Alvorens verslag te doen van de mixsessie die we eind februari in de Trypoul studio in Neerkant hebben gehad, lijkt het me leuk wat meer inzicht te geven in de totstandkoming van het eerste album van Les Djinns.
Het eerste album hebben we geheel in eigen beheer opgenomen, geproduceerd en uitgebracht. Tijdens de hele kermis rondom Nu of Nooit en Pinkpop werd ons geadviseerd een "catchy" single uit te brengen. We zijn toen terechtgekomen bij producer Sven Figee (Sven Hammond Soul) in zijn Marmalade studio in Delft. In drie dagen tijd hebben we de single "Like It" geschreven, opgenomen, gemixt en gemasterd. Het is een leuk nummer geworden, maar doordat de productie in handen was van iemand anders, hadden we het idee dat de identiteit van Les Djinns er niet helemaal in tot uiting kwam. Het voelde toch niet helemaal van ons. Hoewel, achteraf gezien staan er op de eerste plaat toch wel zo'n 4 a 5 nummers die representatief zijn voor de richting die we met Les Djinns op wilden. Met dat duidelijke doel voor ogen zijn we begonnen aan de tweede plaat.
Les Djinns op weg naar tweede album
Verhaal uit de studio, met een cliffhanger
Een plaat maken, hoe gaat dat eigenlijk in zijn werk? Len David, gitarist bij Les Djinns, geeft een intrigerend kijkje achter de schermen. Hij vertelt over het ontstaan van het tweede album van Les Djinn, dat onderweg is.
We zijn een aantal repetitiesessies gaan jammen. Dit deden we in mijn kleine studio waar we direct alles konden opnemen. Los van deze jamsessies hebben we als individuen thuis ideetjes opgenomen.
Het resultaat van dit alles was een grote verzameling onsamenhangende losse stukken zonder enige structuur. Ik ben toen in eerste instantie in mijn eentje begonnen deze losse stukken te structureren en tot "liedjes" te vormen (voor zover Djinns nummers liedjes te noemen zijn).
Deze ideeën legde ik dan voor aan de andere bandleden waarvan ik soms goedkeuring kreeg, maar vaak ook suggesties voor verbeteringen. Uiteindelijk zijn we zo gekomen tot een groot deel van de basis voor de nummers van de tweede plaat.
Ergens halverwege bovengenoemd proces kregen we de gelegenheid een week op te nemen in de bekende Studio 150 te Amsterdam. Aangezien er op dat moment nog maar 2 a 3 nummers een duidelijke structuur hadden, was het voor ons een dilemma wat we gingen doen in de studio. Toch de kans aangegrepen. We hebben uiteindelijk gekozen om zo veel mogelijk drums op te nemen voor de goede drumsound. In de resterende tijd zouden we wat gitaar, piano en baspartijen kunnen doen en eventueel wat zang. Voor de meeste nummers waren de instructies voor Franky Gomez daarom: "speel maar x aantal maten dit ritme, dan verknippen we het later wel tot een nummer."
Niet iedereen van de band was aanwezig de volledige week. Van Ruud hadden we een wetransfertje gekregen met 160 ideeën ingesproken op zijn telefoon. Daarbij kwam een hele lijst met aantekeningen van wat we bij welk nummer konden doen. Voor ons was dit vaak onontcijferbaar, en dus hebben we ons eigen plan getrokken. Regelmatig met een mooi resultaat. Zo stond er een gitaartokkeltje tussen waarmee Joris op de vleugel aan de haal ging. Dit en het herhaaldelijk luisteren naar referentiemixen van Daniel Lanois heeft ons geïnspireerd en dat leverde dan weer een heel nieuw nummer op.
Eenmaal thuisgekomen met de vers opgenomen tracks van studio 150, ging het structureerproces vrolijk door. Inmiddels waren de nummers zo ver dat Ruud aan de teksten kon beginnen. We hadden demo's van 12 nummers die een duidelijke structuur en sfeer hadden.
