Het lijkt wel alsof de status van het Duitse Kraftwerk met de jaren alleen maar groter wordt. Elektronische muziek is uitgegroeid tot een van de meest succesvolle stromingen op wereldniveau, en iedereen is het erover eens dat naar de Duitsers gekeken moet worden als belangrijkste grondleggers in de jaren zeventig. De tijd dat de groep rond Ralf Hütter elk jaar een baanbrekende plaat uitbracht ligt ver achter ons, maar de laatste jaren laat Kraftwerk wel veel van zichzelf horen. In het MOMA in New York, in Tate Modern in Londen en in thuisstad Düsseldorf speelde de groep de acht belangrijkste albums integraal, deze week bezoekt de groep Eindhoven voor vier shows die het oeuvre een nieuwe dimensie moeten geven. Letterlijk.
Het concert in Eindhoven vindt plaats in het Evoluon, een gebouw dat in de jaren zestig gebouwd werd door het bedrijf dat jullie eerste platen uitbracht: Philips. Dat kan geen toeval zijn.
"Nee, zeker niet. Toen het voorstel op tafel kwam zei ik meteen: dat moeten we doen. Ik kende het gebouw uit de jaren zestig, toen ik nog een architectuurstudent was die alleen maar wat muziek maakte met vrienden. Ik ben in 1958 als kleine jongen ook naar de Philips Pavilion Expo in Brussel geweest, waar je allerlei nieuwe technologische snufjes kon zien. Ik had niet gedacht dat het gebouw nog in gebruik zou zijn."
Wat trok je aan in het gebouw?
"Het is een karakteristieke plek. We gaan er niet alleen onze visuals in 3D vertonen, maar ook het geluid. We kunnen dat niet altijd doen, als we maar een enkele show doen is het te veel werk om het te installeren. Met de speciale 3D-brilletjes erbij wordt het meer een happening dan een concert."
Jullie werken al decennia met dezelfde muziek als basis, en de daaraan verbonden beelden zijn zo sterk dat je ze niet zomaar overboord kon gooien. Jullie konden alleen nog maar vooruit door er een dimensie aan toe te voegen?
"Ja. Al in de late jaren zestig maakten we beelden bij onze eigen muziek. Foto's, tekeningen, slides. We noemden dat 'kling klang Bilder'. Later kwamen daar 16 mm films bij. Alle beelden die we in de loop der jaren gemaakt hebben, zijn de afgelopen jaren omgezet naar de digitale omgeving, waardoor we er op allerlei manieren mee kunnen werken."
Is het design van Kraftwerk net zo belangrijk als de muziek?
"Het hoort onlosmakelijk bij elkaar. Het Duitse woord dat ik graag gebruik voor onze muziek is 'Gesamtkunstwerk', totaalkunst. Natuurlijk kun je je ogen sluiten en alleen naar de muziek luisteren, maar wij geven je in principe de beelden die wij er zelf bij hebben."
Een paar jaar geleden verliet Florian Schneider de groep. Jullie vormden al die tijd samen de kern van de groep. Je koos ervoor de groep weer aan te vullen tot vier mensen, terwijl de muziek technisch gezien ook best door drie uitgevoerd zou kunnen worden, of door jou alleen. Is dat een kwestie van design?
"De muziek zou zelfs makkelijk zo geprogrammeerd kunnen worden dat er helemaal niemand op het podium hoeft te staan, of robots, maar daar wordt het statisch van. Het kwartet is een perfecte vorm. Je ziet het in klassieke muziek, in jazz, in pop, overal."
Kraftwerk heeft die definitieve vorm - het kwartet - gevonden bij Autobahn. Opvallend genoeg laten jullie in alle retrospectieve concerten en heruitgaven alle muziek die daarvoor gemaakt is links liggen. Waarom is dat?
"Autobahn is het eerste elektronische conceptalbum dat we maakten, waarbij muziek en beeld echt hand in hand gingen. Daarnaast werkten we voor het eerst met woorden, taal. We gingen daar echt een nieuwe fase in, daarom noemen we het album 1. Daarvoor had Kraftwerk een electro-akoestische periode, daarvoor regeerde de vrije vorm."
Kunstwerk Kraftwerk: "Elektronische muziek is een universele taal geworden"
Ralf Hütter over Eindhoven, Daft Punk en nieuwe dimensies aan oud werk
Deze week doet de legendarische Duitse groep Kraftwerk Nederland aan voor maar liefst vier shows in het Evoluon in Eindhoven. De VPRO kreeg een zeldzame kans om te spreken met Ralf Hütter, vanaf het begin het brein achter de groep. Over nieuwe dimensies in oud werk, over Eindhoven, over de afluisterschandalen van de NSA, over Daft Punk en natuurlijk over het nieuwe werk. Komt dat er ooit nog? Hütter over het Evoluon: ‘Een karakteristieke plek. We gaan er niet alleen onze visuals in 3D vertonen, maar ook het geluid.’
