Classic Albums: Pink Floyd – The Dark Side Of The Moon (1973)

De plaat die een complete generatie rockliefhebbers samenbracht

Gijsbert Kamer ,

Classic Albums is een documentaireserie op Nederland 3 over pop- en rockalbums, die worden beschouwd als de beste of meest opmerkelijke albums van een bekende band, of die een periode in de muziekgeschiedenis markeren. In de vorige afleveringen stonden klassiekers van Jimi Hendrix, The Doors, John Lennon en Primal Scream centraal. Komende zaterdag om 21.25 uur op Nederland 3: The Dark Side Of The Moon van Pink Floyd uit 1973

Van alle klassieke rockalbums in de jaren zeventig gemaakt, is The Dark Side Of The Moon van Pink Floyd de meest klassieke. Wie in die jaren naar popmuziek luisterde kon er eigenlijk niet omheen. Het was zo’n plaat die iedereen of zelf had, of kende van een oudere broer, zus of buurjongen. Die hoes alleen al, met dat prisma: een iconologisch hoogtepunt uit de popcultuur van die tijd. Naam van band of titel van de plaat ontbraken, maar iedereen wist ‘m onmiddellijk thuis te brengen: die zwarte klaphoes, dat driehoekje, die witte straal die divergeerde in het kleurenprisma. Dit was The Dark Side Of The Moon: de plaat die een complete generatie rockliefhebbers samenbracht, zoals bijna vijfentwintig jaar later OK Computer van Radiohead dat wederom zou doen.

Het is het onbetwiste hoogtepunt uit het post-Syd Barrett oeuvre van Pink Floyd, zowel commercieel als artistiek. 741weken (bijna 14 jaar) lang stond de plaat in de Amerikaanse albumcharts. Niet gek voor een plaat die het zelfs zonder hitsingle (Money verscheen een paar maanden na de albumrelease) tot de eerste plaats schopte in de VS, het land waar ‘de Floyd’ tot dan toe weinig voeten aan de grond had gekregen.

Wat maakt de plaat zo bijzonder?  In de aan Dark Side gewijde aflevering van Classic Albums komen maar liefst drie popjournalisten aan het woord om naast de bandleden zelf de plaat te duiden, maar een helder antwoord blijft uit. Zoals bij zoveel meesterwerken (want laten we The Dark Side Of The Moon maar zo noemen) blijkt het moeilijk er echt een vinger achter te krijgen. Wat is het, dat dit een buitengewoon goede plaat maakt?

Belangrijk is dat de experimenteerdrang van de muzikanten, die nadat Syd Barrett de band in 1968 had verlaten ontembaar leek, eindelijk gekoppeld werd aan goede songs. Songschrijven bleek een probleem. Barrett schreef ze aanvankelijk maar zijn vervanger David Gilmour was vooral een meesterlijk gitarist en een goed zanger. Toetsenist Rick Wright en bassist Roger Waters probeerden het wel, maar korte, pakkende songs bleek toch niet iets waar ze het meeste vaardigheid in hadden.

De platen die Pink Floyd na Barretts vertrek maakte waren succesvol, maar ook een beetje onbevredigend. Zet Ummagumma op, bijvoorbeeld het gedeelte dat Wright volspeelt Sysyphus (parts 1-4) en je komt niet bij van het lachen: is dit Spinal Tap of zo? Atom Heart Mother (1970) en Meddle (1971) kennen hun momenten maar ze hebben ook iets gedateerds, en hadden best een wat scherpere eindredactie kunnen gebruiken (23 minuten Echoes waren er vast 48 geworden, als die ook op een plaatkant hadden gepast).

The Dark Side Of The Moon daarentegenklinkt, ook na bijna veertig jaar, niet gedateerd. De plaat laat zich het best in één lange zit uitluisteren. Na afloop heb je echt het idee dat je, in plaats van drieënveertig, maar een minuut of vijf in de ban bent geweest van rockmuziek die ook nog eens veel minder bombastisch blijkt dan je altijd dacht. Goed, The Great Gig In The Sky met die schreeuwvocalen van Clare Torry is op het randje. Maar het heeft ook wel wat, en zeker na de uitleg in Classic Albums dat Torry het in slechts één take heeft geïmproviseerd luister je er met meer bewondering naar.

