Ali B beklaagde zich afgelopen vrijdag bij Pauw en Witteman over de Top 40, de hitlijst die wekelijks wordt uitgezonden bij Radio 538. Volgens de rapper wordt de lijst voor een belangrijk deel bepaald door de playlist van de radiozender en worden bijvoorbeeld views op YouTube niet meegeteld voor een hitnotering. Onterecht, vindt de rapper. Een van zijn clips scoorde op de videosite twee miljoen views, terwijl Jeroen van den Boom, op YouTube veel minder populair dan Ali B, veel hoger eindigde in de Top 40. Met andere woorden: wat is de hitlijst anno 2008 nog waard als graadmeter van de populariteit?

Jarenlang was de Top 40 de enige officiële hitlijst van Nederland. Daar kwam halverwege de jaren negentig verandering in, toen 3FM zijn eigen lijst introduceerde, de 3FM Mega Top 50. Inmiddels zijn er nog meer lijsten: de Single Top 100, de Download Top 50, de Dance Top 30, en ga zo maar door. Stuk voor stuk graadmeters van populariteit. Het verschil zit hem in de filtering.

Van origine bood de Top 40 een overzicht van de best verkochte singles van Nederland. Simpel: wie de meeste plaatjes over de toonbank joeg, kwam bovenaan. Een achterhaalde manier van meten, vindt de Top 40 zelf. “De verkopen zijn teruggelopen”, zegt Peter van Doorn van de Stichting Nederlandse Top 40. “De Top 40 is een populariteitslijst, geen verkooplijst.”

Om die populariteit te meten moeten meer zaken meegewogen worden. Verkoop van fysieke singles en legale downloads telt uiteraard mee, maar vijftig procent van de lijst wordt bepaald door airplay. Niet – zoals Ali B suggereert – alleen airplay op 538, maar ook op 3FM, Q Music en Slam FM, afhankelijk van luistercijfers. “Eén keer draaien bij Edwin Evers op 538 weegt zwaarder dan één keer ’s nachts bij 3FM”, legt Van Doorn uit. “Andersom heeft 3FM in de middag programma’s die beter beluisterd worden dan die op 538. Die wegen dan zwaarder.”

Sinds de zomer experimenteert de Top 40 met een nieuw systeem, genaamd CMO (Continu Muziek Onderzoek). Een panel van doorsnee Nederlanders tussen 13 en 35 jaar geeft op regelmatige basis waarderingen aan liedjes. Doel is om inzicht te krijgen in de muziekconsumptie. “Of ze een liedje kopen of alleen luisteren maakt ons niet uit. De vraag is of het populair is.” In sommige gevallen kan de CMO-score zelfs dubbel wegen. “Soms brengt een platenmaatschappij een single niet fysiek uit, maar alleen als download. Om dat te compenseren kan de CMO-score zwaarder meetellen. Een echte hit scoort op alle fronten.” Juist dankzij dit CMO-systeem zou een single die niet op de playlist van 538 staat en die niet veel verkocht wordt alsnog in de lijst kunnen opduiken.

Veel verschillende graadmeters dus, maar YouTube zit daar op dit moment niet bij. “Het is veel te makkelijk te manipuleren. Een middagje klikken is een fluitje van een cent en kost niks.” Ook in de Mega Top 50 worden YouTube views niet meegeteld. Michel Admiraal van onderzoeksbureau GfK ziet ook geen aanleiding om dat wel te doen. “3FM is heel tevreden over de lijst. Het is een van de best beluisterde programma’s op de zender.” De Mega Top 50 van 3FM is sterker gekleurd dan de Top 40. Bij die lijst weegt bijvoorbeeld alleen de playlist van 3FM en niet die van concurrerende zenders. Op die manier sluit de lijst beter aan bij de normale playlist van de zender.

Het geheim van de perfecte hitlijst is net zoiets als het ultieme cola-recept. Over de ideale smaak wordt hartstochtelijk getwist. Volgens Michel Admiraal ligt de Top 40 juist het verst van de waarheid en is de Single Top 100 het meest objectief. Onderzoeksbureau GfK stelt die samen in opdracht van de platenindustrie. Alleen verkopen tellen. “Deze lijst wordt ook naar het buitenland gecommuniceerd als officiële chart”, zegt Michel Admiraal. Instores – speciale acties in winkels waarbij de artiest zijn single persoonlijk komt signeren - worden in deze lijst wel meegeteld, mits officieel aangemeld bij GfK. Daarbij kan een foto als bewijs gevraagd worden. Peter van Doorn van de Top 40 merkt op dat deze keuze leidt door merkwaardige schommelingen in de lijst. “Je kunt niet de ene week op 12 staan en de volgende week totaal niet populair meer zijn. Daarom tellen wij in onze lijst instores niet mee.”

Die ultieme, overkoepelende populariteitslijst waar Ali B van droomt zal er wel niet zo snel komen. Al was het maar omdat elke lijst gemaakt wordt vanuit de wensen van een opdrachtgever en met een specifieke insteek (alleen dvd’s, alleen singles). Radiozenders zijn logischerwijs op zoek naar liedjes om te draaien. Een mogelijke opdrachtgever voor zo’n superlijst is boekingsbedrijf MOJO Concerts. Sommige acts verkopen geen cd's en staan nergens op de playlist, maar kunnen toch een groot publiek op de been brengen.

Wietske van Reijen van MOJO is op dit moment aan het denken over een overkoepelende formule. “Wij zien ook dat de parameters binnen de muziekindustrie verschuiven. Naast de traditionele gegevens als albumverkoop en airplay, hebben we nu ook de nieuwe media parameters als YouTube, Last.fm, MySpace, Hyves, etc. erbij gekregen. Het is de combinatie van deze parameters die iets zegt over de populariteit van een artiest, maar dan nog moeten wij die vertaalslag maken naar bezoekersaantallen. Wij verdiepen ons wel in de mogelijkheden die deze nieuwe parameters ons bieden, maar we hebben niet de ambitie een nationale nieuwe media chart te onwikkelen.”