Één voor één zijn Ruud en ik in mijn studio de nummers gaan inzingen; de lead vocals alsmede verschillende koortjes. Hierdoor kwamen we er echter vaak achter dat bepaalde dingen niet werkten. Reden om structuren om te gooien, baslijntjes aan te passen, extra gitaartjes toe te voegen, geluidseffecten in te voegen om de spanning te vergroten etcetera.
Het werd al gauw duidelijk dat we juweeltjes van nummers hadden, maar dat de drumopnames in Studio 150 misschien wat prematuur waren. Door mijn knip en plakkunsten miste de inleving en samenhang in de drumtracks; Franky had immers ingedrumd zonder te weten wat voor nummers het zouden worden.
In de tussentijd ben ik een aantal keren op bezoek geweest bij Dirk Joosten in Neerkant. Ik heb in zijn voormalige Trypoul studio, gelegen in de kelder van zijn woonhuis, een aantal projecten gedaan als sessiemuzikant. Dirk had al een Neve 88rs mengtafel in zijn kelder staan, maar ging een geweldig grote studio bouwen met uitsluitend "neusje van de zalm"-apparatuur. Er zou een Ssl mengtafel bijkomen om te mixen en de live room werd zo groot dat je er een symfonieorkest kon opnemen. Ik heb laten doorschemeren dat ik wel interesse had een aantal projecten daar te gaan doen. Zomer vorig jaar liet Dirk me weten dat alles in de nieuwe studio operabel was en we eventueel terecht konden voor werkzaamheden.
Ik ben toen samen met kameraad engineer/producer Tom Geenen de Ssl room ingedoken om een track die al volledig op band stond te gaan mixen. Op deze manier konden we ervaren hoe de ruimte en de apparatuur werkt en of we vertrouwen hadden de hele plaat daar zelf te gaan mixen.
Het resultaat was vele malen beter dan we gehoopt hadden. We hebben daarop 1,5 dag geboekt om alle drumtracks opnieuw op te nemen. Franky kon zijn huiswerk doen met de demo's die we gemaakt hadden. In de avonduurtjes hebben we alle mics opgezet en gesoundchecked, de daaropvolgende dag werden de overgebleven acht nummers waar drums op moesten ingedrumd.
Drie maanden later zouden we terug naar Trypoul gaan voor een 6 dagen durende mixsessie waarin we alles zouden mixen. In de tussentijd moesten er nog een paar zangpartijen opnieuw omdat Ruud hier en daar een woordje veranderd had of de intensiteit wilde veranderen.
Toen begon voor mij het lange proces van ordenen voor de mixsessie. Sommige nummers bevatten wel 120 sporen muziek. Dit moest teruggebracht worden naar de 40 kanalen van de Ssl mengtafel. Dit wilde zeggen dat sommige instrumenten gegroepeerd moeten worden naar één stereokanaaltje. Vaak zijn dit de achtergrondkoortjes, verschillende synthesizerlijntjes en dergelijke. Het was een boel werk, maar we waren net op tijd klaar voor de mixsessie...
Er zijn tegenwoordig grofweg 2 manieren van mixen:
- In the box, digitaal, via de computer
- op een mengtafel, analoog, met echte outboard apparatuur.
We hebben alles op protools opgenomen, dus volledig analoog is het niet. (dan hadden we op tape moeten opnemen). Wat wel vast stond is dat we analoog wilden mixen. Voor de sound, maar ook voor de workflow en de keuzes die je moet maken, was dat beter.
Als je alles via de computer mixt, heb je het voordeel dat je alles kunt opslaan. Je kunt te allen tijde terug naar de mix die je gemaakt hebt en aanpassingen maken. Bij het analoge verhaal is dit moeilijker. Analoog mixen vereist een goede planning en "knopen-doorhak-mentaliteit".
De eerste dag van het mixen is een maandag. We hebben voor deze sessies een duidelijke volgorde van nummers aangehouden, waardoor we soundtechnisch niet veel hoeven te veranderen aan instellingen van nummer tot nummer. In 6 dagen moeten 10 nummers gemixt worden, en dat is niet veel tijd. Komt er eigenlijk op neer dat we 2 nummers per dag moeten doen.
