“Vaak bracht ik mijn dochtertje naar de opvang en dan zong ik altijd Bird on the Wire, dat liedje van Leonard Cohen. Maar op een gegeven moment mocht ik dat niet meer doen, behalve als ik het liedje in het Nederlands vertaalde. Dan mocht het wel.” Met dat in het hoofd dacht Melle de Boer verder. Het vorige album van Smutfish werd vergezeld door een aantal tekeningen van hemzelf (naast muzikant is Melle ook kunstenaar al wil hij het zo niet noemen,“ik haat het begrip kunstenaar, kunstenaars zijn vervelende mensen”) en Melle was op zoek naar een nieuwe project voor zijn muziek.
Smetvis, Melle de Boer doet zijn Amerikaanse masker af
“Ik wil nog beter begrepen worden”
Smutfish wordt Smetvis. De Engelstalige liedjes die Melle de Boer in de afgelopen jaren schreef zijn door zeventien Nederlandse schrijvers vertaald naar het Nederlands. Woensdag 2 november zal Melle die Nederlandse liedjes uitvoeren in het Paard van Troje. Zingen in het Nederlands is een openbaring volgens hemzelf. “Alles komt tien keer zo hard binnen”, vertelt hij terwijl hij vanuit de September al filosoferend uitkijkt over het kloppend hart van de Haagse muziekscene; de Grote Markt. “Ik denk niet dat het iets geworden was met Nirvana als ze ooit gebandcoacht waren.”
“Dus ik dacht, laat ik zelf mijn eigen liedjes in het Nederlands vertalen. Maar dat lukte niet goed. Toen ben ik, samen met andere mensen, gaan nadenken. Zo kwamen we erop om mijn liedjes te laten vertalen door de schrijvers die ik in de loop der jaren heb ontmoet. Dat werden er uiteindelijk zeventien.” Liedjes van Smutfish (en John Dear Mowing Club, wat eigenlijk dezelfde band is) werden naar schrijvers en dichters in het land gestuurd. Freek de Jonge, Lévi Weemoedt, Leon Verdonschot en Bart Chabot werkten allemaal mee. Na enige tijd kwamen de eerste vertalingen terug.
“Van Freek de Jonge kreeg ik de eerste tekst. Ik dacht wow, dat was vroeger een grote held waar ik samen met mijn vader op naar bank naar keek. Ik pakte de tekst en begon achter de piano voor het eerst in het Nederlands te zingen. Vreselijk!” Maar de zanger gaat verder: “Dit slaat helemaal nergens op dacht ik, maar het is wel Freek de Jonge. Ik heb toen de hele nacht doorgezongen en ontdekte dat ik het wél op mijn eigen manier kon zingen.” De eerste keer dat hij de Nederlandse tekst voor iemand zong was weer voor zijn dochtertje. Na een try out tijdens het Geen Daden Maar Woorden festival in Rotterdam is Melle eruit: “Dit is juist wat ik wil. Ik wil graag dat mensen naar mij luisteren. Het Nederlands is dé manier om beter begrepen te worden. Dat is waarom ik het allemaal doe. Die tekeningen waren ook een manier om begrepen te worden. Ineens begonnen ze te lachen om de grapjes mijn liedjes.“
“Je wordt echt meer jezelf. Ik kan het iedereen aanraden. Het is veel meer vanzelfsprekend om in het Nederlands te zingen. Het is eigenlijk heel raar dat je in het Engels zingt. Door het in het Nederlands te zingen luister je naar wat je zelf zingt en moet het ook kloppen. Het komt op die manier veel dichterbij. De teksten komen ook bij mijzelf veel meer aan.” Toch zijn de teksten niet helemaal van hemzelf; het zijn interpretaties van de schrijvers en dichters. “Sommige schrijvers hebben er een draai aan gegeven of zelfs meer naar mijzelf geschreven. Bijvoorbeeld het liedje Trouble, vertaald door Jaap Boots. Dat liedje gaat eigenlijk over angst; alles is eng, er komt narigheid op ons af. In het Engels zing ik: er zit een haai in mijn zwembad, maar ik heb niet eens een zwembad, er slaapt een beer in mijn bed, enzovoorts. Maar hij had het zo vertaald: Er slaapt een beer in mijn bed, groot en gevaarlijk maar hij is warmer dan een knuffel en ik kan prima naast hem slapen. Omarm je demonen, wals met je angst, zo gaat het goed. Hij heeft dus eigenlijk de betekenis omgedraaid, waardoor het liedje voor mij veel dichterbij kwam.”
