Crossing Border; Haags internationaal feest van noten, letters en beelden

“Romans zijn de muziek van het bestaan”

Vera de Jonckheere ,

Als muziekwebsite richt 3voor12 Den Haag zich tijdens Crossing Border natuurlijk vooral op het muziekprogramma, maar het festival is zelf natuurlijk meer dan dat. We besloten dan ook dit jaar maar eens op zoek te gaan naar de momenten tijdens Crossing Border waarop muziek en literatuur elkaar het dichtst benaderen met onder andere Thé Lau, Hennie Vrienten, Rudy Bennett en de AKO-literatuurprijs.

AKO-literatuurprijs
De 22e editie van het grote jaarlijkse feest van muziek en literatuur opent donderdagavond in de Koninklijke Schouwburg met de 28e uitreiking van de AKO-literatuurprijs. De eerste avond van Crossing Border draagt daarmee een uitgesproken literair karakter, precies op de dag dat bekend werd gemaakt dat boekverkopen blijven dalen. Het derde kwartaal van dit jaar 11,4 procent minder dan dezelfde periode in 2013.
 
Desondanks is de toon van meet af aan vrolijk en collegiaal. De zes genomineerde auteurs worden niet bijgestaan door een feestelijk strijkje of combo, maar weten zich uitstekend te redden op louter de kracht van het woord, met hun dierbare naasten en uitgevers aan hun zijde. Na een introductiefilm lezen zes acteurs ieder een fragment voor uit de zes onderling zeer verschillende werken. De auteurs vertonen in tegenstelling tot hun producties een ongekende homogeniteit: allen man en vijftig plus. Tom Lanoye (die als enige verstek laat gaan), Stefan Hertmans, Frank Westerman, Wessel te Gussinklo, Guus Kuijer en K. Schippers. Joost Karhof interviewt hen live voor Nieuwsuur en na een pauze waarin zich een zekere ongedurigheid meester maakt van de nog net niet op hun nagels bijtende genomineerden, maakt Job Cohen de winnaar bekend. Live op televisie, vanachter een bord met de tekst Den Haag 2014. “Winnaar van de AKO-literatuurprijs 2014, verkozen met een grote meerderheid van stemmen door de jury, is ‘Oorlog en terpentijn’ van Stefan Hertmans.”
 
Waarschijnlijk maakten Louis en Michel Behre toen een klein sprongetje van vreugd, want juist deze schrijver hebben zij geboekt voor de vrijdagavond van hun Crossing Border Festival, samen met Koenraad Tinel, de ontwerper van het Crossing Borderaffiche, en bayanspeler Oleg Lysenko. De prijs voor de mooiste zin van de avond gaat naar Wessel te Gussinklo, die geïnterviewd over zijn boek waarschijnlijk zonder het te weten de kracht van Crossing Border in acht woorden samenbalde: “Romans zijn de muziek van het bestaan.”
 
Rock ’n roll is gezelliger dan literatuur
Te Gussinklo’s zin: ‘romans zijn de muziek van het bestaan’ bevat tegelijkertijd de drie waarden die voor Thé Lau, zanger van The Scene en schrijver, hun kracht meer dan ooit doen gelden. Boek, muziek en leven. Ongeneeslijk ziek beleeft hij de ene opleving na de ander. Door urgentie gedreven komt er ongekend veel uit zijn vingers. ‘Juliette’, de roman waaraan hij vele jaren heeft gewerkt, maar die hij ten langen leste in het ziekenhuis voltooide, ‘Platina Blues’, zijn dreigende, laatste album en met The Scene betrad hij de afgelopen tijd ten afscheid ongekend grote podia in genegenheid uitstralende volle zalen. En blakend van levenslust zit hij ook in La Gayola, de spiegeltent op het Lange Voorhout. Interviewer Leon Verdonschot oogt bijna uit het veld geslagen naast de enthousiaste Thé Lau. 
 
Een vergelijkbaar lot treft de Vlaamse dichteres Delphine Lecompte, die voorafgaand aan Lau een kwartier vult met haar ‘zwarte gedicht-sprookjes’. Zonder valse bescheidenheid schrijft zij het allengs vollopen van de spiegeltent wel degelijk toe aan de man na haar. Grote meester Lau, in de woorden van Verdonschot: “die donkergetinte nachtvogel, op zoek naar de juiste verhouding tussen al die zielen in zijn borst: de kunstenaarszoon uit Bergen, de Amsterdammer, de vrijdenker, de doemdenker, calvinist, socialist. Te veel eenling voor een collectief, te veel bandlid voor een solocarrière. Te veel poëet voor de feesttent, te feesttent voor de poëzieavond.”
 
