The Knife: alle regels overboord in verwarrend en confronterend spektakel

"De norm is seksistisch, racistisch, kapitalistisch en commercieel"

Atze de Vrieze ,

Zelden zie je in een uitverkocht Paradiso zo'n verwarrende show als maandagavond bij The Knife. Het begon al met een warming-up sessie deep aerobics, die de hele zaal van links naar rechts deed hupsen. En dan moest het nog beginnen: een extravaganza van exotische instrumenten, playback, glitterpakjes, schmink, stilstand en dans, alles op te vatten als impliciete maar vergaande politieke statements. 's Middags gaf The Knife uitleg over hun grensverleggende performance: "De haat zie je vooral achteraf op forums, in de zalen ervaren we vooral veel warmte."

Shaking The Habitual, het opschudden van de gewoontes. Het is in feite wat het Zweedse broer-zus-duo The Knife al hun hele carrière doet, maar op hun meest recente album is het een officieel manifest. Bijna honderd minuten duurt het heftige elektronische werk, met in het midden 19 minuten drones en soundscapes, tot bijna stilte. Wie verder luistert dan de intense elektronische beats en de vervormde stemmen hoort een pamflet dat oproept tot niet minder dan de feministische revolutie en de vernietiging van het kapitalistische systeem. Of zoals het in de ruim negen minuten durende single Full Of Fire klinkt: "All the guys / And the signori / Telling another / False story."

Balletje-balletje-spel met identiteit
Dat menen ze, The Knife. Festivals die de groep willen boeken, dienen een epistel te schrijven over het feit dat er zo weinig vrouwen op hun programma staan. Laten we wel wezen, dat geldt voor feitelijk ieder popfestival. En de weinige interviews die de groep geeft, worden eerlijk verdeeld over mannen en vrouwen, al werd in Amsterdam een homo ook goedgerekend. We mochten überhaupt blij zijn dat het tot een interview kwam met ook de kernleden van The Knife. Een dag eerder in Brussel lieten Karin Dreijer Andersson en Olof Dreijer hun interviews doen door de andere performers.

Het past binnen het balletje-balletje-spel met identiteit dat The Knife ook op het podium speelt. In tegenstelling tot Daft Punk - nog steeds dezelfde helmen - maken de Zweden een heel interessante stap in hun ontdekking van het individu en de betekenis ervan. De maskers waarmee ze altijd in het openbaar verschenen zijn af, er is alleen nog maar schmink. Een laag van het mysterie is daarmee verdwenen, maar de Dreijers gaan nu op in hun groep. Een soort 'hiding in plain sight'. Op het podium wisselen de zeven performers constant van rol. Niet alleen Karin Dreijer zingt, iedereen zingt. Of niet, want gaandeweg raak je ook in complete verwarring over wat nu live is en wat niet. Helemaal niets, misschien? Want welk van die indrukwekkende instrumenten uit de ouverture - een zilverkleurig drumstel, een spaceharp met lichtgevende snaren, een boomstam die ogenschijnlijk drones produceert - is echt?

Groepsinterview

Precies zoals de twee hoofdrolspelers zich op het podium verschuilen in het geheel, doen ze dat ook met interviews. Het is overduidelijk niet de bedoeling dat Karin Dreijer de leiding neemt in het interview, eerder die middag in de brandende zon achter Paradiso. Haar broer is verdwenen, hij zat bij het vorige gesprek. Nu zit ze - helblond haar, een heel nadrukkelijke kaaklijn - aan tafel met vier performers die zichzelf voorstellen als Zoe Poluch, Stina Nyberg, Marcus Baldemar en Halla Olafsdottir. Ze houdt haar mond, aanvankelijk, zo lang als ze zich in kan houden. Dat duurt vier minuten.

Jullie beginnen de avond met een absurde aerobicssessie, op muziek van The Rapture tot Iggy & The Stooges. Is dat een manier om een glimlach op het gezicht te toveren van al die mensen die na het omvangrijke album iets heel zwaars en serieus verwachten?
Zoe Poluch: "We hebben lol op het podium, ja, dus dat is absoluut waar."
Stina Nyberg: "Deep aerobics is een concept, ontwikkeld door Miguel Guttierez, maar geleid door verschillende artiesten."
Zoe Poluch: "Het heeft echt een choreografie, een structuur. Het is een manier om de energie in de zaal te dirigeren. Wij op het podium hebben ook een heel specifiek soort energie. De zaal heeft veel invloed, elke avond is het anders."