De eerste dag (maandag) begint om 9 uur met de protools sessies (ruim 60GB) te kopieren naar het systeem van de studio. Het eerste nummer wordt ingeladen en alle sporen moeten toegewezen worden aan de losse kanalen van de mengtafel. Op ieder kanaal komt nu een los instrument (of deel daarvan) binnen, zodat alle volumesposities (links midden rechts) en klanken aangepast kunnen worden om zo een goeie totaalbalans te maken. (de mix). De drums beslaan bijvoorbeeld al 19 kanalen van de mengtafel.
Ieder element wordt los en in de mix beluisterd en de klank wordt geoptimaliseerd door het equalizen, compressen en galmpjes toevoegen. Dit kan door gebruik te maken van functies op het kanaal van de mengtafel, maar het is ook mogelijk exotischere apparaten (outboard gear) te injecteren in de losse kanalen (inserts).
Het is laat in de middag als we alle kanalen behandeld hebben, en we tevreden zijn over de overall sound. De drums en basgitaar zullen niet heel veel veranderen door de nummers heen, maar de andere instrumenten en zang wellicht wel. Voor het eerste nummer is dus het meeste werk nodig.
Na het avondeten beginnen we om de balans van het eerste nummer goed te zetten. Hier en daar moeten er nog wat dingetjes strak gezet worden en wat volume-automatie toegepast worden in protools (sommige stukjes harder zetten, andere weer zachter). Voor we het weten is het middernacht en hebben we nog steeds nummer 1 niet klaar. Tijd om naar huis te gaan.
De volgende ochtend 9 uur, na een kop koffie te hebben gedronken, luisteren we nog even naar het werk van de avond ervoor. Hier en daar moeten nog wat aanpassingen gemaakt worden, maar al gauw kunnen we de mix wegschrijven naar een stereo audio file. We kiezen ervoor om een totale mix te maken, een instrumentale mix, alléén de leadvocals en alléén de backingvocals. Op deze manier kunnen we de verhouding tussen zang en muziek achteraf nog aanpassen mocht dat nodig zijn.
Zodra we aan het 2e nummer beginnen, kunnen we geen aanpassingen meer maken aan nummer 1. De kanaalindeling wordt voor een deel anders, sounds worden anders ingesteld, en er wordt wellicht andere apparatuur (inserts) gebruikt. Als we dan terug moeten naar een oudere mix, wil dit zeggen dat er heel veel tijd kwijt is om weer alles op de juiste manier aan te sluiten en in te stellen. Je moet dus zeker zijn van je zaak als je een mix gaat wegschrijven!
Voor dag 2 willen we graag het 2e nummer afkrijgen en nummer 3 in de grondverf zetten. Dag 1 waren alleen Tom en ik aanwezig (met een kort bezoek van Franky), voor dag 2 staat een bezoek van Ruud op de planning.
We hebben vantevoren afgesproken dat we niet de hele band de hele tijd erbij willen hebben. Vijf man band aanwezig zijn ook vijf meningen. Door de beperkte mixtijd is er geen tijd voor discussies. Iedereen heeft vantevoren zijn opmerkingen en suggesties door kunnen geven, zodat we gestroomlijnd kunnen werken deze week. Dat haalt niet weg dat men het interessant vindt om te komen kijken, en dat is geen probleem mits niet allemaal tegelijk!
Met een paar bruikbare suggesties van Ruud gaan we nummer 2 in en voor de avond is deze weggeschreven. Terwijl Tom nummer 3 voorbereidt, besluit ik naar de supermarkt te gaan om de ingrediënten voor een huisgekookte maaltijd te verzamelen. De hele week naar de lokale snackbar leek me niet zo'n goed idee. Na een heerlijke pasta bolognese en een goed glas wijn kunnen we aan de balans van nummer 3 beginnen.
