de geschminkte 80s hardrockers van Twisted Sister is dat hij eindigt bij het grote succes. De wilde rockers draaiden eerst eindeloos rondjes in het barcircuit in Long Island, maar liefst tien jaar lang. De grote baas van Atlantic Records dreigde zelfs een voorvechter van de band met ontslag als hij de naam Twisted Sister nog eens noemde. Het is een van de vele anekdotes die we vooral maar niet gaan doodchecken. De film zit vol sappige quotes van de bandleden (opvallend: ook onder de ex-leden zitten uitstekende vertellers), rauwe beelden uit de bar-periode. Alles bij elkaar net zo grappig als je hoopt, alleen wel zeker een halfuur te lang. 
4. Nas: Time Is Illmatic 
Je moet eerst even door de plichtmatige superlatieven van collega-supersterren over hiphopklassieker Illmatic heen, maar dan wordt deze film over Nas serieus boeiend. Het gaat over ‘New York at night’ (zoals de rapper dat zelf noemt) in de slechtste zin, en over de jonge Nas die in die grauwe omstandigheden opgroeit. Fascinerend is een blik op de groepsfoto die we in het artwork van Illmatic aantreffen. De broer van Nas weet precies te melden wat er van al die jongens geworden is. Niet veel goeds, in de meeste gevallen. Natuurlijk ook veel aandacht voor de muziekcultuur er omheen, van de aanloop in de jaren tachtig tot die magische jaren halverwege de jaren negentig, waarin hiphop definitief volwassen werd. Ook boeiend zijn de details die van Illmatic zo’n sterke plaat maken, geduid door onder andere collega Q-Tip. 

5. Hip Hop-eration
Nog een hiphopfilm? Ja, soort van, maar dan wel met kunst-'hips'. Deze film is niet opgenomen in het muziekprogramma, en dat is op zich wel te begrijpen. Hip Hop-eration is een dancecrew uit Waiheke, een eiland op 35 minuten varen van de Nieuw Zeelandse hoofdstad Auckland. Dat niet alleen, ze zijn ook nog eens gemiddeld tachtig jaar, sommigen ruim over de negentig. Iemand komt op het idiote idee de crew aan te melden voor een danscompetitie die eindigt in Las Vegas. Een ontroerende en grappige film.

6. Paths Through The Labyrinth: Penderecki 
Toen Radiohead-gitarist Jonny Greenwood zich waagde aan klassieke composities, noemde hij een naam luid en duidelijk: Krystof Penderecki, een Poolse componist die in de jaren zestig grootse avant-gardistische symfonieën maakte, maar die net zo makkelijk het communistische regime tergde met sacrale muziek. Indrukwekkend is de uitvoering van Penderecki’s verklanking van de atoombom op Nagasaki (uit 1960) voor een jong festivalpubliek in Polen. Mooi portret met bijrollen voor de Nederlandse violiste Janine Jansen en Penderecki’s werkelijk overweldigende villa. Jazeker, hij heeft ook zo’n labyrint van manshoge groene heggen in zijn gigantische tuin. IDFA selecteerde ook een film over de Nederlandse dirigent Frans Bruggen (The Breath Of The Orchestra), maar die is een stuk stoffiger dan dit inspirerende portret.
7. Heaven Adores You 
Elf jaar geleden stierf singer-songwriter Elliott Smith door twee steekwonden in het hart. Aan de ene kant was het een schok, aan de andere kant: de man was getroebleerd en verslaafd aan drugs, en het leek een kwestie van tijd voor zijn leven zou eindigen. Heaven Adores You is een grijze film over een moeilijke man die in de grauwe stad Portland zeer bijzondere muziek maakte. Aan het begin nogal dramatisch aangezet, ook door de stemmige muziekkeuze, daarna een lang stuk over de muziek voor zijn ‘doorbraak’, voor we bij de echt bijzondere momenten komen. Hoe bizar was het dat de schuchtere singer-songwriter ineens bij de Oscar-uitreiking stond te spelen? Voor hemzelf misschien nog wel vreemder dan voor zijn publiek. Opvallend: de film begint met een fragment van Jan Douwe Kroeske, die Elliott Smith te gast had voor een Twee Meter Sessie.
8. The Possibilities Are Endless
Anders dan alle andere films in de selectie is The Possibilities Are Endless, een portret van de Schotse zanger Edwyn Collins. We kennen hem als frontman van de wat vergeten 80s band Orange Juice (Franz Ferdinand is fan!) en van zijn zeker niet vergeten solo-hit Girl Like You. Een paar jaar geleden kreeg hij twee hersenbloedingen, die hem ver terug zetten. Het enige dat hij nog kon zeggen is 'yes', 'no' en 'the possibilities are endless'. Echt waar. De film kruipt in het hoofd van de zanger en verbeeldt zijn toestand op artistieke wijze. Het eerst deel van de film is vooral vervreemdend, en dat is precies de bedoeling: we zien Collins amper, we horen alleen zijn moeizame stem met sfeerbeelden uit het Schotse landschap en melancholische ambient-muziek. Gaandeweg begin je aan de vorm te wennen en opent het verhaal zich toch voor je. 
9. This Lovely Shitty Life
De Duitse regisseur Doris Dörrie portretteert de befaamde Mexicaanse zangcultuur van de mariachi. Het is een rauwe, mannelijke straatcultuur, waarin de keiharde realiteit van de Mexicaanse maatschappij centraal staat. Ze kiest alleen voor een opvallend perspectief: vrouwelijke mariachi’s, die zich tussen de mannen staande moeten houden en maar al te vaak voor hoer aangezien worden. De film volgt een zangeres in de kracht van haar leven, die zich door het muziekcircuit heen knokt. We worden ook voorgesteld aan een groep veteranen, vijftig jaar geleden de eerste pioniers. Een kleurrijke maar tegelijk wrange en soms zelfs woedende film.
 
