Efterklang zet de Deense vlag in Russisch Spitsbergen

"Als mensen iets maken, bestaat het zo lang we er aandacht voor hebben"

Atze de Vrieze ,

De Deense band Efterklang trok met opnameapparatuur naar Spitsbergen. Meer speciaal naar Piramiden, een Russisch spookstadje waar ooit een kolenmijn stond. De excentrieke Denen namen er allerlei geluiden op, die de basis vormden voor hun vierde album. Frontman Casper Klausen legt uit: "De plek is volledig onmenselijk. Als je er rondloopt voel je dat ook: je hoort er niet te zijn."

Jullie gingen met zijn drieën naar een plek die niet bepaald geldt als een normale vakantiebestemming: Spitsbergen. Waren jullie al van plan daar muziek te maken?
"We gingen daar heen om aan het album te beginnen. Het plan was om tegelijk op een plek te beginnen. Normaal beginnen songs altijd bij een van ons, en komen de losse ideetjes pas later samen. Piramiden, die stad op Spitsbergen, sprak erg tot onze verbeelding. We hadden prachtige foto's gezien van een spookstad, midden in de natuur."

Was jullie drummer Thomas daar nog bij betrokken? Hij heeft de band inmiddels verlaten.
"Het grappige is: zijn vrouw is uitgerekend op de dag dat ons album uitkomt. Maar dat was niet de reden dat hij gestopt is. We hebben samen drie albums gemaakt, intensief getourd, hij wilde wel eens wat anders. Het groeide ook een beetje zo. Onze bassist Rasmus is tevens manager van de band, Mads is de sound wizard, ik schrijf de meeste liedjes. Voor hem was dit een mooi moment om iets anders te gaan doen. Onze motivatie was ook totaal anders. Toen ik 18 was ben ik gestopt met school en ben ik naar Kopenhagen gegaan om rockster te worden. Hij was al wat ouder. Maar voor ons was het ook een mogelijkheid om weer eens met andere mensen te werken."

Terug naar Spitsbergen: wat zag je op die foto's?
"Eindeloze blokken leegstaande gebouwen met kapotte ramen, met daar achter een gigantische berg en een fjord. Een speelplaats met roestige schommels. Het zag er onwerkelijk uit, en we wilden daar dolgraag heen. Spitsbergen is een natuurreservaat, waar je niet heen mag zonder iemand met een jachtvergunning als begeleider. Het is echt een wild gebied, waar geen kinderen geboren mogen worden, en geen mensen begraven worden. De aarde is er zo koud dat lijken simpelweg weer omhoog gedrukt worden."

En toch was er ooit een stad met 1.000 inwoners.
"Klopt. Als je naar Piramiden wilt, moet je toestemming vragen aan het Russische kolenbedrijf dat de stad in bezit heeft. We hebben geschreven, gemaild, gefaxt, we hadden een vriend in Moskou die regelmatig naar hun kantoor gegaan is. Niets hielp. En waarom ook. Een kolenbedrijf heeft natuurlijk geen enkel belang bij een stel weirdo's die geluiden willen opnemen. Het toeval wilde dat de Duitse tv-zender ZDF ook een aanvraag indiende, en daarbij vroeg of er ook artiesten om toestemming hadden gevraagd om daarheen te gaan. De medewerker van het kolenbedrijf heeft toen uit een enorme stapel aanvragen een willekeurige getrokken. De onze."

Wat trof je aan?
"We hadden ons goed voorbereid en alvast wat dingen bedacht die we daar wilden doen, maar eenmaal daar werden we continu verrast. In de openingstrack hoor je het geluid van een tank vol water. Er waren ook een soort silo's van acht meter hoog, die klonken als complete kathedralen. Ze zagen er groot uit, maar klonken nog groter. Ergens anders stond een hele rij schoorstenen, die elk een andere toonsoort hadden. En soms was het gewoon een kwestie van met een microfoon over een houten brug rennen. De plek ontdekken."

Klinkt een verlaten stad anders dan een volle stad als Berlijn, waar jullie wonen en werken?
"In feite kun je elk geluid natuurlijk overal maken, maar het gaat om de herinneringen die nu in elke song zitten. Zo speelden we op een piano die officieel geldt als de meest noordelijke ter wereld, echt een bijzonder ding. Maar als je er een tijdje op speelt is het toch gewoon een ongestemde piano. Mads is met alle geluiden thuis in de weer gegaan. Hij maakte nieuwe synthesizergeluiden uit snippets van onze opnames. Toch zit ergens de geest van het eiland er nog wel in."

