Waalse Kerk start spiritueel liveprogramma

"Sufjan Stevens mag best langskomen"

Mandy Sharabani ,

Barend Toet en Nienke Meuleman. Twee mensen met volkomen uiteenliggende passies maar hetzelfde doel voor ogen: een cultureel spiritueel podium realiseren in de Franse Waalse Kerk in Amsterdam. De deuren worden opengegooid, iedereen is welkom om deze parel middenin het hart van de stad te ontdekken. We praten met hen over dromen, secularisatie en het vormen van een waardevolle community. Een kruisbestuiving van diverse doelgroepen. Dit moet een nieuwe intieme ontmoetingsplek worden waar een breed scala aan thema's mogen galmen voor jong en oud. "Maar moet het wel ergens over gaan", aldus Barend.

Wat is de aanleiding geweest om een cultureel spiritueel podium in de Waalse kerk te gaan realiseren?
Barend: De directe aanleiding is dat ik Nienke ben tegengekomen en we een verhouding zijn begonnen. Mijn eerste bezoek aan de kerk heeft echt indruk op me gemaakt. Er ontstaat iets bijzonders als je er rondloopt, met name als er muziek wordt gemaakt en je omringd wordt door mensen. Op zondagen worden de kerkdiensten gehouden, en er is eens in de zoveel tijd een klassiek concert, maar verder staat de kerk leeg en dat is eigenlijk jammer.

Werd de kerk al veelzijdig ingezet?
Nienke: Ja, ik heb veel voorbij zien komen de laatste jaren. Ik werk namelijk al een vrij lange periode als beheerder van deze kerk. Het is een kerk die beroemd is geworden in de oude- en  klassieke muziekhoek, veel ensembles maar ook heel veel koormuziek. Ook het orgel is inmiddels beroemd en wordt gebruikt door het conservatorium van Amsterdam. Een aantal orgelstudenten krijgen hier zelfs les. Er vonden hier al vrij veel concerten plaats, maar ook cd opnames van bijvoorbeeld De Nederlandse Bachvereniging en Cappella Amsterdam. Wat bijzonder is aan de kerk is haar akoestiek. Men komt specifiek opnames maken, ook uit het buitenland. Voorheen werd de ruimte vaak verhuurd aan externe partijen, waar ik zorg voor heb gedragen. Nu zijn we op een punt gekomen dat we veel meer zelf willen gaan doen aan de programmering en de promotie.

Waar liggen de mogelijkheden?
Barend: De kerk wordt ook voor muziek- en filmopnames gebruikt. Dat was de directe aanleiding om te denken dat we het aanbod van flankerende activiteiten zouden kunnen verbreden en meer doen met de seculiere poot van de kerk. Van ons tweeën heb ik nou eenmaal meer ondernemersbloed in mijn aderen. Zodoende ben ik met dit verhaal naar Nienke en vervolgens naar het kerkbestuur gestapt: “Jullie zijn net de prinses op de erwt, je zit op iets wat veel breder uitgewalst kan worden en waar je ook echt iets aan hebt”.


“Jullie zijn net de prinses op de erwt, je zit op iets wat veel breder uitgewalst kan worden en waar je ook echt iets aan hebt”


Een dromer met ambities. Hoe werd hier op gereageerd?
Barend: Ze hebben mij in eerste instantie ingehuurd om een business plan te schrijven. Ik vroeg om een committent van hun kant, om mij ervan te overtuigen dat ze echt deze kant op wilden gaan. Vervolgens heb ik er een half jaar tijd ingestoken, met allerlei mensen gepraat en daar is het plan van aanpak uitgerold dat we nu gaan realiseren. Dit plan is besproken, beoordeeld en er is uiteindelijk unaniem mee ingestemd door het kerkbestuur. Kerken zijn organisaties die je niet zomaar omdraait. Ze hebben ons veel vrijheid gegeven en dat voelt vast wel eens eng aan. Aan de andere kant zie je dat ze veranderen, ze beginnen er anders tegenaan te kijken. Ze vinden het leuk want er gebeurt echt wat. Er komt weer leven in de brouwerij.