Hoe reageren mensen erop?
Halla Olafsdottir: "Heel verschillend, ze haten het of ze vinden het te gek, een van twee, niets daartussen. De haat zie je vooral achteraf op forums, in de zalen ervaren we vooral veel warmte. Het publiek speelt zijn rol uitstekend."
Karin Dreijer Andersson: "Vanuit het perspectief van mij en Olof komt het idee dat fysieke inspanning je open maakt. Precies zoals je door lichamelijke oefening op school beter in staat bent om theorie tot je te nemen. We wilden zelf graag ons lichaam op een andere manier gebruiken. In de studio zit je in feite alleen maar stil, jaren en jaren. Het was interessant om te zien wat je leert als je je lichaam op een andere manier gebruikt. Daarom is dans zo belangrijk bij dit project."

Hebben jullie lang nagedacht hoe je de grote hoeveelheid theorie moest vertalen naar de liveshow? Het album staat vol met politieke en sociaal-maatschappelijke statements.
Halla Olafsdottir: "Dat zit hem meer in het proces van het maken van de show, een rechte lijn vanaf het album. Het zit meer in de manier waarop we dingen doen dan in de inhoud van de songs. De manier waarop we macht verdelen, waarop we samenwerken. We zijn een collectief, weg van het idee dat er twee supersterren zijn die hun muziek vertolken. We zijn meer geïnteresseerd in transformatie."
Karin Dreijer Andersson: "Een jaar geleden zijn we begonnen een groep mensen om ons heen te verzamelen met dezelfde idealen en visie, een heel feministische groep mensen. We willen een collectief bij elkaar brengen van mensen die hun eigen ervaringen in kunnen zetten, zo anti-hiërarchisch als mogelijk. Dat is heel zeldzaam in de muziekindustrie en op zichzelf al een politieke daad."

Waarom is dat zo belangrijk, de hiërarchie doorbreken?
Zoe Poluch: "Het geeft het de potentie om iemand anders te worden. Niet te doen wat de wereld van je vraagt, maar steun zoeken bij anderen die je beïnvloeden."

Om te onderzoeken en te breken met wat normaal is, moet je het eerst opzoeken. Elektronische dansmuziek bijvoorbeeld is opvallend vaak 'waardevrij', het gaat over zichzelf, juist omdat mensen zich dan vrij voelen. Jullie spelen in je show met dat element van elektronische muziek, met dans, met uitbundigheid, maar de muziek is alles behalve waardevrij. 
Karin Dreijer Andersson: "Ik ben vooral geïnteresseerd in de norm, omdat die seksistisch, racistisch, kapitalistisch en commercieel is."
Zoe Poluch: "Muziek is voor ons op dit moment het middel, dat is nu eenmaal het terrein waarop we ons begeven."

Is het mogelijk je leven in te richten volgens de balans die je zelf wilt?
Karin Dreijer Andersson: "Absoluut."
Halla Olafsdottir: "Maar niet zonder verzet."
Karin Dreijer Andersson: "Natuurlijk niet, we zitten nu eenmaal in het systeem." 
Zoe Poluch: "Een productie als deze is een uitstekende manier om onze visie in de praktijk te brengen. Zo hebben we een volledig vrouwelijke productie crew. Een lichtvrouw, geluidsvrouw, vrouwelijke stage- en tourmanager. Mensen in zalen weten niet wat ze meemaken, het is alsof er aliens binnen komen. Ik denk dat dat voor het eerst in de muziekgeschiedenis is."

Beyonce heeft een volledig vrouwelijke band bij haar huidige tour. Bij haar Super Bowl optreden werd dat gezien als een enorm statement.
Karin Dreijer Andersson: "Maar het zijn gozers die haar muziek schrijven. Ik vind haar statement helemaal niet zo feministisch. Ik ben een muziekproducer, ik zou onder de indruk zijn als ze zou zeggen: 'Ik schrijf mijn muziek met vrouwen.' Dat is namelijk waar het geld zit. De economische analyse is belangrijk, waar het geld is, is de macht. Hoeveel zou ze haar muzikanten betalen?"