10. Who The Fuck Is Jett Rebel 
Iemand heeft goed op zitten letten begin dit jaar: Jett Rebel volgen bleek de jackpot. De jonge muzikant is zonder ook maar een album uit te breken astronomisch doorgebroken, met onder andere shows op Pinkpop en Lowlands en straks nog een uitverkochte clubtour en een HMH show als resultaat. Deze film van een uur toont Jelte Tuinstra als een volstrekte neuroot, die zijn onbedwingbare energie omzet in een kleurrijk podiumpersonage. De beelden komen uit de eerste helft van dit jaar, en om eerlijk te zijn voelt het verhaal dan nog lang niet af. Maakster Linda Hakeboom scoorde vorig jaar een mooi portret over Douwe Bob. Dit inkijkje mag er ook zijn, maar is als film toch net iets minder bijzonder dan haar bijdrage van vorig jaar.
Het muziekprogramma is zoals de afgelopen jaren gebruikelijk is samengesteld in nauw overleg met programmeurs van de Melkweg en concentreert zich op de Rabozaal. Het zwaartepunt ligt op het weekend van 22 en 23 november, maar het muziekprogramma loopt door tot 29 november. Het poppodium spant zich in om de films te omlijsten met optredens. Edwyn Collins (hoofdpersoon in de film The Possibilities Are Endless), Marien Dorleijn van Moss (bij de Elliott Smith film Heaven Adores You), Jett Rebel (Who The Fuck Is Jett Rebel) en Sticks & Moon (bij Nas: Time Is Illmatic) zullen er zeker zijn. Edwyn Collins zal zelfs een hele tour door Nederland maken met ‘zijn’ film. 
 
IDFA is al jaren het belangrijkste documentairefestival ter wereld, met films over zo’n beetje ieder ieder actuele thema. Het is thuis in een flink aantal theaters in de hoofdstad, en wordt door de VPRO op allerlei manieren verslagen. Later daarover meer op 3voor12, maar houd ook de uitzendingen op radio en tv en de speciale IDFA-editie van de VPRO Gids in de gaten. Nieuw dit jaar is een speciale ‘IDFA Melkweg Music Documentary Audience Award’, waarnaar alle films in de muziekselectie meedingen.
 
De kaartverkoop voor 22 en 23 november start 23 oktober via Melkweg.nl, kaarten voor de overige dagen (en alle overige IDFA films) zijn vanaf 11 november 19:00 uur te koop via idfa.nl.