Zeventien jaar alweer bestaat Wilco, een van de stille krachten van de Amerikaanse gitaarmuziek. Een band die nooit doorbrak naar een heel groot publiek, maar wel een trouwe aanhang en een immense live-reputatie opbouwde. Wilco is een alt. country band uit Chicago, maar die term is eigenlijk veel te beperkt. Het oeuvre varieert van traditionele, melodieuze songs tot ambitieuze geluidsexperimenten, vaak zelfs binnen een plaat. 

En ondanks muzikantwisselingen en de nodige persoonlijke problemen houdt de band rond frontman Jeff Tweedy er een angstig constante productie op na, iedere twee jaar een plaat. Onlangs verscheen album nummer acht, The Whole Love. Deze week was Wilco in Nederland voor twee shows, in Utrecht en Tilburg. De laatste werd door 3VOOR12 vastgelegd en is binnenkort te zien en horen op 3FM, 3VOOR12TV en Cultura24.
Wennen
Drie albums hadden ze nodig om elkaar te wennen, om ECHT aan elkaar te wennen. Nu pas vallen volgens bandleider Jeff Tweedy de stukjes echt op hun plek in het nieuwe Wilco. Inmiddels kunnen gitarist Nels Cline, multi-instrumentalisten Pat Sansone en Mikael Jorgensen en drummer Glenn Kotche zich nauwelijks meer herinneren dat ze NIET in Wilco speelden. 'Ik snap het wel,' zegt Tweedy. 'Je stapt toch binnen in een band die al jaren bestaat, waar mensen naar luisteren. Nels was gewend in avant-garde bands te spelen, dat is natuurlijk totaal anders. De natuurlijke neiging is dan om voorzichtig te zijn, je wilt niets kapot maken. Het is alleen maar natuurlijk dat het wat tijd kostte. Nee, ik ben niet ontevreden geweest de laatste jaren. Ik durf met mijn hand op mijn hart te zeggen dat we de beste muziek gemaakt hebben die we in ons hadden. We hebben geen rukplaten uitgebracht.'  

Vooral gitarist Nels Cline lijkt inderdaad bevrijd. Luister naar zijn solo in ‘Dawned On Me’, een opgewekt, redelijk traditioneel liedje, waarin hij even tien seconden helemaal mag ontsporen. 'Het is pure vreugde,' zegt Tweedy. 'Op deze manier drukt hij dat veel beter uit dan met een traditioneel geluid. We vinden het helemaal geweldig als we iets maken dat we nog nooit gemaakt hebben, of dat we nog nooit in onze muziekcollectie gehoord hebben. Maar we zijn ook niet bang om traditionele liedjes te maken. Dat is soms nog moeilijker dan een nieuw geluid creëren. De uitdaging is heel anders. Van beide vormen van muziek maken - experiment en traditie - kunnen we genieten als band. De kunst is om niet door te schieten naar een van de twee kanten.'  

Hypnotiserend
Een goed voorbeeld van die balans tussen experiment en toegankelijkheid is ‘One Sunday Morning’, het lange slotnummer van The Whole Love en opvallend genoeg de opener van de set tijdens de huidige tour. Het klinkt toegankelijk en melodieus, maar het is tegelijkertijd heel vreemd, omdat het geen refrein heeft en eindeloos door gaat. Ruim twaalf minuten duurt het, tijd die Tweedy nodig had om een ontroerend verhaal te vertellen, geïnspireerd door de partner van schijfster Jane Smiley. Die vertelde Tweedy over de band met zijn vader, een streng religieuze man die heel duidelijke ideeën had over hoe zijn zoon door het leven zou moeten gaan. Toen de vader stierf, voelde de zoon zich in eerste instantie opgelucht, wetende dat zijn vader er nu achter zou komen dat de hemel helemaal niet bestaat. Die opluchting slaat uiteindelijk toch om in een vreemd soort gemis, het gemis van die vertrouwde strenge blik over de schouder.  

