Dit is de Poule des Doods van de muziek

De acht mooiste liedjes over de dood

Judith Laanen ,

In de VPRO Gids van deze week staat een documentaire centraal over mensen die alleen in Amsterdam overlijden en dus een eenzame uitvaart krijgen. Op die uitvaart krijgt de overledene een laatste saluut in de vorm van een gedicht door leden van het dichterscollectief Poule des Doods. Dat collectief werd in 2002 opgericht door de voormalige stadsdichter van Amsterdam, F. Starik. Hij koos voor 3voor12 de acht mooiste liedjes over de dood: "Acht is het getal van de oneindigheid, het cijfer dat in zichzelf verdwijnt. Life is like a spinning wheel. Luister en huiver."

"Tsja, dood gaan we allemaal", zegt F. Starik (1958), het pseudoniem van Frank von der Mohlen, op de vraag wat hem zo fascineert aan de dood. Starik was de afgelopen twee jaar stadsdichter van Amsterdam. Zijn eerste ervaring met het overlijden van een dierbare kwam vroeg, maar was volgens hem prachtig. "Toen ik twaalf was, overleed mijn opa. Ik hield veel van hem en hij hield veel van mij. Terwijl hij stervende was liepen de tranen over zijn wangen en zei hij tegen me dat het goed was. Dat was een moment van onversneden liefde, dat ik op dat moment diep heb ervaren."

In 2002 richtte hij het dichterscollectief Poule des Doods op, dat een passend laatste saluut brengt aan de eenzame overledene. Bart F.M. Droog, de eerste stadsdichter van Groningen van 2002 tot 2004, droeg na het vinden van een lijk in het Groningse Boterdiep een gedicht op aan de overledene. "Droog zei: 'Dat is het mooiste wat je als stadsdichter kunt doen'. Dat wilde ik ook gaan doen. In Groningen had je per jaar ongeveer één à twee doden, in Amsterdam ongeveer vijftien. Dat was teveel voor één dichter, dus richtte ik het collectief op. Daar zat onder andere Walter Kuipé in. We wilden een andere manier zoeken om met de dood om te gaan." Naast Amsterdam zijn er nu ook soortgelijke initiatieven in Rotterdam, Den Haag en Antwerpen.

Starik is niet alleen dichter maar ook muzikant. Hij trad vaak op tijdens Lowlands met zijn band de Willem Kloos Groep. Afgelopen augustus stond hij er nog met rapper Dox met De Grote Literaire Relishow. Met oud en nieuw is hij sinds een paar jaar in Paradiso te vinden, waar hij een show doet. "Vorig jaar zong ik er stukken van The Sound of Music, maar dan in mijn Nederlandse vertaling. Ik deed dat lied 'You are sixteen, going on seventeen', maar dan met de tienjarige dochter van Adriaan Jaeggi. Ik had een heel ranzig pak aan en achterover gekamd vet haar. Dat was bijna gevaarlijk, en een hele ontroerende show."

De dood en muziek, daar kan Starik wel wat mee. Tijdens de eenzame uitvaarten, die hij "een minimaal gebaar voor mensen die buiten de boot vallen" noemt, gebruikt hij dikwijls muziek. "Im Paradisum van het album Testimoni door Martin Fondse en Eric Vloeimans is een mooi stuk. Dat gebruik ik wel eens bij eenzame uitvaarten." Voor 3voor12 koos hij een achttal mooiste nummers over de dood uit. In de woorden van Starik: "Luister en huiver."

'Hey stranger, this is my life, I can't use it anymore.' "De ontroering zit heel erg in de tekst. Het lied beschrijft dat iemand aan zijn einde komt en zich overgeeft. 'It is old and wrinkled.' Toen ik dat ooit hoorde dacht ik 'dat is zo mooi, dat wil ik op mijn eigen begrafenis.' Maar ik heb het inmiddels al eens op een eenzame uitvaart gebruikt, dus nu kan het niet meer. Het is tweedehands. En nu maakt het me, omdat ik zoveel uitvaarten doe, ook niet meer uit wat voor muziek ik zou willen. Jullie zoeken het maar uit, haha!"

'Out of the womb, into the tomb, let's all die!' "Wederom een sterke tekst. Deze heb ik nooit gebruikt voor een eenzame uitvaart, het is te cynisch en te opgewekt. Tekstueel is het een sterk lied, het geeft aan dat elke geboorte een eigen dood in zich draagt. Wij leven bij de gratie van de dood. Bestond de dood niet, dan waren we niet in staat het leven te onderscheiden. We doen er altijd zo moeilijk over, maar sterven is een noodzaak, een vanzelfsprekendheid."

"Dit is ook zo'n opgewekt nummer. Shatner zingt over beroemde zangers die al dood zijn en dat hij zelf ook dood gaat - 'I hate to be the bearer of bad news, but you're going to die!' Haha!"

"Dit is een heel mooi, lief lied met een schitterende gospelstem erin. We zijn allemaal wolken in de lucht. Het is een lied van verzoening."

"Het is een instrumentaal deuntje van tweeënhalve minuut, een soort klokje dat muzikaal aftikt. Heel goed als metafoor voor het stervensproces van iemand die oud is en rustig overlijdt. Het heeft iets berustends en is bruikbaar voor bejaarden die gevonden worden in hun woning."

"De moeder van Wainright, Kate McCarrigle, is vorig jaar overleden. Elk jaar geeft de familie Wainright rond kerst een familieconcert. Toen haar moeder stervende was, heeft ze dit lied gemaakt. Nu zingt Martha het zelf op haar nieuwe cd, en heeft het nummer een extra lading gekregen omdat haar moeder gestorven is. Met dit nummer haalt ze haar moeder terug naar de levenden, haast net zoals de mythe van Proserpina (Persephone in het Grieks)." De mythe van Demeter, Hades en Persephone kan gezien worden als de Griekse verklaring van het ontstaan en voortduren van de seizoenen. Hades, koning van de onderwereld, roofde Proserpina, de dochter van de godin van de landbouw, Demeter. Demeter was zo verdrietig dat het winter werd en de aarde onvruchtbaar. Zonnegod Helios greep in en overtuigde Hades dat Proserpina zes maanden van het jaar de onderwereld mocht verruilen voor de aarde. "Dat gebeurt letterlijk in dit lied."

"Als je sterft word je bevrijd van de kooi van je lichaam, daar gaat het nummer over. De dood als bevrijding, dat je niet langer gevangen zit in de kooi van je lichaam. Dit is een cover van Arcade Fire, maar het origineel gebruik ik niet bij eenzame uitvaarten omdat het daarvoor te wild is. Gabriel zingt het heel klein, heel mooi gedaan."

"Fantastisch, ook voor eenzame uitvaart. Het is lieve, ontroerende muziek met een grote gunfactor. Het nummer gaat over gaan in vrede, 'be at peace with yourself'."