Machteld en Juliette zijn voor het eerst op Crossing Border. De dames hebben het programma van tevoren niet bestudeerd. Van het dagprogramma hebben ze al wat meegepakt maar voor vanavond hebben ze nog geen route uitgestippeld. “Voor vanavond willen we het toeval een beetje z'n beloop laten en kijken of we mooie dingen tegenkomen maar we willen sowieso Kyteman gaan bekijken.”
Crossing Border 2012 volgens de bezoekers
Een kijk op de twintigste editie
Een festival draait niet alleen om de geprogrammeerde acts, want zonder publiek geen succesvol festival. Daarom trok de redactie van 3voor12 Den Haag ook dit jaar door de zalen en gangen van Crossing Border om onder andere de bezoekers te peilen naar hun reacties over de twintigste editie van Crossing Border. En dan loop je bijvoorbeeld ook Arie Boomsma, Sander van de Pavert (Lucky TV) of Leo Blokhuis tegen het lijf.
Roel uit Leiden heeft zich verschanst bij het podium waar de 3voor12 sessies plaatsvinden. Hij is voor de eerste keer op Crossing Border. “Ik heb niet echt een idee wat er allemaal speelt. Ik ken de namen niet omdat ik voor de eerste keer hier ben. Ik ga uit nieuwsgierigheid gewoon overal een beetje kijken wat er te doen is.” De Leidenaar is voor het eerst op Crossing Border en heeft een hele brede muzieksmaak: “Ik luister van punk- tot jazzmuziek en alles wat daar zo'n beetje tussenin zit. Ik wil vanavond iets van folk bekijken. Ik heb gezien dat Hannah Cohen speelt en die wil ik wel zien en Beth Orton ook.”
In de Cuatro lopen we presentator/schrijver Arie Boomsma tegen het lijf. Op het podium leest hij tijdens het Rotterdam Project net als een aantal andere dichters voor aan het publiek. “Dit was echt heel erg leuk. Ik vond het vooral leuk om Frans Vogel te horen. Dik in de tachtig maar heel scherp nog. Hij strompelt het podium op maar daarna... zoveel pathos. Dat is wel één van de leuke dingen aan dit festival. Dat je in zo'n tent allemaal poëzie staat te luisteren en weer ergens anders muziek en weer ergens anders film. Het is mooi.” Boomsma heeft tot zijn grote spijt geen tijd om andere Crossing Border optredens te bezoeken. “Ik hoop dat ik dit weekend nog even terug kan komen maar ik heb het op dit moment heel druk met opnames.” Als hij de kans heeft om te terug te komen gaat de presentator voor de muzikale optredens. “Ik heb de laatste tijd heel veel film gekeken en poëzie doe ik zelf al heel veel.” Een voorkeur voor een bepaalde band of artiest heeft hij niet. “Dat moet je ook nooit uitspreken. Die diversiteit is juist zo leuk. Het leukste aan festivals als Crossing Border is dat je ook dingen moet kiezen die je niet goed kent. Nieuwe dingen leren kennen. Dan blijft het een beetje fris allemaal.”
Theatermaker Tjerk Ridder, journalist Peter Bijl, gitarist Matthijs Spek en hond Dachs staan met hun caravan geparkeerd naast de Koninklijke Schouwburg. Tjerk, Peter en Dachs liftten met de caravan van Utrecht naar Istanbul en maakten naar aanleiding van dit avontuur een theatervoorstelling en een boek. Tijdens Crossing Border neemt het viertal in de caravan de bezoekers een paar keer mee op hun muzikale reis. Tjerk: “We laten ze zien dat er heel veel mogelijk is als je in staat bent om over je eigen grenzen heen te kijken. Letterlijk en figuurlijk.” De reacties tijdens Crossing Border zijn heel positief. “We spelen wel een korte voorstelling maar het is wel heel intiem. Je zit hier met hooguit elf mensen. Het is heel mooi om op Crossing Border te staan omdat het zo'n grote match is. Crossing Border, meer letterlijk kan niet. Het brengt literatuur en muziek, maar ook mensen en cultuur bij elkaar.” Doordat het viertal twee avonden achter elkaar in de caravan zit hebben ze niet veel kans om andere optredens te zien. Peter Bijl: “Op een festival als dit is het prachtig om van zaal naar zaal te schuifelen en soms bij dichters en soms bij muzikanten te gaan kijken. Heel veel mensen komen hier langs met blokkenschema's en hebben een heel programma uitgestippeld voor de hele avond terwijl dit één van de kleine juweeltjes is die je vindt als je jezelf ervoor openstelt.”