Is dit dan een pleidooi voor meer Nederlandstalige muziek? “Ik denk wel dat je heel goed moet nadenken waarom je in het Engels zingt. Al je helden zingen in het Engels, dus ik doe dat ook. Dat klopt niet. Er heerst hier ook geen cultuur van mensen die wel mooie liedjes in het Nederlands durven te zingen, zoals in Frankrijk. Wij hebben het als een soort van Schaamte.” Dat heeft volgens Melle ook deels te maken met het Nederlands zelf. “In het Nederlands wordt het snel cabaret of het wordt dramatisch. De woorden hebben snel zo’n lading. Maar ik denk dat er een tussenweg mogelijk is en juist dan komt het tien keer zo hard binnen.”
Maar dat vergt veel van bands, die volgens de zanger van nature al erg behoudend zijn. Buiten de lijntjes tekenen is er niet gauw bij. “Dat is gek toch. Aan één Di-rect hebben we meer dan genoeg. Ik kan het ook wel weer snappen, het is dé manier die blijkbaar werkt. Nederlandse bands zijn misschien bang zichzelf te laten zien, als je jezelf kwetsbaar opstelt is dat heel lastig. Maar door altijd maar geijkt bezig te zijn: vier mannen, bas, drum, gitaar en zanger die Engelse zinnen uitkraamt. Dan kom je kom je misschien nooit in de buurt van wat echt is.“
“Het is ook de hele cultivering van de popmuziek. Ik zat laatst te denken aan een band als Nirvana uit Seattle. Dat als daar een citymarketing was die zich tegen de bandjes aan bemoeide, dan had Nirvana nooit zo goed geweest. Er is een hele industrie ontstaan rond amateurkunst. Waar wethouders over vergaderen. Zo’n wanstaltig iets als Talent Event, waar heel veel subsidie voor aangevraagd wordt en mensen dan geld aan verdienen. Onder het mom van dit is de kans van je leven, dat is natuurlijk helemaal niet zo. Echt goede dingen maak je vanuit jezelf. Ik denk niet dat het iets geworden was met Nirvana als ze ooit gebandcoacht waren.”
Maar voor Melle de Boer heeft het ook jaren geduurd voordat hij tot deze conclusie kwam. Smutfish werd opgericht in 2002. “Het was voor mij heel erg de vraag of ik het wel kon. Ik durfde mijn muziek nooit te beluisteren, nooit terug te horen. Ik kon mijzelf überhaupt nooit horen. Maar bij het mixen van de Nederlandse nummers moest het wel. Toen hoorde ik het voor het eerst en ik vind het beter dan in het Engels. Het is echt dichterbij mezelf, meer wat ik ben, dus per definitie is het beter.” Niet alleen de teksten zijn veranderd, de hele manier van optreden is anders. “In het Engels is het een soort van show die je doet, je doet alsof je iemand anders bent. Eigenlijk is het een soort masker wat je opdoet. Dat Amerikaans zingen is een masker maar je raakt eigenlijk alleen maar verder in de narigheid.”
Woensdag 2 november presenteert Melle de Boer zijn album tijdens een avondvullend programma in de Grote Zaal van het Paard van Troje wat direct de aftrap is van het Crossing Border festival. Verschillende schrijvers komen langs om teksten voor te dragen. “Het is seated. Dat vind ik wel fijn. En ik zeg het niet zo heel vaak: maar dit is een avond die ik wel echt zou willen zien”, aldus Melle de Boer, met een glinsterende trots in zijn ogen.
En de toekomst? “Een nieuwe Engelse plaat heb ik al geschreven, maar ik weet nog niet wat ik daar mee moet doen, want ik vind dit eigenlijk wel leuk. Zolang ik maar iets nieuws probeer. Ik ga nooit meer gewoon een plaat uitbrengen.”
Smutfish/Smetvis, woensdag 2 november 2016 - Grote Zaal Paard van Troje.