Voor een twee dagen durende opname sessie kwamen de muzikanten voor het project eerder dit jaar bijeen in de Thomastsjerke in Katlijk. Het artist-in-residence project omvat een belangrijk thema waar de problematiek overal in Europa aan de orde is. Door de industriële landbouw zijn er grote veranderingen ontstaan in het landschap en zijn de gevolgen van het verzakken van het land overal merkbaar. “De eerste dag zijn we ergens in het veld gaan staan om een sfeer te creëren en om aan onze gasten uit te leggen wat er gaande is”, vertelt Jan Kleefstra. “We willen met dit project niet een heel wetenschappelijk, technisch en economisch verhaal vertellen, maar duidelijk maken welke invloed de industrialisatie van de grootschalige landbouw heeft op onze beleving als individuele burger. We willen vertellen wat de verandering van het landschap voor de gemeenschap, of een individu als ik teweeg brengt. Ik wil met dit project gewoon iets moois maken, als geluid tegen wat gaande is. Dus dat hebben we daar met elkaar besproken. Het landschap is voor de Belgische gasten wel nieuw, maar de thematiek niet. Je moet je ook weer niet blind staren op het thema”, legt Kleefstra uit. “Het gaat erom hoe je beïnvloed wordt door de verandering van het landschap.”
Klanklânskippen, een multidisciplinaire broedplaats en podium voor experiment, met het Friese landschap als inspiratiebron is een initiatief van de Friese dichter Jan Kleefstra. Samen met zijn broer, gitarist Romke Kleefstra, geluidskunstenaar en muzikant Rutger Zuydervelt (Machinefabriek) en zangeres Mariska Baars (Soccer Committee) vormen zij de vaste kern van het muzikale gezelschap Piiptsjilling. Voor FEAN, het artist-in-residence project waarmee Klanklânskippen zich dit jaar bezig houdt, zijn drie Belgische muzikanten uitgenodigd: Joachim Badenhorst is jazz klarinettist en saxofonist, Annelies Monseré is zangeres en de Franse Belg Sylvain Chauveau maakt minimale composities voor akoestische instrumenten, elektronica en zang. Alle drie grote namen in hun genre.
Inspiratie
Kleefstra vertelt dat hij is geïnspireerd door de documentaire Gasland van de Amerikaanse documentairemaker Josh Fox. “Hij kon land leasen aan een bedrijf in Noord-Amerika maar vertrouwde dit niet. Hij wist helemaal niet wat schaliegas was en had het idee dat het iets ergs was, omdat iedereen er over sprak. Dus ging hij zich verdiepen in wat het was en heeft vervolgens over dit onderwerp een documentaire gemaakt. In de documentaire laat hij zien dat de grote bedrijven die schaliegas winnen vervolgens grote ellende achterlaten voor de gemeenschap daar. Het landschap wordt geruïneerd en mensen raken hun herinnering kwijt. Het is een universeel gegeven”, volgens Kleefstra, “want dit gebeurt hier natuurlijk ook. Het landschap wordt geëxploiteerd door grote maatschappijen of banken en vervolgens staat míjn kwaliteit van leven onder druk. Ik moet maar accepteren dat zoiets gebeurt. Het beïnvloedt mijn poëzie en dat is een feit.”
Na de bezinning in het Friese veld verbleven de muzikanten een tweetal dagen in de Thomastsjerke te Katlijk om muziek te maken en op te nemen. Kleefstra: “Het is een mooie locatie, maar persoonlijk word ik er niet door beïnvloed. De data staan al zo lang vast en eenmaal in de kerk is iedereen zo geconcentreerd dat je weinig meekrijgt van de locatie of het landschap eromheen.” Voor Rutger Zuydervelt maakt de locatie wel degelijk iets uit. “In eerste instantie was het de bedoeling om in de studio op te nemen, maar toen kwam deze kerk ter sprake. Zo fijn, niet alleen omdat het er mooi uitziet en je je er op je gemak voelt, maar ook om de klank. De natuurlijke akoestiek werkt heel prettig voor ons. Er ontstond soms een wolk van geluid zodat je op een gegeven moment bijna niet meer hoorde wie wat deed. Dat kwam dus deels door de akoestiek, waardoor er een bubbel van geluid werd gevormd waar je in kon duiken.”
"Het landschap wordt geruïneerd en mensen raken hun herinnering kwijt. Het is een universeel gegeven”
Veengronden, door de eeuwen heen ontstaan door ophoping van plantenmateriaal in laagland, zijn in een relatief kort tijdsbestek door mensen ontwaterd en afgegraven ten bate van turfwinning en ontwikkeling van landbouwgrond. Door de ontwatering klinkt de bodem in, komen we steeds verder beneden zeeniveau te liggen en verbrand het veen door oxidatie met een grote CO2-uitstoot tot gevolg. Deze problematiek speelt in de Nederlandse veengebieden, zoals het Lage Midden van Fryslân, maar ook elders in Europa.
Opnames
Zuydervelt heeft de opnamedagen sowieso als bijzonder ervaren. “Aan het begin was het heel spannend omdat we met drie mensen samen speelden die we niet kenden, maar die we wel uitgenodigd hadden omdat we dachten dat ze goed bij ons zouden passen. Hoe goed wij vanaf het begin klikten vond ik heel bijzonder. We hebben het er ook meermaals met elkaar over gehad dat alles wat we opnamen zo subtiel en verstild was, maar toch door zoveel mensen gemaakt werd. Opvallend was dat niemand op een gegeven moment zoiets had van ‘ik laat mijn ego spreken en ik doe even een tandje erbij’. Nee, integendeel: doordat iedereen heel erg in dienst bleef van het totaal geluid leverde dat, hoe verstild ook, super spannende dingen op, waar we allemaal zeer blij mee zijn!”
Ook de Belgische Annelies Monseré kijkt tevreden terug op de afgelopen dagen. “We kwamen op dinsdagavond aan en vervolgens hebben we woensdag plus donderdag bijna constant opgenomen. Voor mij was het een andere ervaring omdat ik voornamelijk alleen speel en ik nooit improviseer. Ik was wel blij dat ik iets durfde te doen. Het was spannend, maar ik heb mij daar niet druk over gemaakt. Ik vreesde een beetje dat ik heel braaf zou blijven, maar ik heb bepaalde dingen gedurfd en ik ben wel tevreden over mijn bijdrage.” Volgens Zuydervelt hebben de muzikanten die er elke keer weer bijkomen wel heel veel invloed op het resultaat. “Qua concentratie heeft het heel veel overlap met vorige projecten die we hebben gedaan. Maar dat iemand als Joachim, die uit de jazz komt een behoorlijk melodieuze kant toevoegde, zijn we niet zo gewend. Dat stuurt ons weer een bepaalde richting uit die voor ons nieuw is om te verkennen. Op die manier blijft het wel verfrissend.
INFORMATIE
De opnames zullen gemixt en gemasterd worden door Rutger Zuydervelt en later dit jaar uitgebracht. FEAN is o.a. te zien op vrijdagavond 23 november bij Explore the North. FEAN wordt mede mogelijk gemaakt door It Fryske Gea en komt tot stand in samenwerking met Never Ending Orchestra. Voor meer informatie over het project kijk op site van Popfabryk: popfabryk.nl/project/fean