Dit lijkt me een vrij grote stap gezien de geschiedenis van de kerk. Wat is de kern van het plan van aanpak?
Barend: De kerkdeur opengooien naar een veel groter publiek. De Waalse kerk is van oorsprong een Franstalige kerk waar sprake is van leegloop en secularisatie. Er komt haast geen nieuw bloed meer bij. Ze zijn klein gebleven omdat ze zich een tijd lang selectief hebben opgesteld. De voorwaarden om bij de club te horen waren dat je Frans moest spreken en een geloof moest aanhangen. Je kunt dit onmogelijk naar de toekomst handhaven en je moet op een gegeven moment jezelf anders gaan bekijken. Uiteindelijk zien ze het belang van verandering zelf ook wel in. Nu zijn ze er enthousiast over en hebben ze er vertrouwen in.

Is dit plan een poging om de kerk te redden?
Nienke: Jazeker. Een essentiële beweegreden om dit plan door te voeren is dat er iets moest gebeuren om te voorkomen dat de kerk zou uitsterven. We hadden vroeger veel meer met de kerk kunnen doen en ik heb vaak zelf het initiatief genomen maar het liep op niets uit. Er werd nooit veel aandacht aan besteed. Toen zijn we met een kleine groep insiders  samengekomen om de voorbereidingen te treffen en daar kwam het Walenplan uit.


"Binnen actuele thema's zoals de huidige migratiegolf kunnen we onszelf afvragen: “waar is de barmhartigheid gebleven?".



Vanuit welke waarden willen jullie gaan programmeren?
Barend: De bedoeling is dat er bezinning, verdieping en een filosofische kant ontwikkeld wordt. Dit kan door middel van het luisteren naar muziek of dichtkunst of het voeren van gesprekken. Alleen kijken we niet meer uitsluitend vanuit het perspectief van gelovigen, maar ook vanuit ongelovigen, niet-kerkelijken. Toen ik het tijdschrift OOR opstartte, studeerde ik politieke wetenschappen. Dat is wat mij betreft een normatieve studie want het gaat over goed en kwaad. Het was in een tijd niet zo heel lang na de Tweede Wereld oorlog, waar we ook met heroriëntatie bezig waren. Het is belangrijk om binnen dit soort thema's raakvlakken te blijven onderzoeken zoals tussen geloven en wetenschap, geloven en economie of geloven en geweld. De Waalse kerk is van oorsprong een vluchtelingenkerk. Binnen actuele thema's zoals de huidige migratiegolf kunnen we onszelf afvragen: “waar is de barmhartigheid gebleven?” Dit als onderdeel van het DNA van de kerk. We willen de mensen die na zo'n concert of een discussiebijeenkomst wegwandelen, aan het denken zetten.

Waarom is het DNA van de kerk zo van belang?
Barend: Omdat hier het gezichtsbepalende vierluik van de kerk in terugkomt: muziek, discours, francophonie en geschiedenis. In de 17e eeuw waren het Franse vluchtelingen die hiernaartoe kwamen. Dat waren geloofsvernieuwers. Er is in de eeuwen daarna een beweging geweest van revolutionair naar conservatief. Nu willen wij bekijken of we de kerk opnieuw kunnen ‘uitvinden’ door dit soort randactiviteiten mee te nemen in de organisatie. In die zin doen de bestuurders van deze kerk  iets heel fundamenteels. Ze zetten in op verandering en zien dat als een investering in de toekomst.

Er worden artiesten geprogrammeerd met religieuze invloeden. Zien jullie hen als een verlengstuk van de kerk?
Barend: Nee, zo zien we het niet. Kijk, Sufjan Stevens mag best langskomen of Freek de Jonge. Dat zijn moralisten die her wel passen. Maar ook Robert Wyatt is welkom als overtuigde communist. Ook hij staat wel ergens voor. Dat vind ik belangrijker dan dat zij een verlengstuk van de kerk zijn. Ik hoop ook niet dat het publiek straks dat zo gaat ervaren. We willen juist de boel opengooien. Meer bezinning en filosoferen over zaken, dat vind ik wel heel belangrijk.