Eén van die bezoekers die zich in de foyer van het Nationaal Toneel Gebouw driftig over het blokkenschema buigt is Henk. Hij heeft het deze avond druk. “Two Gallants wil ik zien. En Henk & Melle en Mark Lanegan. En tussendoor nog een paar dingen.” Een hoogtepunt heeft Henk nog niet kunnen ontdekken vandaag. “Ook geen dieptepunt, maar ik ben nog niet heel wild geworden van iets.”
Twee minuten voor hij het podium op moet om geïnterviewd te worden door Jasper Henderson komen we Haags icoon Bart Chabot tegen. Op zijn eigen chaotische manier legt hij uit waarom hij maar weinig van het festival meekrijgt: “Ik word continu aangesproken door bekenden en dat gaat de hele avond door.” Een wandelende attractie wil hij zichzelf echter niet noemen. “Mensen vinden het gewoon leuk om me te zien en ik vind het leuk om hun te zien en zo gaat dat een beetje. Een beetje een reünieachtig karakter heeft het.”
Marian heeft geen route uitgestippeld en heeft ook geen dingen die ze speciaal wil zien. “Ik laat me gewoon verrassen.” Tot nu toe bevalt dat goed. Marian: “Ik vond een aantal dingen wel heel erg leuk. Ik vond het sowieso heel bijzonder om even in de Duitse Kerk te zijn. Het was echt heel erg stil en Hannah Cohen was prachtig. Ze heeft een hele mooie stem. En het Brandt Brauer Frick Ensemble vond ik ook echt heel erg leuk.” Tegenvallers waren er tot nu toe nog niet. “Het is altijd leuk en anders ga je gewoon ergens anders kijken.”
Dieke heeft zich door haar beste vriendin Leonie laten overtuigen om bij The Rumour Said Fire te gaan kijken. Niet alleen de band, maar ook de locatie heeft de dames naar de Paradise zaal in de Koninklijke Schouwburg gelokt. Dieke: “Het is een heel mooi, oud, klein bovenzaaltje hier. Een intiem sfeertje.” Op de vraag of ze nog andere optredens hebben gezien die ze mooi vonden roept het tweetal in koor “Daughter!” Ook Anne Soldaat en Here We Go Magic hebben indruk gemaakt. Voor de tweede Crossing Border avond is de route al gepland. Leonie: '”Stealing Sheep wil ik graag zien. En Spiritualized. First Aid Kit, Polica en dan zijn we er wel weer. En Andrew Bird misschien ook nog!”
Eerder die middag presenteerde het wandelende muzikale geheugen Leo Blokhuis zijn nieuwste boek over de Haagse muziekgeschiedenis in de Fiddler. Vanavond vertelde hij er wat langer over tijdens Crossing Border. Hij had daar minder woorden voor nodig dan verwacht. “Er zaten wat Nederlandse legendes in de zaal dus ik heb het verhaal voor een deel over kunnen laten aan de grootheden zelf. Rinus Gerritsen was er, Rudy Bennett van The Motions en Hans Vandenburg.” Zelf heeft hij geen kans om andere acts te bekijken: “Ik heb het hartstikke druk maar ik ben hier vaker geweest en het is een te gek festival. De laatste twee, drie jaar is het er niet meer van gekomen. Mijn agenda zit aan het eind van het jaar altijd heel vol met de Top 2000 en vaak komt er dan een boek uit. Dit is een beetje de hysterische tijd in mijn agenda dus Crossing Border zou eigenlijk in februari moeten zijn. Ik snap ook wel dat het een mooi novemberfestival is. Ik houd erg van herfstige muziek. En ook de inhoud die de schrijvers het geven tilt het net even boven de plakkende biervloeren uit.”
