St Vincent en de paradox van de striptease

Lieflijk en gemeen tegelijk

Atze de Vrieze ,

'Striptease - of in elk geval de Parijse striptease - is gebaseerd op een tegenstelling: de vrouw wordt gedeseksualiseerd op het moment dat ze haar laatste kledingstuk uittrekt.' Aanbevolen literatuur volgens Annie Clark, beter bekend als zangeres St Vincent.

Lieflijk en gemeen tegelijk

'Striptease - of in elk geval de Parijse striptease - is gebaseerd op een tegenstelling: de vrouw wordt gedeseksualiseerd op het moment dat ze haar laatste kledingstuk uittrekt. We kunnen daarom stellen dat we te maken hebben met een spektakel gebaseerd op angst, of in elk geval de schijn van angst. Alsof erotiek niet verder gaat dan een heerlijke terreur, waarvan de tekenen alleen maar opgeroepen hoeven te worden om het idee en de bezwering van seks op te roepen.'  

Aanbevolen literatuur volgens Annie Clark, beter bekend als zangeres St Vincent. Het citaat komt uit een essay van de Franse literatuurcriticus en filosoof Roland Barthes. Het is geen gemakkelijke kost, maar wel het type hersenspinsels waar Clark haar liedjes op baseert. St Vincent begon haar muzikale carrière als tiener, als veredelde roadie van haar oom en tante, die als jazzduo Tuck & Patti de wereld rond reisden. Het was slechts een kwestie van tijd voor ze zelf met een instrument op het podium zou staan. Dat deed ze in de band van avant-garde kunstenaar Glenn Branca, in het wonderlijke neo-hippie-gezelschap The Polyphonic Spree en als achtergrondzangeres bij singer-songwriter Sufjan Stevens. Sinds 2007 staat ze op eigen benen. Marry Me heette haar debuut, het begin van een carrière waarin verleiding een hoofdrol speelt.

In drie albums ontwikkelde ze een heel eigen stijl, mooi maar grillig. Haar tweede album Actor was grotendeels geïnspireerd door films, en vertelde onheilspellende verhalen, zowel muzikaal als tekstueel. Ook haar eigen uiterlijk is deel van haar kunst. Voor de hoes liet ze zich fotograferen als klassieke Hollywood-actrice in de traditie van Brigitte Bardot, Isabelle Huppert, Charlotte Rampling en Diane Keaton. In de video van haar nieuwe single Cruel speelt ze een prachtige vrouw die in een tankstation gekidnapt wordt door een nogal vreemd gezin: een vader, zoon en dochter met sadistische trekjes. Ze gebruiken haar als een soort kruising tussen een moederfiguur en een slaaf. Ze eindigt op de bodem van een put in de voortuin, waar de gezinsleden haar langzaam bedekken onder de aarde. Ze ondergaat het gelaten.
Muzikaal zoekt ze zoekt de pure schoonheid op, maar haalt ze soms ineens venijnig uit met haar gitaar, als een nijdig klein kind met een viltstift. 'Ik maak niks kapot', zie Clark destijds over die uithalen op Actor. 'Op die manier probeer ik juist balans in de muziek te brengen. Die gitaren, dat zijn de monsters in de film, die je eerst moet verslaan om bij het mooie te belanden.' Haar nieuwe, derde album, heet Strange Mercy. Muzikaal slaat ze een iets andere koers in, met name dankzij toetsenist Bobby Sparks, die opvallend genoeg zijn sporen verdiende in met funk- en jazzacts als Tower Of Power, Marcus Miller en Roy Hargrove. Vooral in het aanstekelijke nummer Surgeon trekt hij alle funkregisters open. Tegelijk speelt ze nog nadrukkelijker gitaar dan voorheen. En dat is een goede zaak, want haar spel is eigenwijs en uitgesproken.
 
Thematisch blijft St Vincent op een ongrijpbare, genadeloze manier de mechanismen van het leven bloot leggen. Dit keer stort ze zich specifiek op de rituele leugen, maar dan wel het type waar de term leugentje-om-bestwil te laf voor is. 'Er is waarheid-waarheid', zegt Clark er zelf over, 'en dan zijn er de barmhartige leugens die we anderen vertellen, omdat het netto-resultaat van de waarheid meer lijden zou zijn, in plaats van minder.' Natuurlijk liggen de meest voor de hand liggende praktijkvoorbeelden in de relationele en seksuele sfeer. Waar mensen echt dicht bij elkaar komen voelt liegen soms als de beste optie. 'I just need to be alone right now', zegt Clark met zalvende stem in een teaserfilmpje voor haar album. 'Maybe with somebody else.' In het titelnummer van het album treffen we een vader en een zoon, elk aan een kant van het onbreekbare glas van een gevangenis. 'Oh little one, I'll tell you good news that I don't believe if it would help you sleep.'

Haar album opent ze met Chloe In The Afternoon, een ode aan een geheime relatie met een sadomasochistisch tintje, gezongen vanuit het perspectief van de man. 'You're all legs, I'm all nerves, black lacquered horse hair whip', bezingt Clark het lunchtijd tussendoortje. Even later, in Cheerleader, trekt ze het naar een hoger niveau: de schone schijn van de maatschappij, meer specifiek van Amerika. The American Dream? Welnee, het zijn de nieuwe kleren van de keizer: 'I've played dumb when I knew better / Tried too hard just to be clever / I know honest thieves I call family / I've seen America with no clothes on.' En dan zet ze het ultieme symbol daarvan bij het grofvuil: 'But I don't want to be your cheerleader no more.'

Hoe groter het oeuvre van St Vincent wordt, hoe meer lijn ontstaat in het verhaal dat ze wil vertellen. En hoe sterker duidelijk wordt dat het nooit zal lukken haar echt ergens op vast te pinnen. Want net als je doorhebt hoe gemeen ze kan zijn, zet ze haar mooiste glimlach op, haar meest veelbetekenende blik. Ze kantelt haar gezicht een beetje en zeg dan: 'Really, let's be friends.'