'Ik was ontroerd hoe iemand zulke persoonlijke, emotionele dingen vertelt aan iemand die hij eigenlijk nog helemaal niet zo goed kent, in dit geval aan mij. De lengte van het liedje werd overigens niet ingegeven door het verhaal, juist andersom. We werkten aan een lang, meditatief nummer. Pas toen we klaar waren met spelen, realiseerden we ons dat het veertien minuten duurde. Ik had helemaal niet zoveel coupletten. Op dat moment was het nummer nog maar heel losjes gebaseerd op dat gesprek met de vriend van Jane Smiley, een verhaal waar ik al een tijde mee rondliep maar dat te complex was voor een liedje van drie minuten. Maar nu ik ineens een veel groter canvas ter beschikking had, kon ik dat verhaal kwijt. Nu werkte het ineens.'  

Overschat
Zo gaat het vaak als het aankomt op teksten, vertelt Tweedy. Ze volgen altijd op de muziek, en hij wil ze vooral niet te serieus nemen. 'Teksten zijn zeer overschat,' zegt hij. 'Liefde voor een liedje komt altijd voort uit het geluid. Ik wil de magie van de muziek niet verbreken met mijn woorden. Dat is het belangrijkste doel met mijn teksten: to not fuck it up. Ik heb ook een band met mijn zoons Sam en Spencer, The Racoonists. Ze kunnen niet wachten om de kelder in te duiken om samen muziek te maken. Op een avond knallen we er zo vijf , zes tunes uit. We brouwen op een titel en stoeien met gitaarnoise, maar teksten schrijven we per definitie niet. Het is mooi om te zien hoe muziek maken voor hen de normaalste zaak van de wereld is. Dat was voor mij helemaal niet zo. Alle mannen in mijn familie werkten bij het spoor, mijn vader ook. In de jaren zestig werkte hij al met computers met enorme ponskaarten. Mijn zoons zijn gewend aan een vader die min of meer bekend is en in een band speelt, dat is meteen een totaal ander uitgangspunt.'  

Nog een typisch voorbeeld van Tweedy's speelse songschrijverschap is de ontstaansgeschiedenis van ‘Born Alone’, de tweede single van The Whole Love. Hij pakte een boek met 19e eeuwse gedichten. Zijn idee: 'Uit een gedicht pak ik de werkwoorden, uit een ander gedicht de zelfstandige naamwoorden, en daaruit vorm ik een tekst. Van het plan kwam uiteindelijk weinig terecht, en plotseling had ik alsnog een diep persoonlijke tekst.'  Tussen de vele raadselachtige zinnen in ‘Born Alone’ duikt ineens een heel helder statement op: 'I was born to die alone'. 

Zoals plotseling betekenis ontstond uit het spelletje, zo was het waarschijnlijk ook geen toeval dat Tweedy het boek open sloeg bij Emily Dickinson, een dichteres die bekend stond om haar leven in afzondering. 'Emily Dickinson wordt gezien als een van de grote Amerikaanse dichters. En Amerikaanse kunst draait vaak om de maakbaarheid van het individu. Een kunstenaar definieert zichzelf in zijn werk. Identiteit is al jaren een fascinatie van mij, net als geloof. In ‘Handshake Drugs’, van het album A Ghost Is Born, zie je het misschien wel het meest letterlijk, als ik zing: 'Exactly what you want me to be'. Het boeit me hoe mensen naar zichzelf kijken, en welke factoren daar invloed op hebben. Dat fascineert me bij andere mensen, maar zeer zeker ook bij mezelf.'   

13 en 14 november speelde Wilco in Nederland. VPRO 3VOOR12 nam het optreden in 013 Tilburg op.
Live opnames in 3VOOR12RADIO: maandag 21 november 2011 (22.00-01.00 uur) op 3FM
Concert op tv-kanaal Cultura24: dinsdag 29 november 2011 21.00-22.00 uur
Live opnames op site/3VOOR12TV: vanaf woensdag 23 november 2011 via 3voor12.tv