Willem Wits is een bijzonder en eigenwijs talent. Deze week verschijnt zijn tweede solo album ‘Jochie Toch’: een album met ‘kinderliedjes voor volwassenen’. Veel liedjes zijn licht van toon, maar ze herbergen de soms duistere gedachten en diepe problemen van Wits, die hij vakkundig relativeert met humor, ironie en zwartgallige eerlijkheid. Voor hem is muziek maken geen project, werk of hobby: er is simpelweg geen andere manier. Willem Wits leeft voor de kunsten. Het is een full-time therapie om zijn leven te leven en te verwerken. 3voor12/Utrecht sprak de multi-instrumentalist en kunstenaar over zijn nieuwe album, wat hij er mee wil vertellen en wat het voor hem betekent om muziek te maken.

Willem Wits realiseerde zich op de middelbare school dat kunst voor hem de enige weg is. Ook als dat betekent dat hij de rest van zijn leven een ‘kutbaantje’ heeft om daarnaast zoveel mogelijk tijd aan kunst te kunnen besteden. Een ander pad ging gewoon niet lukken. Wits: “Ik probeer zo strikt mogelijk de consequenties te aanvaarden om dit te kunnen maken. De consequentie is dat het er altijd is. Ik werk nooit, maar ik heb ook nooit vrij. Ik leef onder een strikt financieel regime om dit te kunnen doen, dat ik mezelf heb opgelegd. Dat masochistische element voelt wel fijn, om er een beetje voor te moeten lijden. Dat geeft me het gevoel dat mijn leven in dienst staat van hetgeen ik het allerliefste wil.”

Licht van toon
Willem Wits werkt graag met uitdagingen. Zijn vorige plaat, Cardboard Boy, klinkt heel anders: Engelstalig, elektronisch, zwaar en ernstig. Toen die af was, gaf Wits zichzelf de opdracht om Nederlandstalig en minder met de computer te gaan werken. En het moest licht van toon zijn, omdat die kant van hem nog niet sterk vertegenwoordigd was in zijn werk. Wits: “Dat had ik nog nooit gedaan, dat was echt een uitdaging. Met humor en een lichte toon kan je iets zeggen wat met iets zwaars niet kan. Er zit een heel kinderlijk element in Jochie Toch. Ik vond het fijn om die ‘Annie M.G. Schmidt-sfeer’ hier openlijk toe te staan. Dat was prettig om te maken. Kinderlijk betekent dat het in de basis heel goed moet zijn. Want waar gaat een kind van dansen? Dat is vaak hele eerlijke en essentiële muziek. Rock-’n-roll bijvoorbeeld.”

Gelaagdheid
De dieperliggende thema’s die Wits in zijn liedjes behandelt vallen niet direct iedere luisteraar op. Ze zitten soms goed in vrolijke, lichte liedjes verborgen. Wits vindt dat hij daar goed in is geslaagd: “Het aardige van een liedje als ‘Pappa’ is de gelaagdheid die er in zit. Je denkt eerst ‘Aaaaah, die jongen kan geen meisje vinden’. Maar dan kan het besef volgen dat dat echt zo is. Hij is 26 en heeft nog nooit een serieuze relatie gehad. Dan ga je er ineens heel anders naar luisteren. Ik kan er ook een diep deprimerend liedje van maken, maar ik vind dit een hele leuke, vrolijke manier om die situatie voor mezelf te relativeren.”

In andere nummers kiest Wits juist wel voor een wat zwaardere toon. ‘De Beer’ is daar een voorbeeld van. Dat is de verborgen 13e track van het album, die een heel eigen verhaal met zich meedraagt. Wits: “De volledige versie van het album komt met een reeks grote illustraties bij elk nummer. Van het nummer ‘De Beer’ ontbreekt een eigen illustratie. Hij staat ook niet op de tracklist. Een leuk feitje is dat op alle illustraties de beer ergens verborgen zit. Dus hij is er niet, maar hij is toch altijd aanwezig. De beer is namelijk de consequentie van depressie. Het achtervolgt je, het is altijd aanwezig en het kan je op ieder moment pakken. Als je dat weet en herkent, dan hoor je een heel ander liedje dan de mensen die dat gevoel niet kennen. Die zien gewoon een beer.”

Overlevingsmechanisme
Wits verwerkt zijn problemen en ervaringen door hiermee aan de slag te gaan in zijn muziek en teksten. Door alles wat hij meemaakt en ervaart om te zetten in iets, daar kunst van te maken. Wits: “Ik heb een intrinsieke behoefte om te maken, soms sterker nog dan eten, drinken en slapen. Ik overleef letterlijk door dit te doen. Het is voor mij een overlevingsmechanisme. Ik kan gebeurtenissen in mijn leven pas verwerken als ik er iets van maak. Door er bijvoorbeeld een zin over te schrijven, verwerk ik mijn emoties. Het bleek voor mij het beste om daar volledig de ruimte aan te geven. Ik moet dit gewoon doen.” Het is vanaf heel vroeg een manier geweest om zijn eigen realiteit te creëren en even daarin te ontsnappen. “Dat is het mooie van dit vak. Je creëert jouw eigen universum, jij bepaalt de regels. Als je je ogen dicht doet en je luistert ernaar, dan ben je even daar. Dat is ook wat ik fijn vind om te horen in andermans muziek. Je wordt eventjes in een andere ruimte neergezet.”

Albumpresentatie
Op vrijdag 20 november presenteert Willem Wits zijn nieuwe album in Theater De Lieve Vrouw in Amersfoort. Ook dit keer zal Wits weer een unieke show neerzetten. “Het wordt een combinatie van driekwart jaar aan try-outs, met zoals altijd weer ruimte voor improvisatie. Dat is iets wat ik van mijn twee jaar bij Herman van Veen heb meegenomen. Elke avond is weer een nieuwe waarin je iets unieks wilt creëren. Door te improviseren ervaart het publiek iets wat er daarna nooit meer zal zijn. Die spanning voelt iedereen en dat maakt het een bijzonder moment.”

Ook van zijn album heeft Willem Wits iets bijzonders gemaakt. De Complete Editie komt in een spannende doos vol verrassingen. Wits: “Dat geheel is het universum dat ik wilde creëren met dit album. Het begint vanaf het moment dat je die doos vasthebt en begint uit te pakken en nog niet weet wat je tegenkomt. Eerst allemaal tekeningen, dan een cd, een boekje en een envelop. Dat maakt je nieuwsgierig. Als je vervolgens de cd opzet en je gaat kijken en luisteren, dan verdwijn je helemaal in die wereld.” Ook zijn er de Compacte Editie - alleen de digipack - en de Mecenas Editie met een van de originele tekeningen, mét certificaat van echtheid. Hier bestaan er slechts veertien van. Het album is vanaf nu te koop.