Daar zit Lau (63) in een fauteuil in de feesttent aan het Haagse Lange Voorhout, met zijn tragisch vrolijke hoofd - glimmend als zijn zwarte lakschoenen - het karakteristieke gruizige stemgeluid en een fles rode wijn binnen handbereik. Zijn geliefde Marijke, met wie hij de dag erna hun dertigjarig samenzijn zal vieren, is vanzelfsprekend ook in de tent. Lau krijgt bijna drie kwartier de vrije hand van Verdonschot, misschien vanuit diens voorkennis dat sturen weinig zin heeft. Het gesprek gaat van start met de lange verbintenis met Marijke, meandert via rock ’n rollverhalen uit een rijke geschiedenis naar schrijven en muziek. Om mooi rond weer te eindigen bij het feest dat voor de deur staat, samen met Marijke, natuurlijk The Scene en een verrassingsband.
 
In ‘Juliette’ - al omschreven als een zedenschets van de onzedige jaren zeventig - wordt buitensporig veel gezopen, is de interviewer opgevallen. “Doen journalisten dat niet ook?” merkt Lau snedig op. Verdonschot, zonder met zijn ogen te knipperen: “Vorige generaties ja.” Lau schrijft het uitbundig gebruiken toe aan het thema van zijn boek: het verband tussen creativiteit en zelfdestructie, een niet geheel onbekende materie voor de auteur zelf. En hij verhaalt smakelijk van een gastoptreden als gitarist met The Wild Romance, waarbij hij onderweg naar het optreden samen met Herman Brood op de achterbank twee voor-gemixte literflessen wodka soldaat maakte. In de auto onderweg van slijter naar optreden, wel te verstaan. Een traject van 600 meter. Het dienstverband bij The Wild Romance werd niet voortgezet. Lau wilde niet. Uit angst het Brood-tempo van spuiten en drinken over te zullen nemen en Brood en zijn band wilden niet omdat Lau alleen maar jointjes rookte. ’t Was hard drugs of niets… 
 
Protagonist Robbie, tekenaar, en zijn Juliette, fotografe, verkeren niet alleen voortdurend in drank- en wietwalmen maar leven er ook goed van dankzij de BKR subsidie (1956-1987), waarbij de overheid vaak al met een half werkje per jaar genoegen nam om de kunstenaar van een dik bovenmodale boterham te verzekeren. Althans, dat is het beeld dat de auteur ons in het boek voorschotelt. Lau ziet het enkele jaren geleden ingezette afknijpen van kunstenaars als een uitvloeisel van deze lucratieve regeling. 
 
Over de vraag naar de verschillen tussen de werelden van muziek en literatuur hoeft Lau niet lang na te denken: “Rock ’n roll is gezelliger dan literatuur. En binnen de schrijfwereld gaan dichters dan nog leuk met elkaar om vergeleken bij prozaschrijvers.” Het schrijven van muziek gaat hem makkelijker af dan het werken aan een roman. “Bij  het schrijven van muziek heb ik meer zelfvertrouwen. Maar toen het boek eenmaal marcheerde, gingen vooral de dialogen me steeds makkelijker af.” Hij schiet in de lach zodra hij een dialoog probeert te reproduceren. Het is duidelijk. Thé Lau is voor een vrolijke afronding. Laten we hopen dat die nog lang op zich laat wachten.
 
The Stones voor 1300 gulden
Een bijzonder moment vindt plaats in The Palace. Vader (Rudy van den Berg, aka Bennett) en dochter (Pascal) reiken elkaar over ruim een halve eeuw de hand in Radio Sentimo Late Night. Actrice Pascal van den Berg zet overtuigend de 70-jarige Mennie Bonte neer die speciaal voor Crossing Border een zeer speciale gast heeft weten te strikken. Waarin, zoals zij met de precies juiste Haagse tongval trots verwoordt, Jeroen Pauw, Matthijs van Nieuwkerk, Johan Derksen en vele andere BN’ers haar al voorgingen. “Hier is Ruud Bunnèt!” Mennie dist enige saillante details uit zijn jeugd op en laat Rudy vervolgens aan het woord over zijn verleden als frontman van de Haagse band The Motions. En natuurlijk komt zijn tijd daarvóór met The Ricochets aan de orde: in 1964  voorprogramma-act van het vermaarde, voortijdig afgebroken Stones concert in het Kurhaus. Paul Acket contracteerde The Rolling Stones destijds voor 1300 gulden, weet Rudy te vertellen. Vijfhonderdennegentig euro! Uit de zaal klinkt het verzoek om ‘Wasted words’ (1965) dat Rudy Bennett vervolgens met achtergrondtape ten gehore brengt. Mennie Bonte deint mee met vlammende kaarsaansteker.
 