Cahier gaat het virtuele tijdschrift heten. Wat heeft dit de lezer te bieden?
Barend: In de toekomst kun je abonnee worden op ons virtuele tijdschrift of vriend worden van de kerk. Er zal ook een mogelijkheid zijn voor een proefperiode. Apart daarvan is het altijd mogelijk om een los kaartje te kopen om naar één van de activiteiten te komen.We willen op lange termijn een waardevolle community vormen binnen onze website en dat kost tijd. Er moet een bepaalde interactie gaan ontstaan tussen het programma en de leden. Een platform waarin de programmering te zien is door middel van bepaalde interesses, om het cluster heen, uit te lichten. Een platform waarin je mensen probeert te betrekken en je met elkaar kunt debatteren, dat is community. De bedoeling ervan is net als bij de programmering: het moet hoogwaardig en geselecteerd zijn, het moet iets voorstellen. Dat is eigenlijk mijn levensmotto: “Het moet wel ergens over gaan.”

Wat maakt de Waalse kerk een intiem podium?
Nienke: In de klassieke muziek zingen koren naar een bepaalde punt toe als zijnde één richting. In elke hoek van de kerk hoor je hetzelfde geluid en dat maakt de akoestiek zo bijzonder. Meerdere artiesten geven aan dat ze graag in het middelpunt willen optreden want dat hebben ze het publiek om zich en ervaren het als één geheel. Er is geen afstand, je zit er als publiek bovenop en kijkt naar het hart van de activiteit. Het is een heel beschermend gebouw en je hebt helemaal niet het gevoel dat je verloren bent. Je voelt je er thuis, is wat ik van veel mensen hoor. Alsof het je eigen huis is.

Amsterdam heeft meerdere kerken die als poppodia worden ingezet zoals Paradiso. Waarom zou een artiest in de Waalse kerk willen optreden?
Barend: Je kan als artiest kiezen voor volume, massa, meer geld en belangstelling en aandacht in de media. Hier kies je voor intimiteit en geluidskwaliteit. Neem nou Henny Vrienten, hij is een artiest die zou kunnen kiezen. Als hij hiervoor kiest, dan weet hij dat het publiek kleiner zal zijn, maar zijn muziek beter verstaanbaar is. Als je naar zijn laatste plaat luistert, dan wil je eigenlijk dicht bij die man in de buurt zitten en zijn zang goed willen verstaan. Dat is hier mogelijk, ook zonder versterking. We werken met een geluidsjongen die komt uit de Rock & Roll scene en heeft ook de Dolly Dots gedaan. Hij heeft ook in allerlei omstandigheden ervoor gezorgd dat het geluid goed klinkt, van marktpleinen tot achterkamertjes. Subtiel, licht versterkt geluid is wat we willen laten horen in de kerk.

Nienke: We hebben hier meerdere achtereenvolgende jaren akoestische sessies gehad met artiesten die op London Calling festival speelden. Die Engelse jongens vonden het ook heel bijzonder om hier onversterkt te spelen.


"Vroeger schreven we over muziek omdat je iets mooi en zinvol vond. Nu programmeren we ook omdat we het mooi vinden".



