Zaterdag 17 april is het Record Store Day. Platenzaken over de hele wereld vieren hun bestaan met instore-optredens en exclusieve hebbedingetjes. Ze hopen nieuw publiek te verleiden, door ze op ludieke wijze te doordringen van hun toegevoegde waarde. Ook ruim zestig platenzaken in Nederland doen mee, waaronder acht Plato-winkels en twee Concerto's. Dick van Dijk, eigenaar van zes Plato-, een drietal Concerto-winkels, loopt al ruim dertig jaar mee in de steeds kleiner wordende wereld van de platenzaken. In de winkel in Apeldoorn, waar het voor hem allemaal begon, vertelt Van Dijk over het belang van de platenzaak, waarvan het bestaansrecht voor hem rotsvast staat. "Maar wil je nog wat winkels behouden, dan zul je er ook werk van moeten maken. Want de industrie heeft er alles aan gedaan om muziekwinkels en cd's in een negatief daglicht te stellen."

We volgen de Plato-baas naar boven naar het kantoor boven de winkel. In de gang, op de trap en in het kantoor; overal staan dozen met papier en muziek. Boven zit hoofdredacteur Bert Dijkman te vechten tegen de deadline voor het PlatoMania blad. Achter hem neemt zijn chef plaats aan een tafel. Dick van Dijk is een joviale, grijzende man, die flinke bakken koffie volschenkt en de tijd neemt om zijn verhaal te doen.

Wat heb je zelf met platen?
"Nou, ik ben dit winkeltje hier in 1979 begonnen. De film High Fidelity zet het wel mooi neer. Die film verwijst naar de good old times en uit die tijd stam ik ook. Record Store Day heeft ook een heel hoog High Fidelity gehalte. En Concerto, waar ik ook eigenaar van ben, bestaat nu al bijna 55 jaar en is daarmee een van de oudste bestaande muziekwinkels. En ook al jaren de grootste muziekwinkel van Nederland. Fame is natuurlijk qua oppervlakte de enige megastore, maar Fame bestaat voor ruim de helft uit games en aanverwante artikelen. Aan meters muziek is Concerto de grootste."

In 1979 ging het allemaal om vinyl. Wat verkoopt Plato nu nog aan vinyl?
"Plato verkoopt beperkt vinyl. Hier beneden is het een lullig bakje, maar in Apeldoorn zitten geen studenten, dus hier is vinyl geen ding. In de meeste winkels staat meer, zeker in de grotere, en is het ook groeiende. Bij Concerto is vinyl het snelst stijgende deel van het assortiment. Daar bestaan twee afdelingen helemaal uit vinyl. We verkopen elk jaar meer titels en breder."

Hoe lang is die stijging al gaande?
"Het is de laatste drie jaar vanuit de dj-markt helemaal doorgestroomd naar een heel jong publiek, dat daar echt voor gaat. Jongens die zeggen: 'Ik heb al wel tachtig elpees, maar moet nog wel een pick-up aanschaffen'. Zo graag willen ze het hebben. In veel gevallen krijg je er of een cd'tje bij of een link waar je het gratis kan downloaden. Zo kun je het voor het dagelijks gebruik afspelen en heb je in de kast mooi het 180 grams vinyl staan."

"Een mooi verhaal is ook de oude Sony fabriek in Heemstede. Dat is de enige vinyl-fabriek in Nederland, die twee jongens voor een habbekrats hebben overgenomen, omdat niemand het wilde. Verder is in Nederland nu alles opgedoekt en die jongens draaien volle bak en kunnen het bijna niet aan. Vinyl werd een tijd lang alleen maar promotioneel gebruikt en nu zie je het langzaam terugkomen bij de fans. Dat is natuurlijk waar de Record Store Day over gaat."

Hoe belangrijk is Record Store Day?
"Dit jaar is het dankzij diverse inspanningen echt leuk, met heel veel exclusieve producten, zoals die dubbele live-lp van Elvis Costello. Met name die exclusieve vinyl-lijst is ronduit geweldig. Wat de afgelopen tijd echt is gegroeid is het besef: wil je nog wat winkels behouden, dan zul je er ook werk van moeten maken. De industrie in het algemeen heeft er alles aan gedaan om muziekwinkels en cd's in een negatief daglicht te stellen. Alle handvatten die we nodig hadden zijn om zeep geholpen: hitlijsten, singles, goede radio die dingen ondersteunt, goede tv-programma's, goede bladen; bijna niets is daarvan over. Dus het is een moeizame strijd om goede muziek in de belangstelling te houden. De platenwinkels zijn nog steeds een baken, maar dan zul je wel moeten benadrukken wat voor betekenis ze hebben. Dat kan op Record Store Day."

Je voorspelde op Noorderslag 2009 dat de helft van de platenzaken in dat jaar zou verdwijnen?
Grinnikend: "Ja toen had ik een kater." Serieus: "Nou volgens mij kom je een heel eind en we zijn er echt nog niet."

