Free jazz grootheid Peter Brötzmann (onlangs nog te zien op Incubate) was er in verband met een rugoperatie helaas niet bij afgelopen maandag in Paradox, maar dat mocht de pret zeker niet drukken. De tweede dag van de achttiende editie van eindejaarsfestival Stranger Than Paranoia had ook zonder hem namelijk meer dan genoeg muzikale verrassingen in petto.

Zo op het eerste gehoor klinkt het als een melig idee dat je onder invloed van grote hoeveelheden alcohol laat op de avond opdoet: stemkunstenares Greetje Bijma en jazzdiva Masha Bijlsma samen op het podium zetten (de achternamen vragen er immers om). Het pakt echter opvallend goed uit, wat zeker ook op het conto van begeleidend muzikanten Jan Kuiper en Henk de Ligt geschreven mag worden. Weliswaar hebben de beide dames elkaar pas eerder op de dag ontmoet, maar met een divers repertoire waarin de eerder dit jaar overleden jazzlegende Abbey Lincoln een prominente plaats heeft, weten ze toch iets gezamenlijks te creëren.

Daarbij moet wel worden aangetekend dat de fenomenale stem van Bijma, die werkelijk alles van Afrikaans gejodel en imitaties van instrumenten tot peutergebrabbel zeer overtuigend kan overbrengen, regelmatig de bescheidener jazzstijl van Bijlsma dreigt te overvleugelen. Dat is overigens helemaal geen schande, want waarschijnlijk loopt er geen meeslepender klankvirtuoos op Nederlandse bodem rond dan Bijma, die en passant laat zien dat avant-garde allerminst ontoegankelijk betekent: net als veel expressieve gedichten van Paul van Ostaijen kent haar performance een bijna kinderlijke vreugde die aanstekelijk werkt, nog versterkt door de prima interactie met gitarist Kuiper. Gelukkig blijft de fragiele balans tussen de beide zangeressen (en bassist en gitarist) gedurende het hele concert intact. Een schitterende start van de avond.

Aankondiger/lolbroek Peer de Graaf (die vanavond in de huid van Maxime Verhagen is gekropen, je moet immers nergens voor terugschrikken), merkt het bij het eerste ensemble al op: de B is deze tweede festivaldag prominent aanwezig in het programma. In de praktijk echter iets minder dan gepland, aangezien tenorsaxofonist Brötzmann vanwege gezondheidsproblemen verstek moet laten gaan. Dat heeft als consequentie dat zijn landgenoot trombonist Conny Bauer de klus vandaag in zijn eentje moet klaren. Grijs van haren en rijk van jaren zet hij zich onbevreesd aan deze taak, met een soloperformance waar muzikanten die half zo oud zijn als hij nog een puntje aan kunnen zuigen. Dit terwijl zijn uitgangspositie niet bijzonder te benijden is. In tegenstelling tot het instrument waarop zijn beoogde compagnon zou spelen, leent de trombone zich namelijk niet bijzonder goed voor imponerend luide en vingervlugge exercities. Bovendien is Bauer nu noodgedwongen voortdurend zelf ‘aan het woord’. Met een keur aan ongebruikelijke technieken, waarmee hij bijvoorbeeld continue lage vibrerende klanken aan zijn instrument weet te ontlokken, compenseert hij deze handicaps echter in wat nagenoeg een non-stop performance is, terwijl de vloer voor hem langzaam maar zeker bezaaid raakt met de speekseldruppels die hij regelmatig uit zijn instrument laat ontsnappen. Tegen het einde hangen de slijmdraden hem zelfs aan de mond. Indrukwekkend.

Tot slot brengt bassist Sebastian Gramss met zijn springerige Underkarl kwintet de avond tot een vrolijke en bevredigende conclusie. De leden ogen soms een beetje gedesoriënteerd met hun haastige grissen naar bladmuziek en friemelen aan instrumenten tussen nummers door, maar dat draagt welbeschouwd alleen maar bij aan de charme van de groep. Als iedereen eenmaal weet wat hem te doen staat, worstelt dit vijftal zich namelijk door een eigenzinnig repertoire waarin vreemde, repetitieve ensemblestukken vrij abrupt worden afgewisseld met heftige collectieve uitbarstingen en lyrische passages zoals een intiem duet tussen bas en saxofoon. Met zijn ongedwongen aanpak en onconventioneel opgebouwde composities zorgt Gramss in samenwerking met zijn muzikale kompanen voor een passend einde van deze avond vol spannende klanken en onverwachte muzikale combinaties. Ongetwijfeld zullen daar de komende twee dagen nog de nodige bij komen en de lieve lezer wordt als zij/hij nog geld over heeft dan ook van harte aangeraden Paradox met een bezoekje te verblijden. Vooral de woensdag kan eigenlijk nu al niet stuk met onder anderen Eivind Aarset, de Noorse ex-gitarist van Nils Petter Molvaer op het programma. Avontuurlijke muziekliefhebbers weten genoeg…