De ochtend van dag 3 begint als inmiddels gebruikelijk met koffie en luisteren naar het werk van de avond ervoor. Vandaag komen Martijn en onze vaste geluidsman Jeroen op bezoek. Jeroen is niet onbekend met mengtafels en geluidsapparatuur, maar voornamelijk in de "live-wereld". Gefascineerd door het opnameproces en de bijbehorende techniek wil hij er graag bij komen zitten. Het is ook belangrijk dat de man die ons live goed moet laten klinken, weet wat onze visie op de sound van de band is. Hij moet het immers vertalen naar het publiek.
Op dag 3 krijgen we 2 nummers klaar en als we dit vol blijven houden, gaan we het redden binnen de tijd.
Het is belangrijk om tussendoor te luisteren naar de mixen die al klaar zijn en naar referentietracks van andere artiesten. Dit om te zorgen dat je mixen, met name de overall sound niet te veel verandert. Gelukkig constateren we dat we goed bezig zijn.
Voor de laatste dagen zijn het weer alleen Tom en ik in de studio. We hebben inmiddels een lekker ritme gevonden. Tom doet het voorbereidende werk, en zet de basis voor de sound van een nummer neer. Ondertussen werk ik in een edit room aan wat edits zodat Tom hier geen tijd mee kwijt is. Zodra Tom de basis heeft staan kom ik erbij, luister naar de mix en stel waar nodig aanpassingen voor. Samen maken we de eindmix en schrijven we het weg.
Aangezien we op zaterdag een optreden hebben, kunnen we niet de geboekte 6 dagen achter elkaar afmaken. Gelukkig zijn er 8 nummers met de basis drum en bas sound en 2 nummers met een heel andere invulling. Zouden we die 8 nummers niet in die 5 dagen afkrijgen, dan zouden we de 6e dag een groot deel van de dag kwijt zijn om de juiste drum- en bassound weer terug te krijgen. Er zou in de tussentijd waarschijnlijk iemand anders van de mixroom gebruik gemaakt hebben en alle instelling zouden dan gewijzigd zijn. Het is dus wel duidelijk aan welke nummers we nu de tijd besteden.
Vrijdag hoeven we nog maar anderhalf nummer af te maken, dus het ziet er naar uit dat we het gaan redden. Al vlak na het avondeten staat het 8e nummer erop en hebben we nog tijd over om aan nummer 9 te beginnen. Dit is alleen maar synthesizer en zang. Het wordt toch al gauw laat en we besluiten de losse tracks door de mengtafel te halen zodat we wel de analoge sound hebben, maar de balans thuis af kunnen maken.
De 6e mixdag moet nog gepland worden, dan gaan we het laatste nummer mixen. Bij dit nummer is de drum opgenomen met één microfoon, dus is het minder werk om de basis goed te krijgen.
In de tussentijd werken we nog aan "soundscapes" die de nummers met elkaar gaan verbinden. Deze hoeven niet in de studio gemixt te worden. Het wordt een conceptalbum dat een beetje neigt naar een soundtrack. Een soundtrack voor een film die je zelf in gedachten moet beleven. De soundscapes moeten het verhaal aan elkaar knopen.
Zodra alle mixen en soundscapes klaar zijn, zal het tijd zijn om de plaat te laten masteren. Onze eerste plaat is gemastered door Darius van Helfteren, die onder andere de platen van De Staat mastert. We zijn nog aan het kijken wie onze tweede plaat gaat masteren.
Na de mastering kan de plaat naar de pers. We willen ook deze plaat niet alleen op cd uitbrengen, maar daarnaast op vinyl laten persen.
De wachttijden bij Record Industry in Haarlem zijn inmiddels al 3 maanden. Ook zoeken we nog een label dat de plaat wil uitbrengen. Het zal daarom waarschijnlijk pas na de zomer zijn dat de plaat uitkomt.
Dat is dus nog even wachten. Wel zijn we de mogelijkheid aan het bekijken om in het voorjaar een of twee singles uit te brengen.