2009 is voorbij, maar die trend zet door?
"Er gaan nog veel meer winkels dicht. Het is koffiedik kijken, maar de ingezette trend is dat er in de tien tot vijftien grote steden nog plaats is voor hele leuke, kleinschalige, gespecialiseerde winkels. Verder zullen de wat grotere winkels blijven bestaan. Maar dan heb je het wel gehad. Nederland was heel dichtbevolkt qua muziekwinkels. In bijna alle steden die ik ken, is de helft van de winkels verdwenen. Er is al wel veel gebeurd. Maar de bodem van de markt is nog niet bereikt, want in het eerste kwartaal van dit jaar spreken producenten alweer van 20% minder dan vorig jaar. Dan heb ik het over de grotere maatschappijen."

Welke winkels worden bedreigd?
"Dan heb ik het over muziekwinkels die muziek verkopen. We zaten met Plato en Concerto altijd al in die nichemarkt, dus het is logisch dat wij dat makkelijker volhouden. Enerzijds zie je dat er ketens als Mediamarkt zijn bijgekomen, anderzijds zie je hele ketens die nog in naam bestaan, maar er eigenlijk niet meer zijn, behalve nog één rekje met een paar muziekdingetjes. Van Leest is bijvoorbeeld officieel opgeheven. Er waren er ongeveer zestig en daar is bijna niets van over. In de meeste steden zijn wij nog de enige specialist die er zit, dat was vroeger wel anders. In Den Haag zitten er nog maar twee en in Rotterdam en Amsterdam is in twee, drie jaar tijd de helft verdwenen."

Voeren jullie dus een achterhoedegevecht?
"Wat wel duidelijk is dat het van een groot massaspektakel naar een niche-gebeuren is gegaan, in die zin zou je het een achterhoedegevecht kunnen noemen. De muziekmarkt zal in deze vorm nooit meer de plaats innemen die het tien, twintig jaar geleden had. De tijd dat mensen met z'n allen thuis die nieuwe Beatles- of punkplaat gingen luisteren, die zal nooit meer terugkomen, omdat je het gewoon gratis, digitaal of aan huis geleverd kan krijgen. De winkels blijven voor een kleiner publiek dat fanatieker is, dat alles wil hebben van een favoriete artiest. Dat er ook een ticket koopt en van Piet achter de toonbank tips wil."

De winkel moet naast een verkooppunt ook een ontmoetingsplaats zijn?
"Ja, de winkel als verkooppunt zal op een kleine uitzondering na een dead end blijken. De kracht van winkels zit in een combinatie: Je kunt dingen in eigen hand bekijken en je kunt advies krijgen en er liggen blaadjes, er zijn acties, alles wat een beetje met muziek en cultuur te maken heeft, komt er samen. En diverse zaken grijpen steeds meer in elkaar. Zo verkopen we ook bij festivals en concerten, we staan nu bij 80 tot 90% van alle Paradiso- en Melkwegconcerten."

Moet je als platenzaak het aanbod verbreden om te overleven?
"Er zijn heel veel goede ideeën, bijvoorbeeld met boeken en films. In zekere zin begeven we ons daarmee op de 'papa-en-mama-markt', maar wel echt uitsluitend op de nichemarkt. Van hoempapa-muziek weten we niks, wel van filmhuistitels, wel van de betere klassieke en popmuziek. Vroeger hadden we alleen de betere popmuziek en daar is de markt te klein voor geworden. Net als voor winkels die alleen maar dance, punk of vinyl verkopen. Ons aanbod is breder geworden, maar het zijn nog steeds allemaal specialistische markten. Borsato is niet erg, James Bond is niet erg, maar we zullen nooit de plek zijn waar dat heel goed verkocht wordt."

Hoeveel van de circa zestig deelnemers doen nog mee aan de Record Store Day 2011?
"Ik verwacht wel dat er dan nog een tiental verdwenen is, of in ieder geval voornamelijk andere producten verkoopt en daardoor niet meer mee kan doen."

Wat verwacht je van dit jaar?
"Ik denk dat het een leuke happening wordt. De conclusie is dat er geen alternatief is voor de cd en de lp. Downloaden wel natuurlijk, die gestage groei zal zeker doorzetten. Maar daarnaast is muziek in fysieke vorm een blijvertje. Elke mooie uiting van cultuur verdient een eigen drager. Net als met boeken. Er zal altijd een geluidsdrager blijven bestaan. Als die maar fatsoenlijk geprijsd en vormgegeven is, dan zal er altijd een groep mensen zijn, die het gewoon in de kast wil hebben, en niet alleen een paar slecht gekopieerde bestandjes. Ik geloof daar 100% in. Alleen voor het gebruik in huis, tuin en keuken is het voor het grootste gedeelte weggevallen. Maar Record Stores, of hoe je het ook noemt, die zullen altijd blijven bestaan. En gelukkig maar."

Record Store Day, zaterdag 17 april in ruim zestig platenzaken in heel Nederland.