#RSD14: Op bezoek bij vinylperserij Record Industry

Perserij verantwoordelijk voor groot deel vinyl in Europa

Hugo Hoes / VPRO Gids, foto's Atze de Vrieze ,

Al jaren horen we over groeiende verkopen van vinyl, maar de laatste jaren beginnen de platenbakken ook daadwerkelijk in het oog te springen in de platenzaak. Vinyl is echt terug, mede dankzij de speciale feestdag Record Store Day, die vrijwel alleen om vinylreleases draait. Vinylperserij Record Industry spint er garen bij. De fabriek in Haarlem is een van de grootste van Europa, en ontvangt opdrachten van obscure eigen beheer bands tot major labels.

Uitgeverijen hebben een tiendaagse Boekenweek, de Bijenkorf Drie Dwaze Dagen en de platenindustrie kent sinds 2007 Record Store Day. De populariteit van deze internationale feestdag van het vinyl groeit. Steeds meer platenwinkels vieren deze dag mee met speciale uitgaven, optredens en wellicht een gehuurd dranghek. Want in tegenstelling tot alle sombere berichten valt er wel degelijk iets te vieren én te verdienen met muziekdragers. Niet met cd’s, wel met platen, want vinyl is terug. Al is het voor de harde kern platenliefhebbers nooit weggeweest. Maar als Ikea wordt belaagd door bezorgde klanten die hun favoriete platenkast uit het assortiment zien verdwijnen, in Doetinchem opeens weer een platenzaak opent en Matthijs van Nieuwkerk in DWDD met een plaat in plaats van een cd-doosje zwaait bij het afkondigen van zijn artiesten, is het niet gewaagd om te zeggen dat er weer, excusez le mot, muziek in de plaat zit.
 
Die is de vijftigjarige Ton Vermeulen, eigenaar van Record Industry in Haarlem, altijd blijven horen. Hij nam in 1998, toen bijna niemand nog toekomst zag voor de krasgevoelige zwarte schijven, de tientallen jaren oude platenperserij aan de Nijverheidsweg in Haarlem over van Sony Music. Dat is nu nog de enige perserij in Nederland en zelfs de grootste van Europa. In topjaar 1980 werden daar meer dan 60 miljoen platen geperst. Alleen Michael Jacksons Thriller was al goed voor dertigduizend stuks per dag. Maar dat was in de hoogtij­periode van vinyl, ruim voordat de cd, mp3, iTunes en Spotify er waren. De enige serieuze concurrent toen was het cassettebandje. ­Zestig miljoen wordt vast nooit meer gehaald, maar de laatste jaren neemt de productie gestaag toe. Zo zullen er dit jaar meer dan 4,5 miljoen platen geperst, gelabeld, ­‘gehoest,’ verpakt en verzonden worden. In 2013 waren dat er 4 miljoen, in 2012 3,5. De capaciteit is nog niet maximaal. Zo wordt op de oude machines alleen overdag geperst, terwijl bijvoorbeeld een Tsjechische concurrent ze rustig dag en nacht door laat persen. Dat Vermeulen in een tijd dat de platenverkoop een dieptepunt kende deze perserij overnam, wekte in zijn omgeving dan ook de nodige verbazing. ‘Familie en vrienden die hier in het begin kwamen kijken vroegen steevast waar de cd’s waren. Platen hadden ze niet verwacht. “Huh? Platen? Zijn er nog mensen die platen kopen?”’
Geldla
Die bleken er nog wel te zijn, alleen was de omvang van de markt niet inzichtelijk. Vermeulen: ‘Van de officiële verkoopcijfers klopte helemaal niets. Die werden samengesteld op basis van de verkopen van de grotere maatschappijen. Terwijl veel vinyl juist verkocht werd in kleine zaakjes, of bij concerten waar echt geen barcode werd gescand en geregistreerd. Handel vanuit de geldla. De muziekindustrie had werkelijk geen idee. Toen ik dit in ’98 overnam van Sony kreeg ik marktrapportages mee voor 2000. Daarin werd gesproken van 10 miljoen verkochte platen. In werkelijkheid waren dat er wereldwijd meer dan 200 miljoen.’ 
 
Als verkoopcijfers onbetrouwbaar zijn moet je op een andere manier inzicht in de markt te zien te krijgen. Vermeulen: ‘Ik bekijk het vanaf de productiekant. Aan de leveranciers van de pvc-korrels, de grondstof voor vinyl, vraag ik naar het aantal kilo’s dat ze afzetten en daarnaast informeer ik bij mijn collega-perserijen. Het inzakken van de platenmarkt is volgens Vermeulen destijds niet alleen veroorzaakt door de komst van goedkopere muziekdragers. Voor een groot deel is het ook eigen schuld. Want steeds meer titels verschenen nog wel op cd maar niet meer op plaat. Het begin van een neerwaartse spiraal met een behoorlijk vicieus karakter. 
 
