Incubate 2015: Met 'Europa, Europa' geven Ful en The Knife vluchtelingen hun menselijkheid terug

Donkere elektro The Knife sluit perfect aan op snoeihard cynisme theatergroep Ful

Freek Verhulst ,

Cru gezegd heeft Incubate 'geluk' met de vluchtelingencrisis die de afgelopen weken een nieuw hoogte- of beter gezegd dieptepunt bereikte. Toen het sterk maatschappijkritische theaterstuk 'Europa, Europa' over het Europese vluchtelingenbeleid werd geboekt, was de vluchtelingenproblematiek nog vooral iets dat in moeilijke termen in longreads werd besproken. Inmiddels staat het probleem letterlijk bij ons hier in West-Europa op de stoep en is er geen ontwijken meer aan. In al het politieke gewauwel over cijfers en wetten, geven Ful en The Knife met 'Europa, Europa' met een ouderwets activistisch, hard en pijnlijk cynisch geluid vluchtelingen hun menselijkheid terug.

Cynisme

Met de woorden "We have some bad news... Well, besides the migration crisis", richt een van de Zweedse Ful-actrices met gepast cynisme voor de show het woord aan het publiek. Een van de acteurs is ziek, maar Ful en The Knife willen de show toch uitvoeren. Gelukkig maar. 'Europa, Europa' is namelijk op voorhand al in werkelijk alle opzichten een typische Incubate-act. Het is controversieel, links-politiek geëngageerd en omvat ook nog eens een exclusieve show van legendarische elektrogroep The Knife, die eigenlijk was gestopt met muziek maken.
 
Het cynisme van die eerste woorden tekent ook de opening van het daadwerkelijke theaterstuk. Met een enorme verjaardagstaart behangen met EU-vlaggen en een meertalig 'Happy Birthday' voor Frontex - het agentschap van de EU dat de buitengrenzen monitort en bewaakt - komen Ful en The Knife op. Met onverhuld vilein wijst het gezelschap fijntjes op de hypocrisie van het Schengenverdrag: Het contrast tussen het oh-zo-fijne vrije reizen en handelen binnen de EU wordt pijnlijk tegenover het beleid gezet dat de EU over haar buitengrenzen voert. Ook de rol van Turkije, dat volgens Ful en The Knife toelaat dat vluchtelingen naar non-EU-landen gedeporteerd worden zodat ze geen asiel aanvragen binnen de EU, wordt genoemd. Een schending van het internationaal recht, vinden de Zweden, want een mens heeft het recht om in elk land asiel aan te vragen.

 

Scheten

Met leuzen als "We are not illegal, you are for closing your borders", "Tear down the walls of Europe!" en "The world isn't yours, Europe" plaatst het gezelschap zich in de vluchtelingen en beschouwt het probleem vanuit hun perspectief. Het stuk is voornamelijk Zweedstalig, maar wordt Duits, Engels en Arabisch ondertiteld, zodat het voor iedereen goed te volgen is. Vervolgens komt er een fijne sneer naar de situatie in Nederland: "There's great things happening here in The Netherlands, helping the migrants and stuff... But could you do a some more?" Het is het meest onomwonden kritische stuk van de show.
 
Het hele vluchtelingenbeleid van de EU wordt voorgedragen. Daarna: "In the name of democracy and human worth...", waarop Olaf Dreijer van The Knife een scheetgeluid instart. Het moet natuurlijk wel, zoals de groep vooraf heeft aangekondigd, een cabaret blijven. Zo'n zelfde scheetgeluid klinkt ook na de naam 'Geert Wilders'. Dit uur in de Schouwburgzaal is niet voor figuren zoals hij bestemd. "Tonight, we celebrate the ones helping our heroes!"