Tijdens het optreden van Mark Lanegan zien we schrijfster Elfie Tromp de zaal uit racen. Niet omdat ze het optreden niet mooi vond overigens. “Ik vind hem echt heel erg te gek. Ik kende hem nog niet maar het is schijnbaar een levende legende. Ik moet alleen heel nodig naar de wc.” Naast Mark Lanegan heeft Crossing Border volgens de blondine nog wel een ander hoogtepunt: “De bar, maar dat is altijd een steady op festivals toch?”
Tobias Wolring heeft aan het eind van de eerste festivalavond nog bijna niets gezien. “Ik heb net heel even hier boven gekeken maar dat was niet eens mijn ding. Ik zou de naam niet eens weten maar volgens mij zit er iemand van de Monsters of Folk in. Dat was iets te singer-songwriter voor mij. Ik houd meer van rock 'n roll.” Ondanks die voorkeur voor rock heeft Tobias zelf net ook als singer-songwriter opgetreden. “Het was voor mij heel apart dat mensen gewoon naar je luisteren. Ik kom uit Woot en dat is gewoon met z'n drieën hard, maar hier ga je spelen en iedereen respecteert alles wat je doet en dat is wel tof. Echt luisterpubliek en dat is wel anders dan pop waar je mensen moet pakken met lichtshows.” Wolring heeft zich verder niet echt verdiept in de rest van het programma. “Als je ergens speelt dan vind ik het echt heel moeilijk om naar andere dingen te kijken want dan ben je met je hoofd ergens anders mee bezig.”
We schieten Jeannette Gast en haar man uit Woubrugge aan. Jeannette: “Mijn man gaf mij het ticket als verjaarscadeau. Ik ben hier voor de eerste keer. Het festival is als een uitgebreide culturele karavaan, waar je van alles en nog wat kunt beleven. Ik heb geen persoonlijke highlights geselecteerd.” Haar tevreden echtgenoot: “Een festival met veel verschillende dingen op het gebied van muziek en literatuur leek me echts iets voor Jeannette. Ook voor mij trouwens.” Jeannette: “Heerlijk rondlopen, van alles wat. Eerst gaan we naar Spilt Milk. Geen idee wat het is, we laten ons graag verrassen.”
Verderop zit Eric van Beek uit Utrecht in een fauteuil te genieten van de jazz muziek die op de draaitafel ligt. “Ik draai plaatjes voor Mechanical Musical Marvels bij wijze van muzikale omlijsting. Dit is mijn eerste keer Crossing Border. Na DJ Moto die je nu hoort ben ik straks weer aan de beurt.” DJ Moto draait vele vormen van jazz, van de jaren zestig tot in de 21e eeuw. “Wij van Mechanical Musical Marvels draaien alleen 78 toeren platen, alles van voor 1938. Dus ook de hot jazz die zich heeft geëvolueerd naar de huidige vormen. Verder draaien we biguine, blues, musette, calypso, bop. Noem maar op: alles wat we mooi vinden, niet stijl gebonden. Gisteren heb ik Kyteman gezien, ook een Utrechtenaar. Eigenlijk wil ik ook graag Paul Buchanan zien, maar als je aan het draaien bent, ben je afhankelijk van pauzemomenten. Als ’t wordt zoals gisteravond, is er niets om me zorgen over te maken. Veel leuke reacties gehad, lekkere sfeer. Echt een feestje.”
Dan valt ons oog op een man die met een biertje in zijn hand staat te wachten. Frank de Jong uit Rotterdam. Het is maar een kwartiertje met de trein van 010 naar 070. “Ik sta te wachten op vrienden die ook Lisa Hannigan in The Royal willen zien. Het is niet mijn eerste keer Crossing Border, maar de vorige keer is intussen wel de nodige jaren geleden.” Dreigt nieuw gevaar vanuit Rotterdam: jullie hebben ook ‘ons’ North Sea Jazz Festival al? Frank lacht. “Nee hoor, voor mij hoeft Den Haag niet te vrezen, ik heb een saaie kantoorbaan en geen enkel plan in festivalrichting. Het bier smaakt goed, maar dit is mijn eerste pas.” We kunnen het niet laten de vraag te stellen, maar bij ADO Den Haag zullen we Frank niet zien, hij is al zijn hele leven Feijenoord-aanhanger. In de zalen van het Crossing Border Festival staat hij met plezier. “Ik neem het goede Crossing Border gevoel zeker mee terug naar Rotterdam.”