Checks and balances. Betekent dat dat jullie iedereen in deze productie hetzelfde betalen?

Karin Dreijer Andersson: "Wij streven ernaar iedereen hetzelfde salaris te geven, ja."

Is het makkelijker om je organisatie zo in te richten in dit internettijdperk? De promotie van jullie album bijvoorbeeld verliep vrijwel volledig via internet.
Karin Dreijer Andersson: "Ik denk dat de muziekindustrie juist commerciëler dan ooit is. Je hebt iTunes, onderdeel van een private onderneming, en daar koopt iedereen zijn muziek. Dat is een probleem. Zij kunnen iedere voorwaarde stellen die willen."

Hebben jullie overwogen je muziek niet aan iTunes ter beschikking te stellen?
Karin Dreijer Andersson: "Ja."
 
Maar uiteindelijk heb je het toch gedaan.
Karin Dreijer Andersson: "Klopt. Uiteindelijk verkopen wij niet veel muziek. Het gaat er vooral om het te verspreiden en te hopen dat mensen naar de show komen."

Jullie hebben met veel mensen samengewerkt voor dit project. Niet alleen voor de liveshow, maar ook voor artwork en videoclips. Een van de meest opmerkelijke uitingen was de videoclip voor Full Of Fire door regisseur Marit Östberg, bekend van het pornoproject Dirty Diaries, waaraan jij muziek hebt geleverd. In haar korte film Authority zie je een vrouw met graffiti de woorden 'fuck the police' op de muur spuiten, om vervolgens door de wapenstok van een vrouwelijke agent gepenetreerd te worden. Opmerkelijk liefdevol detail, vond ik: er zit een condoom om de wapenstok. Wat sprak jou aan in haar werk?
Karin Dreijer Andersson: "Marit is een goede vriendin van me. De manier waarop zij werkt met seksualiteit vind ik fantastisch en heel belangrijk. Ze had ook al eens met Olof gewerkt."

De meeste porno stelt geen vragen, maar geeft antwoord, meestal in de laatste scène. 
Karin Dreijer Andersson: "Ik heb een groep mensen ontmoet in Berlijn, die feministische 'queer porn' maken, pornografie die absoluut vragen stelt. Het is zo belangrijk. De meeste reguliere porno is seksistisch, terwijl heel veel mensen dat niet zijn. Je zou zeggen dat er een grotere markt moet zijn voor sexy feministische porno."

Seksualiteit is enorm belangrijk in dit project en in het wereldbeeld dat jullie uitdragen. Daar vindt de grootste slag in de oorlog plaats. In Full Of Fire is letterlijk sprake van een soort seksuele staking: "Not a vagina, it's an option. The cock had it coming". Verderop is juist sprake van 'urge to penetration'. 
Karin Dreijer Andersson: "Ik vind dat niet per se een tegenstelling. De meeste vrouwen in die films hebben geen mannen nodig om tot penetratie te komen. Ze penetreren zichzelf of elkaar. Ik zie penetratie niet noodzakelijk als symbool van heteroseksuele gemeenschap. Over 'urge to penetration' zing ik inderdaad in Wrap Your Arms Around Me. Ik zie het zo: ik kan gepenetreerd worden, ik kan zelf penetreren, het is niet-hiërarchisch en de rollen kunnen omdraaien."
Halla Olafsdottir: "Penetratie op zichzelf is ook geen eenrichtingshandeling. Het zijn twee dingen die elkaar ontmoeten. Als een omhelzing."

Er vinden op dit moment in de wereld grote veranderingen plaats, bijvoorbeeld op economisch vlakken. Grote, traditioneel door mannen gedomineerde bolwerken als banken staan onder druk. Biedt dat kansen voor de feministische revolutie?
Karin Dreijer Andersson: "Er is een groot gebrek aan feministische visie op de economie, dat is heel belangrijk. In Zweden bijvoorbeeld gaat het toch heel vaak om de vraag wie voor de kinderen zorgt."

Zou de overheid daar een rol in moeten spelen, vind je?
"Ik weet niet zo goed wat er eerst moet, er zijn zoveel dingen die verkeerd zijn dat het moeilijk te bepalen is waar te beginnen."