Taart

Om de situatie echt beeldend te maken, snijdt Ful halverwege de show de taart aan. "We hadden eigenlijk taart voor iedereen mee moeten nemen, wat onbeschoft voor ons." "Nee, daar was geen geld voor. We hebben het zelf zwaar: dure kostuums, van blanke kwaliteit. En onze lonen zijn gekort. Dat krijg je als je iedereen maar binnen laat. Maar verder zijn we heel gastvrij, wij zijn eigenlijk veruit het gulst!" Eén stukje van de taart mag naar iemand uit het publiek. Maar niet naar iemand achterin, want dat is teveel moeite. En ook niet naar iemand voorin, want iemand die voorin kan zitten, heeft het vast niet echt nodig. Uitiendelijk krijgt niemand een stukje taart, omdat men bij nader inzien niet in 'de cultuur van het podium' past.

'Ode an die Freunde'

Het pijnlijkste, maar sterkste moment is echter het moment waarop een draaikolk op het scherm achterop het podium verschijnt en een luide ademhaling klinkt die langzaam stokt. Er klinkt een verhaal geschreven vanuit het kind van een vluchteling, met harde, uit de waarheid gegrepen zinnen als: "Bedankt dat je oma achter hebt gelaten om mij te redden, ondanks dat je zwoer dat je dat niet zou doen" en "Bedankt dat je me op je rug droeg, terwijl je niet kon zwemmen". Dan, nog pijnlijker: "Maar nu ik hier ben, ben ik plotseling een crimineel. Een leugenaar. Een parasiet. Een last. Een illegaal." Die woorden worden voortdurend herhaald, terwijl een soort horrorversie van Beethovens 'Ode An Die Freude', het Europese vokslied, klinkt.

 

Brok in de keel

In juli was ik op het Griekse eiland Kos voor een journalistieke productie. Ik zag en sprak er de Syriërs die net per boot waren aangekomen. Ik hoorde hoe ze hun vrienden en familie achter hadden gelaten. Ik zag het vervallen, oude hotel waar honderden mensen bij gebrek aan echte opvang noodgedwongen in de lobby en rond het drooggelegde zwembad verbleven. Ik zag volwassen mannen met elkaar vechten om een fles water. Ik sprak een Syriër die zichzelf prostitueerde op een parkeerplaats om een beetje geld te verdienen om te overleven. 'Europa, Europa' vertaalt exact het gevoel dat ik had: dit is onmenselijk. Hoe complex de realiteit ook ligt, we mogen niet langer wegkijken. De situatie die is ontstaan is onhoudbaar en we mogen hem niet over de schutting gooien. Hoe klein hij soms ook lijkt, gezien de economische crisis die de enorme welvaart die we gewend zijn beperkt, Europa heeft nog steeds een flinke taart te verdelen. De harde realiteit dat veel mensen die taart het liefst zelf op zouden peuzelen, doet pijn.

 

Ful en The Knife herinneren het publiek er vanavond aan dat dit enorme en complexe probleem nog steeds over mensen gaat. De leus waarmee Ful en The Knife afsluiten - "No borders, no nations, stop deportations!" - wordt door het publiek niet met volle overtuiging meegezongen, wellicht omdat hij niet direct realistisch is. Maar dat is ouderwets activisme: hard stelling nemen om mensen aan het denken te zetten.
 

Partijdig

Het theater van Ful is niet altijd even groots, maar het snoeiharde cynisme waarmee het gepaard gaat is van grote klasse. Het is niet de makkelijkste manier om een punt te maken, maar wel de meest confronterende. Over de rol van The Knife kunnen we kort zijn: de donkere elektro van broer en zus Dreijen, met hier en daar een Arabisch tintje, sluit naadloos aan op het stuk. Yannick Verhoeven (Cairo Liberation Front) is deze Incubate op zoek gegaan naar geëngageerde artiesten; The Knife geeft wat dat betreft een perfect voorbeeld van hoe het hoort.

"Bedankt dat wij vanavond partijdig mochten zijn met u", besluiten de actrices van Ful. Graag gedaan.