Die werd pas doorbroken bij de opkomst van de dance. Dj’s hielden van platen, want daarmee konden ze zich onderscheiden als ze in een line-up tussen vijf collega’s stonden. En wie een beetje naam had, en dat waren er best veel in deze groeimarkt, bracht zelf een plaat uit. Inmiddels is het aandeel van dit genre in de platenverkoop flink teruggevallen, maar dat het een belangrijke strohalm was voor vinyl betwijfelt niemand. Het volgende zetje kreeg het van de nieuwe kleine bands. Zij wilden een eigen plaat met een fraaie hoes en verkochten die zelf na hun optredens. Want daar bleken fans wel voor te willen betalen. Zeker als die gesigneerd of genummerd en daarmee uniek wordt. Een hebbeding, ambachtelijk vervaardigd, geurend naar nostalgie en rock-’n-roll maar toch hip. Allemaal eigenschappen die appelleren aan positieve gevoelens. Vermeulen: ‘Tot een jaar geleden zat Matthijs in De wereld draait door met een cd-tje te zwaaien. Nu met een lp. Gisteren nog Elbow, en hup, iedereen gaat naar de winkel. Je moet gewoon een plaat uitbrengen anders ben je niet cool meer.’

 

Piepen
En wie denkt dat het geluid op een cd veel beter is hoeft maar even te luisteren naar Rinus Hooning om te weten dat hij dat niet goed gehoord heeft. Want beter dan vinyl bestaat volgens de ervaren sound engineer van Record Industry niet. Hooning: ‘Digitaal is prachtig maar het moet niet misbruikt worden. Dus geen frequenties gebruiken die boven of onder de gehoorgrens liggen. Maar dat gebeurt constant. Mijn hond gaat daarvan piepen. Is veel te scherp en irriteert. MP3? Hou op zeg.’ Volgens Hooning zit de kwaliteit van vinyl vooral in de beperkingen. ‘Bij een plaatje moet je afronden waar het menselijk gehoor ophoudt. Ik ga niet zitten vogelen in een gebied waar je niets kunt horen. Van 25 Hertz krijg je alleen maar hoofdpijn. Het groefje en de mechanische manier van afspelen geeft vinyl karakter. Lekker warm, met een vrij geluid.’
 
En dat vrije geluid klinkt steeds vaker. Want het aantal muzikanten of managers dat bij sales manager Anouk Rijnders informeert naar een eigen plaat groeit. Dat is een van de redenen waarom de minimumoplage bij Record Industry verhoogd is naar driehonderd exemplaren. En hoewel Rijnders iedereen een eigen album gunt, moet ze af en toe toch nee verkopen. Rijnders: ‘Als een of andere Boris uit Rusland zich met een door googletranslate opgesteld verzoek meldt, gaan we daar niet op in. Maar verder doen we alles. Van kleine oplages tot de tienduizenden, zoals Arcade Fire. Dat betekent wel dat we tachtig procent van de tijd bezig zijn met twintig procent van de klanten. Maar die kleine nieuwe band kan ook doorgroeien.’ Vooral nieuwe klanten willen graag met eigen ogen zien hoe dat nu eigenlijk gaat, een plaat maken. ‘Beginnende bandjes willen een echt album en een cd is geen album. Veel muzikanten komen hun eerste plaat hier zelf ophalen en gaan samen met hun ouders zitten stickeren.’ 
 
Dat deze nogal romantische beschrijving van de ‘do it yourself’ werkwijze niet overdreven is, wordt snel bevestigd. Want naast de deurloze kamer van Rijnders zit deze woensdag de manager van de Vlaamse band Marble Sounds eigenhandig honderden nieuwe albums te nummeren. Even later komt ook singer/songwriter Emil Landman informeren naar de mogelijkheden bij Record Industry. ‘Over de plaat kan ik niets zeggen. Maar op 15 april sta ik in Paradiso. Is dat nog op tijd voor het artikel?’ Het meest fascinerende van een bezoek aan de vinylperserij is dat de romantiek van het eindproduct ook in het arbeidsproces schuilt. De machines zijn zonder uitzondering minstens dertig jaar oud, omdat nieuwe simpelweg niet meer gemaakt worden. In een speciale werkplaats worden bepaalde onderdelen zelf gemaakt, indien nodig. In het pand van Record Industry zijn ruimtes ingeruimd waar mensenoren daadwerkelijk elke groef keuren die op het uiteindelijke project wordt vast gelegd. Precies zoals je dat als band ook hoopt als je het eigen muziek aangaat.
Paradoxaal
Allemaal heel aardig en heel erg fijn dat bijna elke beginnende band een plaat wil uitbrengen, maar omzet wordt niet alleen gegenereerd door kwaliteit maar ook door kwantiteit. En daar zijn de grote namen voor nodig. Mark Klinkhamer, senior productmanager van Music On Vinyl, weet daar alles van. Dit platenlabel zit naast de perserij en is een grote klant. Het brengt nieuwe muziek uit maar het zwaartepunt ligt op de heruitgave van oud werk. De back catalogue heet dat in jargon. Klinkhamer: ‘In 2009 is dit opgericht en ons eerste album was een live plaat van de Moody Blues. Het was een gok, maar er bleek een enorme markt voor te zijn. We doen albums uit de jaren zestig, zeventig, tachtig en vreemd genoeg ook nog van daarna. Vrij veel muziek van rond 2000 is namelijk nooit op vinyl uitgebracht. Reality van Bowie bijvoorbeeld uit 2003. Verschijnt nu pas als plaat. Daar gaan fans wel van uit het dak. We hebben Bob Dylan, Willie Nelson, Jeff Buckley, ­Leonard Cohen, Carole King maar ook Focus. Bijna dagelijks worden contracten voor nieuwe titels afgesloten.’ 
 