De mooiste momenten in deze uitzending zijn wat mij betreft die wanneer Rick Wright achter de piano en David Gilmour op akoestische gitaar wat albumfragmenten naspelen. Vooral Rick Wrights rol op Dark Side is altijd wat onderbelicht gebleven. Wanneer de verhoudingen in Pink Floyd ter sprake komen gaat het altijd over de spanning tussen Gilmour en Waters. Roger Waters schreef alle teksten (op Dark Side voor het eerst) maar het was Gilmour die als zanger/gitarist de meeste aandacht kreeg. Echt samen componeren deden ze zelden. Anders dan Lennon en McCartney of Jagger en Richards waren ze dan ook niet bevriend.

Het gebeurt tijdens de opnamen van Dark Side voor het eerst en voor het laatst dat alle bandleden gezamenlijk aan de nummers werken. Daarna zou er tussen Gilmour en Waters steeds meer botsingen der ego’s plaatsvinden, wat in 1987 uiteindelijk resulteerde in het vertrek van Waters. Maar in 1973 staan de neuzen nog even dezelfde kant op. En bij het zien van de documentaire vraag je je zelfs af of ze in 2003 (toen deze Classic Albums gefilmd werd) niet weer gewoon goed met elkaar omgingen.

Nee, dat is slechts schijn. Het lijkt even alsof Waters en Gilmour bij elkaar in een kamer zitten, maar dat is onwaarschijnlijk. Ze lagen behoorlijk met elkaar overhoop en zouden pas in 2005, tijdens Live 8, weer samen op een podium te zien zijn. Ik vond hun optreden daar een hoogtepunt. Het had iets ontroerends die oudere, knoestig ogende, heren zo ongemakkelijk samen te zien. Maar ze zongen en speelden prachtig.

‘Gedreven door emotie’, zo verklaart Waters een paar keer wat de muziek op Dark Side volgens hem zo bijzonder maakt. Daar zit iets in. Wat op eerdere en latere Floyd platen nog wel eens ontbreekt is echte bezieling. Soul is iets waar je de Britse progrockband zelden mee geassocieerd ziet, maar toch klinken Breathe en Us And Them op een merkwaardige manier heel soulvol. Er is echt een band te horen die iets op het spoor lijkt. Een weg naar het hogere, het onbenoembare wellicht. Dat maakt het luisteren naar The Dark Side Of The Moon nog altijd tot een bijzondere ervaring.

Ik had de plaat sinds de vroege jaren negentig, toen artiesten als The Orb nogal eens aan Pink Floyd refereerden, niet meer gehoord. Eind september vorig jaar was ik in Los Angeles en zag ik bij platenzaak Amoeba de nieuwe remastered re-issues van Pink Floyd liggen. Ik kocht Dark Side en luisterde ernaar in mijn hotelkamer. Ik was aangenaam verrast. Terwijl de eveneens aangeschafte heruitgave van The Piper At The Gates Of Dawn me juist tegenviel (veel 60’s getrip waar ik geen geduld voor had). Ook platen als Wish You Were Here (1975) en The Wall (1979) zijn me te wisselvallig. Maar The Dark Side Of The Moon kan ik goed hebben: ik hoor er ook steeds iets nieuws op. Zeker nu ik in Classic Albums Gilmours demonstratie op de door de band net aangeschafte synthesizer zag. Toen heel revolutionair. Het altijd wat curieuze skip-moment On The Run is daarom dezer dagen zelfs mijn favoriete Pink Floyd fragment.

Zo valt er voor iedereen wel iets te halen uit deze Classic Albums, die ook bijzonder is omdat de in 2008 overleden Rick Wright nu wél de aandacht krijgt die hem zelden ten deel is gevallen.

Classic Albums: zaterdag 31 maart om 21:25 op Nederland 3.