Als de bezoekers zoetjesaan de diverse zalen en zaaltjes zijn binnen gesijpeld maakt 3voor12 Den Haag gebruik van de rust in de Paagman stand. Jeanette Wagenaar van de boekenwinkel aan de Frederik Hendriklaan is graag bereid tot een praatje. Voor welke titels bestaat bij de Crossing Border bezoekers zoal belangstelling? “Gisteren was er overweldigende belangstelling voor de signeersessie van Leo Blokhuis en zijn nieuwste ‘Haags Speelkwartier’, mede doordat hij in de media veel voorbijkomt. Thomas Roosenboom signeerde gisteren zijn nieuwe boek ‘Rode Loper’, waarin muziek een grote rol speelt. Signeersessies zorgen altijd voor toeloop. Bart Chabot werd gisteren geïnterviewd door Jaspar Henderson over zijn nieuwe roman ‘Triggerhappy’ die in februari verschijnt. Buitenlandse auteurs als Michael Chabon, Robert D. Kaplan, Jens Christian Gröndal en David Vann doen het ook goed:. Vanavond komt Peter Buwalda signeren, van hem verwachten we eveneens het nodige. Zijn debuutroman ‘Bonita Avenue’ (250.000 verkochte exemplaren) is, voorzien van een nieuwe omslag en afgeprijsd.” Kom je hier mensen tegen die je anders in boekenwinkels niet ziet? “Nee, ik merk wel dat mensen die voor de muziek komen het ongelooflijk leuk vinden om hier ook boeken aan te treffen. Zij beschouwen het als welkom extra.”
Genietend van stukjes optredens dwalen we van de ene verdieping naar de andere, van grote festivalplekken naar intiemere interview- en lezingsessies. Zo stuiten we op Gert Jan Pos uit Amsterdam, (strip)-journalist en - vertaler die zich in alle rust aan een statafel voorbereidt op de Graphic Novels sessie in de Kings, waar hij als moderator mag optreden voor striptekenaars Franz, Martí en Enthoven. Gert Jan komt uit Amsterdam en werkte als promotor voor de Nederlandse strip. “Ik kom al jaren naar Crossing Border, maar als interviewer ben ik hier voor het eerst met tekenaars die ik zeer bewonder. Ik wil weten wat hen inspireert, waarmee ze bezig zijn.” Hij voelt zich als een vis in het water. “Nee, geen last van zenuwen, bètablokkers zijn aan mij niet besteed. De gasten van vanavond zijn zeer interessante tekenaars. Tim Enthoven is 2009 cum laude afgestudeerd aan de Design Academy in Eindhoven, zijn ‘Binnenskamers’ is een prachtig boek. De jonge Duitse Aisha Franz is met haar afstudeerwerk direct in het Engels, Frans en Duits gepubliceerd. De Spaanse Martí heeft in de jaren tachtig een bizarre seks en geweld strip gemaakt die nu herontdekt is. Hun werk verdient een plek op de internationale literaire boek schappen.” Iets anders gezien? “Ik heb Spilt Milk gezien, erg goed. I Am Kloot wil ik nog zien, Michael Chabon natuurlijk. Die laatste heeft overigens ook een boek over strips gemaakt: Kavalier & Clay.” Het is duidelijk, we hebben met een deskundige liefhebber te maken, en met plaatjes op ons netvlies zwerven we verder door de gangen.