Wat betekenen die vroege albums nog voor je?
"Misschien brengen we ze op een dag nog eens uit, maar we kijken liever vooruit dan terug. We leven in het heden en in de toekomst."
In die begintijd hadden jullie wel meteen een sterk grafisch icoon, een oranje-wit gestreepte pilon.
"Florian nam die dingen destijds mee naar optredens in kunstgaleries, om onze instrumenten te beschermen. We hadden altijd heel veel spullen bij ons, met allerlei snoeren. Het was tegelijk een 'work in progress' signaal. Maar latere beelden hingen veel meer samen met de inhoud van de platen. Radio Activity ging over het fenomeen radio, en over radio-activiteit. Computer World ging over computers, ondanks dat we er op dat moment zelf nog helemaal geen hadden."
Op Computer Love, het eerste nummer van Computer World, noem je de Deutsche Bank in één zin met Interpol, FBI en Scotland Yard. Je kunt niet verrast zijn geweest door de recente NSA schandalen.
"We voelden ons destijds al erg gecontroleerd, en door Oost-Duitsland werd dat alleen maar erger. Het hoorde bij het alledaagse leven. Mensen die zeggen dat ze niets te verbergen hebben zullen op een dag schrikken over wat geheime diensten over ze weten. Dat gebeurde destijds ook toen mensen voor het eerst hun Stasi-dossier inzagen en ontdekten dat ze nog meer over hen wisten dan zij zelf. De Duitse overheid reageert op deze zaken volstrekt belachelijk. Ze steken hun handen omhoog en zeggen: wat een verrassing, wij wisten hier niets van. Nou, wij waren helemaal niet verrast."
Jullie grepen op het album The Man-Machine terug naar de klassieke film Metropolis, waarin techniek gebruikt wordt om de armen te onderdrukken. Dat heeft hier ook mee te maken.
"Een sociaal drama inderdaad, maar in het artwork verwezen we meer naar het Russisch constructivisme, naar het idee van de maakbare samenleving, waarin kunst en technologie samenkomen. Dat vind ik ook het interessante aan de Dutch Design Week: alle disciplines komen samen."
De belangrijkste dance-act van nu - Daft Punk - heeft een hoop aan jullie te danken, al was het maar in hun design. Het robot-thema werd door jullie gepionierd. Voel je je verbonden met de Fransen?
"Niet persoonlijk, maar dankzij onder meer Daft Punk is elektronische muziek een universele taal geworden die overal ter wereld gesproken wordt. Bij Daft Punk komen allerlei disciplines samen: elektronica, disco, funk. Zo heeft Kraftwerk ook altijd gewerkt. We hadden banden met de hiphop, met Detroit techno, met Afrika Bambaataa, met Juan Atkins en Derrick May. Francois K draaide onze muziek in de clubs in New York."
Die muzikanten werden geïnspireerd door jullie, en hun werk sijpelde weer terug in dat van jullie. Welke hedendaagse ontwikkelingen inspireren je?
"Het belangrijkste vind ik dat muziek mobiel geworden is. Natuurlijk heeft muziek altijd al in ons hoofd gezeten, in onze fantasie, maar tegenwoordig hoeven we ook geen zware apparaten meer mee te nemen om echt muziek te horen. Dat geldt ook voor Kraftwerk als groep. In 1981 zijn we gestopt met touren. Ons instrument is de Kling Klang studio, we spelen in feite 'studio', zoals anderen gitaar of drums spelen. We besloten dat het niet mogelijk was om al die zware apparatuur overal heen mee te slepen. Het kostte ons tien jaar om over te schakelen naar het digitale tijdperk. Pas in 1991 traden we weer op."
Gebruiken jullie die kleine apparaten en hun software ook in de studio, bij het maken van nieuwe muziek?
"Ja, in de studio en op het podium. We werken ook samen met software ontwikkelaars om nieuwe ideeën te testen."
Welke richting gaat de nieuwe muziek op?
"Daar kan ik pas over praten als het klaar is. We zitten nog in de experimentele fase."
Is de eindstreep in zicht?
"Nee, niet echt. We werken momenteel eerst aan het omzetten van de complete Kraftwerk-catalogus naar het heden."