Deze week viert 3FM haar veertigjarig bestaan. Vier decennia zijn verstreken sinds de oprichting van Hilversum 3 in 1965. De zender werd in het leven geroepen om de popmuziek een plaats te bieden in de ether. Hilversum moest een inhaalslag maken op populaire piratenzenders als Veronica en Caroline. Iedere publieke omroep kreeg op 3 zijn eigen stek. Zo ook de VPRO, die zich met een afwijkende programmering al snel profileerde als buitenbeentje. De autonome houding uit die vroege jaren legde de basis voor een traditie, die dertig jaar later leidde tot de oprichting van 3VOOR12. De redactie ging op zoek naar haar eigen roots en sprak met een aantal VPRO-kopstukken uit de geschiedenis van Radio 3. “Helemaal aan het begin vond de VPRO popmuziek maar ordinair,” vertelt Jan Donkers. Hij was samen met Wim Noordhoek verantwoordelijk voor het eerste VPRO-programma op Hilversum 3. “De twee uur zendtijd waar onze omroep recht op had werd de eerste jaren niet eens gebruikt” , zegt hij, “Maar zodra een machtsovername van jonge VPRO’ers in 1970 was voltooid en de dominees het niet meer voor het zeggen hadden, zeiden Wim en ik: ‘Geef ons die uren maar’” . Hun Joe Blow Show was een daverend succes, omdat ze als enigen op Radio 3 singletjes achterwege lieten en louter LP-tracks draaiden. Als redacteuren voor Hitweek en Aloha hadden ze een onuitputbare stapel bijzondere promo’s tot hun beschikking. Hoewel ze niet onhartelijk werden ontvangen bij Hilversum 3, bleven Noordhoek en Donkers vreemde eenden in de bijt, die de discjockeycultuur heette. Donkers kan zich nog goed een benefiet-voetbalwedstrijd herinneren in het NAC-Stadion, waarbij Hilversum 3 het op moest nemen tegen een elftal van Brabantse muzikanten. “We dachten er eindelijk bij te horen”, vertelt Donkers: “Het halve stadion zat vol!” Maar halverwege de eerste helft, nadat Donkers zijn tweede bal in de kruising schoot, begreep hij pas dat het niet de bedoeling was geweest om te scoren. “De anderen haalden allerlei fratsen uit: ze stopten de bal onder hun shirt of maakten een koprol, maar wij hadden het natuurlijk weer te serieus genomen”. Dit tot woede van scheidsrechter Vader Abraham, die woest op Donkers af beende en de bal voor zijn voeten weg griste. Het moest natuurlijk wel leuk blijven voor de mensen! Niet in de wieg gelegd voor volksvermaak droop de VPRO af. Desondanks steeg de populariteit van de VPRO op 3 eind jaren zeventig, begin jaren tachtig aanzienlijk, wat ertoe leidde dat de omroep in 1984 van een C- naar een B-omroep promoveerde. Dit betekende plotseling zeeën van zendtijd: een whooping negen uur per week. Op dat moment werd Roel Bentz van den Berg VPRO’s chef Radio 3. “Het mooie in die tijd was, dat niemand je iets kon voorschrijven”, zegt hij. “Er bestond nog geen blauwdruk voor het maken van popjournalistiek. Je mocht het allemaal zelf ontdekken.” Er was naar zijn zeggen veel meer ruimte dan nu, om naar eigen inzicht nieuwe bands te introduceren. Ook was er de mogelijkheid nieuwe golven in de muziek vroeg te ontdekken, zoals de eerste hiphopgolf in de vroege jaren tachtig. Bentz van den Berg kon goed uit de voeten met de verticale programmering, waarbij iedere omroep haar eigen dag van de week te vullen had. “Zo creëerde je je eigen publiek”, vertelt hij. Jaren later krijgt hij nog van mensen te horen, dat hun muzikale opvoeding voor een groot deel bestond uit de radioprogramma’s die onder zijn curatele werden gemaakt. “Dat geeft je een voldaan gevoel”, zegt hij. Toen in 1992 de zendercoördinator zijn intree deed, was het voor Bentz van den Berg tijd om op te stappen. Deze functie van overkoepelend directeur was in het leven geroepen om het versplinterde Radio 3 tot een eenheid te smeden. Bentz van den Berg: “De muziekpolitie bekommerde zich aanvankelijk niet over de inhoud, maar stukje bij beetje begonnen ze ook daar aan te tornen. Het is het bekende klaagverhaal, ik weet het. Maar ik kon er niet meer mee leven.” Gerard Walhof, die al sinds 1984 radioprogramma’s maakte voor de VPRO, werd de nieuwe chef 3FM. Samen met Luc Janssen had hij de postpunk gepromoot en zag hij als eerste radiomaker in Hilversum heil in de vroege acid- en houseplaten. Dertien jaar later blikt Walhof terug op bewogen jaren, met als een van de hoogtepunten het ontstaan van 3VOOR12 in 1998. De van overheidswege opgelegde nivellering van de programmering op 3FM zou ervoor zorgen, dat de VPRO zendtijd zou verliezen aan omroepen met een breder publiek en alleen nog te horen was in nacht. Als protestactie maakte hij samen met Erwin Blom vijf dagen non-stop radio over internet. De autonomie werd behouden en 3VOOR12 was geboren. Zo kon de VPRO online de minder gangbare muziek kwijt, waar op de radio geen plaats meer voor was. Volgens Walhof heeft de VPRO binnen 3FM weinig aan autonomie ingeboet. “De druk is wel groter”, zegt hij, “want je bent aan meer regels gebonden”. Met een potentieel van 100.000 mensen, waarvan je er 30.000 bereikt, verlies je niet per sé je autonomie, vindt Walhof. “Het romantische idee dat Bentz van den Berg heeft over de onbegrepen autonome radiomaker is mooi, maar dat zijn doorgaans degenen die ook het minst te vreten hebben”, zegt hij. Door wat water bij de wijn te doen heeft de VPRO volgens Walhof juist haar autonomie behouden. “Want, net als bij een poppodium, heb je ook baromzet nodig om een obscuur bandje fatsoenlijk te betalen.”