Door zijn vrolijke overhemd was hij ons al eerder opgevallen. Geen des dichters sombere zwarttinten voor dichter Tonnus Oosterhoff uit Oost-Groningen die straks wordt geïnterviewd door Victor Schiferli. Alle reden tot vrolijkheid nadat hij in mei van dit jaar de P.C. Hooftprijs ontving voor zijn "in hoge mate vernieuwende poëzie”. Enkele jaren geleden stond hij met zijn specifieke, hier en daar naar het absurde knipogende gedichten al op Het Voorwoord, een van de helaas verdwenen spin offs van het Crossing Border Festival. Altijd moeilijk om een dichter gepaste lof toe te zwaaien… “Buitengewoon geestig? Ik hoopte dat je ‘aangrijpend’ zou zeggen.” Tonnus’ gezicht staat onveranderlijk op goedmoedig. Hij zag Toy, Lisa Hannigan en I Am Kloot. “Gister stond ik in Enschede op Crossing Border en zag daar de erg geestige Punch Brothers. Victor en ik hebben niets voorgekookt. Misschien laat hij mij iets voorlezen. Nieuw voor mij, ik ben doorgaans heel precies in mijn programmaatje.” Verkleinwoord? “Nou ja, ik treed nooit zo heel lang op.” Mogen we poëzie, muziek en taal tegelijkertijd noemen? Dat mag: “Volgende week sta ik op Wintertuinen met Albert van Veenendaal op een geprepareerde piano. Ook letterlijk combineer ik het dus steeds meer, ik zing-schreeuw mee: het wordt steeds meer een theatervoorstelling. In een koortje heb ik wel eens bas gezongen bij gebrek aan bassen; de kelderbas kon ik niet bijhouden. Het luistert niet zo nauw, mijn gezang is grotendeels interactie met gedicht of proza. Afwisseling vind ik feestelijk, anders ga ik mezelf zo horen. Kan ik een iegelijk aanbevelen. Ik ben nu warm geïnterviewd, dankjewel.”
Het volgende literaire hoogtepunt doemt op. Peter Buwalda (PB) die zich onttrokken heeft aan het jarenlange isolement waarin hij zich voor het schrijven van ‘Bonita Avenue’ stortte. Maar dan heb je ook wat: meer dan 250.000 verkochte exemplaren en vele nominaties. Hij duikt voortdurend in alle media op - bezorgd vragen wij of Peter wel genoeg tijd heeft voor zijn volgende werk. “Ik ben zeker aan het schrijven, maar niet op dezelfde manier als voor mijn debuutroman, want dan zou ik nu niet hier zijn. Hé Jan!” Jan Donkers (JD), die PB in de Queens zal interviewen voegt zich bij ons. PB: “Jan weet álles van muziek. Ik doe alsof, vandaag is het uur van de waarheid. Mooi nieuw jasje heeft ‘Bonita Avenue’, vind je niet? Mooier dan het origineel. Zonde dat het er nu pas om zit.” Volgens ons heeft het de verkoopcijfers allerminst gedrukt. Hebben jullie het gesprek goed voorbereid? Gaat het over muziek? JD: “We hebben elkaar aan de telefoon gesproken. Alleen in het begin gaat het even over muziek, want als we echt los gaan over muziek, zitten we hier na middernacht nog.” PB: “Een half uur is te kort.”
Peter Buwalda stond vrijdag ook op Crossing Border in Enschede, waar hij jaren heeft gewoond en waar ‘Bonita Avenue’ zich voor een groot deel afspeelt. Aan optredens van anderen komt hij in Enschede noch Den Haag toe. Jan Donkers interviewde Michael Chabon in Enschede en bekeek in Den Haag hoe het hier ging. Donkers: “Michael wilde opnieuw graag praten. De kleine zaal zat ook hier helemaal vol met aandachtig publiek tijdens het interview over ‘Telegraph Avenue’. Peter Buwalda haakt in met de opmerking dat hij overwogen heeft zijn eersteling ‘Telegraph Avenue’ te noemen in plaats van ‘Bonita Avenue’. Donkers meldt dat er in Berkely twee Bonita Avenues zijn, waarvan Buwalda er slechts één kent. Ze raken diep in gesprek en terwijl wij ons langzaam weg bewegen vangen we flarden op. Jan meldt dat Bonito tonijn is, maar Peter bedoelde echt Bonita Avenue: Mooi straatje.
De behoefte aan muziek lokt ons naar de stevige punk sound in de Waterloo zaal in het Nationale Toneel Gebouw. Viv Albertine, oud-Slits punker begint na het intronummer voor te lezen uit haar biografische boek dat in haar laptop zit en naar verwachting in 2014 zal verschijnen. De titel zal zijn: ‘Clothes, Clothes, Clothes, Music, Music, Music Boys, Boys, Boys’. Naar eigen zeggen haar drijfveren in het leven. True enough. Na het optreden maken we geen schijn van kans om een praatje met Viv te maken. De Boys, Boys, Boys stromen toe en geven ons het nakijken.
