Jens Lekman: "Ik voel me een entertainer"

Serieuze boodschappen verpakken in songs vol humor en tegenstrijdigheid

Ingmar Griffioen ,

Jens Lekman is een merkwaardig individu. Zo iemand die soms wereldvreemd en depressief op het podium lijkt te staan, maar even makkelijk het publiek anderhalf uur boeit met een bevlogen show vol verhalen. Een Zweedse songwriter die kortstondig ontstemd is dat hij niks te eten krijgt voordat zijn Thalys naar Antwerpen vertrekt, maar die liever gepassioneerd over zijn muziek praat. Een gesprek met een melancholische romanticus, die gek is van comedy maar punchlines haat.

De Scandinavische songwriter heeft in Nederland een behoorlijke achterban opgebouwd en wordt geroemd als bijzondere storysteller. Voor die verhalende insteek heeft Lekman een goede reden: "Ik haat het om naar live-shows te gaan, omdat bands meestal denken dat een show alleen draait om het spelen van nummers zoals ze op de plaat klinken. En heel goed spelen, dat vinden ze ook erg belangrijk. En dat is erg saai. Ik denk dat het meer draait om een soort communicatie of een performance."

Ik hield erg van wat bands uit Göteborg een jaar of acht geleden deden. Bij The Embassy bijvoorbeeld wist je nooit wat ze gingen doen. Ze lieten eens een karaokekampioen uit China komen om hun nummers te zingen, terwijl zij tussen het publiek dansten. The Tougher Lions speelden meestal drie hele intense nummers in tien minuten, waarna ze of alles kort en klein sloegen met een honkbalknuppel of op het podium elkaar omhelsden en schuifelden. Zo mooi."

Lekman vervolgt: "Tegenwoordig moet je als je een band wil zien eerst drie openingsacts zien en zere poten krijgen. Ik hou erg van het verhalende aspect van muziek. Van het vertellen van verhalen tussen de nummers door en ze zo aaneenrijgen, waardoor je ze interessanter maakt en een context geeft. Niet dat er een rode draad door het concert loopt, maar het gaat meer om het creëren van communicatie en een verhaallijn, om mensen te entertainen. Ik heb het gevoel dat ik een entertainer ben. Bezoekers waarderen dat."

De verhalen tussendoor hoeven volgens Lekman niets te maken te hebben met de songs in kwestie. "Het beste is als het over iets compleet anders gaat en je daarin een klein bruggetje vindt naar de song. Zo schreef ik vorig jaar het nummer Waiting For Kirsten, wat gaat over het stalken van Kirsten Dunst toen ze naar mijn woonplaats kwam om te filmen. Het verhaal gebeurde gewoon, maar er was een sleutelmoment toen ze de club niet in kwam waar ik was. Ze hanteerden daar toen een oud systeem zonder gastenlijst, waarbij je alleen binnenkomt als je in de rij staat. Dat geldt alleen voor de club, de rest van de maatschappij heeft zich wel ontwikkeld op een hele egoïstische, niet solidaire manier. Die song begon als een grappig verhaal, maar daarin vond ik een bruggetje om de politieke situatie in Göteborg aan te kaarten. Ik denk dat verhalen zo op hun best zijn."

Voordat Lekman zelf op het podium stond, woonde hij een inspirerend optreden bij van de Schotse songwriter Jackie Leven. "Ik zag hem maar een keer, maar hij was de meest fantatische verhalenverteller die ik ooit zag. Hij is vorig jaar overleden. Ik denk dat hij vijf songs speelde, maar de show duurde meer dan twee uur. Hij vertelde verhalen over hoe hij in de metro zat en praatte over hoe Sting gestorven was. Iemand hoorde dat, wat tot een hele rel in de metro leidde en het verhaal ging over in een volgend verhaal, wat in een volgend verhaal over ging. Waarna hij zei: 'Hoe dan ook... dit verhaal brengt me op waar ik over ga zingen.' Het was een hilarische manier van songwriting. Ik ben ook een groot fan van stand-up comedy, maar het is pas echt interessant als een grap niet eindigt met een punchline. Ik haat punchlines. De beste verhalen eindigen ook niet met een conclusie, maar serieus en oprecht."