Op welk doelgroep willen jullie je gaan richten?
Barend: We verwachten gevarieerde doelgroepen omdat het programma gevarieerd gaat zijn. Als je het netwerk van mij en Nienke samen samenvoegt, hebben we als optelsom een breed en divers netwerk. Dit maakt het makkelijker om ook breed te programmeren. Denk aan mensen die in de reformatie geïnteresseerd zijn. We gaan samenwerken met de Vrije Universiteit en professor August den Hollander die daar veel vanaf weet. Een andere doelgroep is in hedendaagse muziek geïnteresseerd. Genres als singer songwriter, blues of folk muziek. Artiesten die zullen gaan optreden, hebben dan ook echt een verhaal te vertellen. Zelfs in de klassieke muziek heb je per concert bepaalde doelgroepen. Zo nu en dan zie je dat er een soort kruisbestuiving plaatsvindt. We hopen dat deze beweging vaker voor zal gaan komen door ons programma aanbod. We gaan praten over migratie waarbij we drie of vier sessies gaan houden met een aantal goede sprekers. We gaan dat onderverdelen in heldere vragen die bepaalde thematiek aan de orde stellen. Er komt een geloofwaardig dagprogramma, dat we gaan combineren met muziek binnen hetzelfde thema. Sprekers die betrokken zijn en daar vanuit die kennis kunnen delen met het publiek. Dan wordt het pas een geloofwaardig en spiritueel podium en dat is precies de bedoeling.

Hoe sluit deze stap aan bij je passie voor muziek?
Barend: Het is eigenlijk een hele logische ontwikkeling geweest. In de tijd van OOR schreef ik erover, dat was in een tijd waarin je de muziek waar je gek op was bijna niet kon laten horen. De radio was het enige medium. Op een gegeven moment kreeg ik een programma bij de AVRO met Kees van Zijtveld. Een uurtje waarin ik mijn eigen muziek kon laten horen. Tegenwoordig mag dat niet meer. Je mag slechts één nummer zelf uitkiezen, en de rest moet uit de playlist gehaald worden van een paar honderd nummers. Ik heb een paar jaar geleden een programma gedaan voor KX radio, een digitale radiozender die nu tien jaar bestaat. Dat was wel heel erg aardig, zo begon ik hier een beetje aan te snuffelen. Vroeger schreven we over muziek omdat je iets mooi en zinvol vond. Nu programmeren we ook omdat we het mooi vinden, wat dat betreft is er niets nieuws onder de zon. Je moet wel nadenken over hoe je de zaal wilt gaan gebruiken en hoe je mensen hier naartoe krijgt. Hoe creëer je een sfeer dat het publiek hier ook weer tevreden de deur uitlopen en terugkomen? Één van de criteria zal zijn dat er jong publiek tussen zit. Die houden toch ook wel van een beetje verstand gebruiken en muziek luisteren.

Kan jong en oud ook samen?
Barend: Ja, ik ben van mening dat het kan. Maar het gaat erom dat je met goede concepten aan komt zetten. Daar is het netwerk ook zo belangrijk voor, want diverse mensen hebben diverse ideeën. De uitdaging is om het concept zo te verpakken dat je ook oudere thema's voor een jonger publiek geschikt maakt. Of juist andersom, jongeren aan het woord laten en tegen ouderen zeggen: “Kijk het zijn niet allemaal schreeuwlelijken, ze kunnen ook nog aardig de keel opzetten”. Het gaat om een dialoog functie creëren, alleen daar moet je ons daar drie jaar de tijd voor geven.

Elvis Perkins
Elvis Perkins is de eerste artiest die zijn klanken zal laat horen in de Waalse Kerk op donderdag 15 oktober. Het concert wordt georganiseerd door Sugarfactory. Deze Amerikaanse Folk zanger zal zijn onlangs uitgebrachte album 'I Aubade' in een intieme setting presenteren. Volgens Elvis krijgen zijn nummers in deze setting van de kerk de lading die ze verdienen. Iets heiligs, iets spiritueels, iets van boven. Kerken zijn ontworpen voor een goede akoestiek; “Ik kan dus geen betere plek bedenken om mijn muziek te spelen. Liever deze plek dan een rockclub.”

Klik hier voor kaarten voor het concert van Elvis Perkins. Donderdag 15 oktober 2015 in de Waalse kerk, Amsterdam.

Er volgen nog meer concerten, waaronder Howe Gelb op 18 november en Anne Soldaat op 22 december.