Gelukkig lopen we onder aan de trap de Haagse kunstenaar Sander van de Pavert (Lucky TV) en vriendin Isabel tegen het lijf. Beiden waren eerder op Crossing Border. Sander: “Mij trekt de combinatie van literatuur en muziek, maar ik verdiep me niet zoals Isabel vooraf in het programma. Ik laat me graag meeslepen, hap hier en daar wat stukjes mee en geniet daar zeer van.” Isabel: “Ik heb vanochtend een uurtje van de ene performer naar de andere geklikt.” Ze zijn de avond begonnen met Toy. Sander: “Voor mij was dat een vrij harde manier van in het festival stappen, en ter compensatie heb ik daarna op jullie 3voor12-podium Andrew Bird gezien, een country, bluegrass violist. Isabel: “Met Toy zou je de avond heel goed kunnen afsluiten.” En nu? “We overwegen een klankgedicht, waarover ik las dat het een Dada-achtige performance is. Als student kunstgeschiedenis vind ik dadaïsme heel leuk.” Sander: “En ik ben satiricus, dus ik vind alles kut.” Isabel: “Nee hoor, dat zegt-ie maar.”
Susanna Sundför uit Noorwegen staat niet voor de eerste keer op Crossing Border. “Ik speelde hier ook in 2006.” Haar teksten zitten vol natuurbeelden. Tijdens haar optreden in Paradise kondigt zij de song ‘There’s a wolf in my garden’ aan. In haar land niet ongebruikelijk. “Noorwegen en Nederland verschillen inderdaad veel van elkaar. Bij ons is veel meer onbebouwde ruimte, ongerepte natuur. Noorwegen is veel minder dichtbevolkt dan de landen van de Benelux.” Benelux? Dat woord hebben we al lang niet meer gehoord. “Crossing Border is een heerlijk groot festival waar van alles gebeurt en te zien en te beluisteren is. Geweldig om hier te mogen optreden voor een fantastisch publiek. It was a good crowd in 2006 and it still is today. Morgen gaan we terug naar Noorwegen, dit was het afsluitende concert van onze Europese tour door Engeland, Ierland, Duitsland, Zwitserland, België en Noorwegen. Helaas heb ik geen gelegenheid gehad bij andere concerten binnen te lopen, zo gaat het vaker. Jammer, dat we op dezelfde tijd speelden als de Zweedse band First Aid Kit: ik ben fan. Graag kom ik hier terug.” En weg is de elf-achtige verschijning. Als de glazen lift van de Koninklijke Schouwburg de deuren sluit om haar terug te brengen backstage, is het net of er een blonde bosnimf wegvliegt.
De gangen raken leeg, de grote afsluiters zijn begonnen. Nog even en het feest is weer voorbij. Op weg naar de uitgang komen we Ahmed Naje uit Egypte tegen. Hij wil een vriendin ophalen die buiten in de regen staat. Ahmed Naje debuteerde in 2007 met ‘Rogers’, een roman over een Egyptische tiener, die met één been in de grote wereld en één been in de realiteit van eigen land staat. Naje is een bekend blogger en journalist, kunstrecensent. In het kader van The Chronicles doet hij samen met drie andere jonge buitenlandse schrijvers verslag van de belevenissen op en rond het festival. “Een interessant spel, samen met Kaweh Modiri uit Iran, Marek Sindelka uit Tsjechië en Yan Ge uit China. Iedere dag schrijven we een column over het festival die door een tolk wordt vertaald in Engels en Nederlands. De teksten staan op de website Crossing Border: The Chronicles. Zelf kreeg ik gelukkig de kans om ‘I am Kloot’ te zien en ik zag in Paradise de interessante Nederlandse documentaire ‘Mijn inbreker en ik’. Morgen gaan we gevieren naar Antwerpen. Deelnemen aan Crossing Border is fascinerend, te meer daar ik van muziek evenveel houd als van literatuur. Mijn schrijfstijl heeft steeds meer met muziek en kunst in het algemeen te maken.” Na een gesprek met zangerig Engels sprekende Ahmed Naje klinkt zelfs de heftige regenbui die donker Den Haag treft melodieus.