Los van de geluiden, heeft zo'n spookstad natuurlijk een enorme lading. Ik herinner me een album van Johann Johannsson genaamd Fordlandia, genoemd naar een nederzetting die autogigant Henry Ford in Brazilië startte om rubber te winnen. Het werd een complete flop. Technoproducer Robert Hood komt binnenkort met een album over het verval van industriestad Detroit. Het zijn verhalen uit het postindustriële tijdperk.
"Ik ben in Detroit geweest, het is ongelofelijk raar om daar te zijn. In zo'n spookstad voel je je ongelofelijk klein, alsof tijd en ruimte ineens niet meer bestaan. In Detroit ligt ook nog eens overal puin en rotzooi, het voelt gewoon verkeerd. In Piramiden zag je vooral het contrast tussen menselijke en natuurlijke creaties. Als mensen iets maken, bestaat het zo lang we er aandacht voor hebben. Als we onze aandacht verliezen, begint het langzaam uit elkaar te vallen. We hebben met zijn allen besloten dat de piramides in Egypte werelderfgoed zijn. Hadden we dat niet besloten, dan zouden ze gewoon verdwijnen."

Die spooksteden uit de industriële tijd herbergen iets van hoop en dromen. Dat gold in elk geval zeker voor Detroit, hoe zit dat met Spitsbergen? Waarom gingen mensen daarheen? Voor het geld?
"Het is een mysterie. Ik ben nu een paar keer in Rusland geweest, en het lukt me niet dat volk en die cultuur volledig te doorgronden. Ik heb het idee dat het stadje vooral als machtsbolwerk gold. Spitsbergen wordt bestuurd door Noorwegen, maar liefst 150 landen maken aanspraak op het eiland. Het is een soort oorlogsgebied, omdat het op een zeer strategische plek gelegen is. Rusland is het enige land dat ook daadwerkelijk actief is op het eiland. En hoewel de mijn al jaren gesloten is, houden ze vast aan het stadje. Ze willen er nu een toeristische trekpleister van maken, zeggen ze, maar dat slaat nergens op. Er is een man die eens per dag wat toeristen rondleidt. In een half uurtje laat ie ze het stadje zien. Soms zie je een man een gevel schilderen. Als je dan dichterbij gaat kijken, zie je dat het binnen een puinhoop is. Het is alsof ze dieren aan het opzetten zijn daar."

Naast het contrast tussen mens en natuur zie je dus nog een contrast: dat tussen de grote machten die beslissen dat daar een stad moet komen, en die individuen die er daadwerkelijk heen gestuurd worden.
"Het is communisme in zijn meest ideale vorm. In de stad is geen enkele winkel, alleen een grote kantine. Geen enkel huis heeft een keuken. Lenin staat op het plein. Het is een raar gesloten systeem, maar tegelijk had Piramiden niet voor niets de bijnaam 'Parel van Rusland'. Het was een stad met 1.000 inwoners, maar wel met een zwembad, met een theater voor 400 bezoekers. Alleen de beste arbeiders gingen erheen. Er zijn foto's van mensen die er voetballen of naar muziek luisteren. We hebben daar een man van over de tachtig gesproken die er veertig jaar gewoond heeft. Hij was gekomen met zijn vrouw, zijn twee kinderen waren er opgegroeid. Die man sprak over de stad alsof het een droom was, totaal haaks op de spookstad die het nu is. Die man had in de loop der jaren ook veel gefilmd. We hebben materiaal van hem gebruikt voor ons project."

Het gekke is: dit soort dingen gebeurt nog steeds, en de Russen zijn er weer bij betrokken. Er is op dit moment een gevecht gaande om de Noordpool, omdat delen ervan op korte termijn waarschijnlijk droog komen te liggen. Denemarken, jouw land, bemoeit zich er ook mee, omdat het Groenland in bezit heeft. Die nieuwe stukken land zijn natuurlijk strategisch ook heel interessant.
"De premier van Denemarken werd een paar jaar geleden hals over kop uit een meeting geroepen, omdat de Russen met een onderzeeër een ijzeren vlag op de bodem van de zee hadden geplaatst, bij de Noordpool. Een geweldig verhaal vond ik dat. Wat een beeld, alsof je naar de maan gaat. Wij zijn geboren in een wereld waarin alles al ontdekt was. Maar het gebeurt nog steeds. Mensen zetten hun vlag neer en zeggen: dit is van mij."

Piramida van Efterklang verschijnt op 4AD/Beggars.