Dat juist albums van bekende artiesten die al miljoenen keren over de toonbank zijn gegaan weer goed verkopen, lijkt paradoxaal. ‘Lang niet alles is ook goed uitgegeven, en er is elke dag wel ergens op de wereld iemand die Michael Jackson nu pas ontdekt.’ Het bestverkochte album van Music On Vinyl is trouwens een soundtrack: Into the wild van Eddie Vedder.Veel muziekliefhebbers die ooit hun lp-­collectie hebben vervangen door cd’s en nog weer later door digitale collecties, beginnen min of meer weer van voor af aan met verzamelen. Daarnaast is de generatie onder de twintig helemaal nooit met fysieke muziekdragers in aanraking is geweest. Zij hebben de cd overgeslagen en beginnen met de lp. Volgens Klinkhamer doen zij dat niet vanuit nostalgische overwegingen. ‘Een plaat is luxe, en brengt rust in deze gehaaste tijd. Vaak weet je ook precies waar het krasje of tikje zit. Dat heeft wel wat.’
 
Vanwege Record Store Day brengt zijn label 21 speciale titels uit in gelimiteerde oplagen. Daar zitten platen bij van Shocking Blue en de Nits maar de hoogste verwachting hebben ze van een aap: King Kong. ‘De soundtrack van de film. Die verschijnt met een uitklaphoes en dat wordt echt een collector’s item.’ Curieus is dat bijna niemand deze filmmuziek kent of weet wie die componeerde. En degenen die op 19 april een exemplaar van King Kong weten te bemachtigen zullen er misschien wel vaker naar kijken dan luisteren. Want lp’s kun je tonen. Voor cd’s geldt dat veel minder en voor digitale muziek al helemaal niet. 
 
Perserijdirecteur Ton Vermeulen: ‘Het is de enige muziekdrager die je ziet spelen. Een cd’tje verdwijnt in een la. Daarom zie je de plaat ook weer steeds vaker in series en films terugkomen. Op een andere manier kun je muziek in beeld namelijk niet communiceren.’ Die zichtbaarheid is ook een van de beweegredenen om platen te kopen of te geven. ‘Een bon met een downloadcode ga je niemand cadeau doe op een verjaardag. Een plaat wel, die zie je. Voor een grote digitale collectie geldt eigenlijk hetzelfde. Niemand is onder de indruk van de tienduizend nummers in je pc. Wel van dat rijtje platen.’ 
Jongensdroom
Het kan verkeren. Een geluidsdrager die richting rommelmarkt verdween vanwege gewicht, omvang en kwetsbaarheid dankt daar nu een groot deel van de status aan. Muziek om te zien en te horen. Waar deze week wereldwijd wekkers voor worden gezet. Platenhandelaar Wim Vriezen van Wim’s Muziekkelder in Doetinchem verheugt zich op zijn eerste Record Store Day. Vriezen is 56 en noemt zijn eind 2013 geopende muziekkelder een jongensdroom. Vriezen: ‘Ik verkoop veel tweedehands vinyl, maar het aandeel nieuw wordt steeds groter. Het gaat geweldig goed. In de hele omgeving is verder ook geen plaat te krijgen.’ Hij verwacht niet dat er dranghekken nodig zijn. ‘Ik ga wel een uur eerder open. Bruce Springsteen komt met een speciale ep. Daar heb ik er vier van besteld, maar ik krijg er misschien maar een. Die is voor de eerste klant.’ 
 
Ook Jan Kooi van de befaamde Groningse winkel Elpee verwacht een drukke dag. ‘Het is na het Eurosonic/Noorderslag-weekend de belangrijkste dag. Nee, we leggen niets apart. Dat is niet bedoeling.’ Kooi weet uit ervaring dat de groeiende populariteit van deze dag een risico in zich heeft. ‘Er zijn kopers die zo snel mogelijk heel veel collector’s items proberen te scoren. Zetten ze dezelfde dag nog op ebay. Daarom is het hier maximaal één exemplaar per persoon. Op ebay zetten kan ik ook.’ En al is vinyl hip en happening, Kooi plaatst daar graag wat relativerende woorden bij. ‘Het blijft sappelen en is zeker geen vetpot. We werken onder het minimum, maar we doen het graag.’