Leven in de fast lane
VPRO-radiomaker, schrijver, singer-songwriter en documentairemaker Jaap Boots is te benijden. Meer dan duizend popmusici trof hij op zijn weg. Tom Waits (van wie hij een jongere uitvoering lijkt), Nick Cave, Iggy Pop, Willy Deville maar ook kleinere muzieksterren aan het firmament sprak hij uitvoerig. In de verhalenbundel 'Donderweg - Mijn leven in de fast lane van de popmuziek', blikt Boots terug op zijn wilde jaren als rock ’n roll-dj. Op Crossing Border toont hij een nieuwe kwaliteit als kleinkunstenaar op solotheatertour. Hij vertelt verhalen over muzikanten als Beck en Bruce Springsteen en geeft ze extra kleur en accent met bijpassende muziek.
 
Te veel onbestemde momenten
De Harmonie geeft literatuur een gezicht. Onder het toeziend oog van in de zaal gezeten onovertroffen meester Wim de Bie presenteert een aantal auteurs en performers hun recente werk. Dichter Erik Bindervoet draagt voor uit ‘Het vuil van de schoonheid’. Graficus Jurian Möller brengt de evolutie in beeld (PPP) aan de hand van miljoenen betovergrootvaders. In een dertig meter lange leporello zigzagt hij door zijn persoonlijke prehistorie. Journalist en schrijver Arjen van Lith visualiseert en verhaalt zijn nieuwe proza ‘Mijn snor’. In de Kenjezelf Kit lezing laat striptekenaar Jeroen de Leijer de zaal zijn onbestemde momenten beleven. En dat zijn er te veel.
 
Eindelijk is daar vleesgeworden muziek in de gedaante van zanger, bassist en componist Henny Vrienten (66) die onlangs zijn nieuwe soloalbum ‘En toch…’ presenteerde. Met de band My Baby en zoon bassist Xander (als X. getatoeëerd op de arm van Jett Rebel van wiens band hij deel uitmaakt) gaat hij volgend jaar op tour. Vanavond geen muziek van hem maar gedichten van grote Nederlandse dichters over het thema ‘roken’. Gedichten zijn muziek, maar andersom werkt het niet. Poëziekenner Vrienten: “liedjes met een zweem van poëzie vind ik zum kotzen.” Samen met Peter van Straaten verzorgde hij het boek ‘Aan de laatste roker’. Hij leest gedichten van onder andere Lucebert, Rutger Kopland en Remco Campert voor terwijl - helaas niet synchroon - de geestige illustraties van Van Straaten worden geprojecteerd.
 
Een literaire meesterproef voorzien van beeld en muziek
Een subliem voorbeeld van hoe taal, beeld en klank elkaar kunnen versterken bood auteur Stefan Hertman, eerder in dezelfde zaal, met een beeldend kunstenaar en musicus. Verhalen, muziek en beeld vinden elkaar op de meest harmonieuze wijze. Stefan Hertmans, die in Den Haag binnen elf dagen twee prijzen rijker is geworden - 2 november de Haagse Lezersprijs en 13 november de AKO-literatuurprijs - leest voor uit ‘Oorlog en terpentijn’. De al jaren in Nederland wonende Oekraïense accordeon-, bandoneon- en bayanspeler Oleg Lysenko begeleidt hem met zwaar melancholische klanken terwijl op een groot scherm scènes uit Hertmans ‘Meesterproef’ (citaat Job Cohen) treffend verbeeld zijn door de Vlaamse schilder en tekenaar Koenraad Tinel. Na afloop valt uit diverse monden op te tekenen dat die avond een mooi nieuw trio is geboren.
 
Crossing Border 2014; uitgebalanceerde combinatie van muziek en literatuur. Crossing 
Border op zijn best.