De Zweed denkt even na over een goed voorbeeld en komt dan op een van zijn favoriete series: M.A.S.H. "Het lijkt allemaal heel dwaas en grappig, iedereen drinkt Martini's, maar eigenlijk gaat het over de oorlog in Korea. In de laatste episode komt niet een enkele grap voorbij, maar is het een uur lang afscheid van de karakters waar je van bent gaan houden. Het gaat heel diep: hoe om te gaan met de verschrikkingen van de oorlog. Ze hebben die comedyshow twaalf seizoenen op de buis gehouden en eindigen met een superserieuze aflevering. Dat is mijn soort humor."

Die voorliefde hoor je terug in veel songs van Lekman. Die ontberen ook een punchline of conclusie en bevatten verraderlijke teksten die op het eerste gehoor grappig lijken, maar je toch met een ongemakkelijk gevoel achterlaten. Nummers met een donkere ondertoon. "Dat is waar alle comedians hun grappen uit opbouwen: persoonlijke duisternis. We hebben allemaal wat duisters in ons." Die donkerheid is niet per se wat hem bij het schrijven inspireert. "Uit die duisternis komen, dat inspireert me, het hoopvolle ervan. Het lastige is om een song te schrijven, die jezelf overtuigt dat het beter gaat worden. Je kan niet alleen schrijven over hoe miserabel je jezelf voelt. Daar kom je nergens mee."

Bij een nummer van Lekman en zeker op de bühne kun je makkelijk op twee gedachtes hinken: bedoelt hij dit grappig of is hij nu wel serieus? "Daar zit wat, iets waarmee je mensen kunt bereiken, dichterbij kunt komen en met je verhaal onder hun huid kunt kruipen. Vooral als je er humor bij gebruikt, komt het veel beter over dan als je zingt over misère." Een beetje zoals de economieleraar die droge materie in een goed verhaal weet te verkopen, maar Lekman voelt zich geen leraar. Hoewel: "Er zijn wel veel fans die me schrijven voor adviezen op het gebied van de liefde. Ik heb vroeger een gouden sleutel gemaakt, die ik bij shows droeg. Mensen kwamen dan achteraf naar me toe om ernaar te vragen en elke keer bedacht ik een nieuw verhaal. Tot ik me realiseerde, dat het wat weg had van de kuisheidsringen van de Jonas Brothers, een in de States megapopulaire Justin Bieber-achtige boyband die door Disney getekend werd. Hun fans konden die ringen kopen en daarmee een eed afleggen dat ze geen sex voor het huwelijk zouden hebben. Ik wilde iets maken dat zo'n beetje het tegenovergestelde was. Niet op een seksuele manier, maar omdat mensen me schreven voor advies. Ze wachtten tot er iets zou gebeuren, maar deden er zelf niks aan. Dus creëerde ik een ring voor ze, die ze eraan moet herinneren dat ze van hun luie reet moeten komen."

In de titeltrack van zijn nieuwe album I Know What Love Isn't speelt Lekman ook met humor om een serieuze boodschap te verpakken: schijnhuwelijken om een verblijfsvergunning te bemachtigen. Autobiografisch is het niet. "Dan zou ik het land uitgegooid worden. Het begon gewoon als een heel losse en grappige song, totdat ik me realiseerde waar ik over sprak: 'dit fantastische idee dat we een relatie zouden construeren rond een ander doel'. Dat sprak me meer aan dan een relatie gebaseerd op vage gevoelens, die elk moment konden veranderen. Niet gebaseerd op een vaag idee van wat liefde of romantiek nu werkelijk is. Dat was een heel mooie gedachte. Evenals het idee dat ik een relatie met iemand had, die misschien platonisch en niet romantisch was, maar die wel het dichtste kwam bij het hebben van een daadwerkelijke relatie. Het was de beste relatie die ik ooit had, ik zou die vrouw zo getrouwd hebben." En weer blijven we dankzij Lekmans woorden een tikje in verwarring achter, hinkend op meerdere gedachten. Schone dromen en gedachten dat wel.

I Know What Love Isn't van Jens Lekman komt 3 september uit en is nu al te beluisteren op de Luisterpaal. De Zweed is deze herfst te zien op 25 september in Tivoli de Helling, Utrecht.