Al sinds de rock ’n roll zijn het Amerika en Engeland die de dienst uitmaken in de popmuziek. De twee grootmachten van de popcultuur waren vaak aan elkaar gewaagd, als twee gespierde armpjesdrukkers die elkaar prima aankunnen, maar waar de rest zich maar niet aan waagt. Bijna elke nieuwe muziekstroming uit de popgeschiedenis vond zijn oorsprong en/of werd groot bij een van die twee. Natuurlijk is dat anno 2014 nog steeds zo. En toch is er iets opmerkelijks te zien: het aantal Amerikaanse acts in de Song van het Jaar is in de loop van dertig jaar significant afgelopen. Begin jaren negentig was hun bijdrage op een piek: maar liefst 67 in 1993. In de jaren die volgden nam het aantal geleidelijk af, tot 47 in 2003 en dus amper 22 dit jaar. Toeval bestaat niet, zeker niet als je het terugziet in een grafiek. 

 

Voor de oplossing van dit vraagstuk moeten we ons in eerste instantie wenden tot de radio, nog altijd het belangrijkste medium om hits te maken. “Vroeger keek iedereen naar Amerika”, zegt Dave Minneboo, music director bij Radio 538, die de trend bij zijn station ook ziet. “Natuurlijk speelde MTV daar een belangrijke rol in, maar ik herinner me ook de Amerikaanse importen in de platenzaken. Alles wat gericht op Amerika, nu zie je dat ook uit andere landen fantastische muziek komt. Wij draaien bij 538 veel dance, en dat komt toch echt vooral uit Europa.” “Wij weten nauwelijks meer waar iets vandaan komt”, zegt Basyl de Groot, hoofdverantwoordelijke voor de 3FM playlist. “Muziek komt tegenwoordig overal vandaan. Niet alleen van de labels, maar ook van internet en heel veel via luisteraars. Dan ga je eerst luisteren, en pas daarna kijk je waar het vandaan komt. Wat ik wel veel hoor van artiesten en hun managers die hier over de vloer komen: in Amerika is het godsonmogelijk om platen op de radio te krijgen die niet lijken op andere hits. Het beste voorbeeld daarvan was Happy van Pharrell, waar hij maanden mee rondgelopen heeft voor het in Europa wel lukte. Te pop voor de urbanstations, te urban voor de popzenders, en dan ook nog eens afkomstig van een soundtrack die niet bij zijn eigen label uitkwam. Wij denken zo niet meer: als het een goed nummer is, draaien we het.”

 

Maar laten we toch nog even kijken naar die Amerikaanse Billboard charts, want daar staan toch echt meer Amerikanen in dan hier in Europa. Een aantal artiesten behaalt wel degelijk wereldwijd succes: Katy Perry, Ariana Grande, Maroon 5, om er maar een paar te noemen. Waar zit hem het verschil? Eenvoudig aan te wijzen: urban acts, hiphop en r&b. Geen enkele Amerikaanse rapper wist dit jaar serieus door te breken in Europa, zoals Macklemore dat een jaar eerder nog lukte. Future niet, Schoolboy Q niet, Kendrick Lamar niet, zelfs de alom tegenwoordige Nicki Minaj niet. Een jaar of tien geleden was dat heel anders, toen Eminem, P Diddy en Nelly ook hier tot de grootste popsterren behoorden. Hetzelfde geldt voor r&b: Beyonce brengt in Nederland veel mensen op de been en wordt bejubeld door de critici, maar op de radio wordt ze nauwelijks gedraaid. De enige soort van rapper met een soort van raphit in Nederland is Pitbull, een plaat van het meest ordinaire soort met een pop-productie. Simpel gesteld: we lusten ze hier niet. 

 

Hoe komt dat toch? Negeren wij als blanke Europese mediasysteem de Afro-Amerikanen? Moeten we er niets van hebben? Waarom lukt Katy Perry wel op 3FM, en wordt Beyonce eigenlijk nauwelijks gedraaid? Basyl de Groot van 3FM stelt: “Wij beginnen eerst met draaien, daarna gaan we pas testen. In zijn algemeenheid zien we dat de 3FM luisteraar op dit moment niet heel blij van wordt van urban. Zeker r&b met veel stemoefeningen wordt vaak niet gewaardeerd. Dance die wij zelf vaak erg plat vinden, gaat er wel in. Dat matcht ook goed met een act als Coldplay, bleek wel uit hun gezamenlijke productie met Avicii. Zet je er Beyonce tegenover, dan haken mensen af. Ik vind haar laatste plaat fantastisch, muzikaal gezien super spannend, zij zoekt echt grenzen op. Ik baal dan dat het niet lukt, als mensen het niet herkennen.”

 

Hetzelfde geldt volgens De Groot voor Typhoon, de Nederlandse rapper waar 3FM naar eigen zeggen flink aan sleurde. Hemel Valt, Surfen en Zandloper werden gedraaid, de laatste het meest. “Ik zag dat wel voor me, met die toeters. Dan zie je een festivaltent al uit zijn dak gaan. Het is 7 Nation Army, maar dan door een rapper. Op Lowlands zie je dat dan ook helemaal uitkomen, maar als je aan de 3FM luisteraar vraagt wat ze ervan vinden, komt het er heel slecht uit. Dat is het lullige: als zowel de bekendheid als de waardering na een paar weken laag blijven, moet je door, ook als je het een goede plaat vindt. Bij Typhoon is al het werk overigens niet voor niks, denk ik. Op een gegeven moment maakt hij misschien wel een keer het nummer dat goed valt, en dan heb je al een tijd aan hem gebouwd.” 

 

Anno 2014 is de Song van het Jaar veel minder een weergave meer van wat in het alternatieve circuit speelt. Met 32 3FM Megahits in de lijst (9 in de top 10) kunnen we rustig stellen dat de meeste stemmers inmiddels behoren tot het core 3FM publiek, mensen die overdag de radio aan zetten. Daarbij moet opgemerkt worden dat 3FM in zijn muziekkeuze de afgelopen jaren een flinke ruk naar links heeft gemaakt, met de 3FM Megahit van The War On Drugs dit jaar als illustratief voorbeeld. Toch is er nog wel een verschil met het ‘echte’ alternatieve circuit. Op dat alternatieve circuit drukt Amerika nog altijd een stevig stempel. Het gewaardeerde festival Le Guess Who? bijvoorbeeld put nog altijd flink uit de Amerikaanse underground, met bands als Swans, St Vincent en tUnE-yArDs als smaakmakers. Ook de OOR-jaarlijst, gekozen door de verzamelde critici, bestaat nog altijd meer dan de helft uit Amerikanen: 17 van de 30 albums uit hun eindlijst, behoorlijk prominent bovendien. Het is dus het mainstreampubliek dat de Amerikanen meer links laat liggen. Of in radiotermen: minder Amerikaanse singles maken de cross-over naar het grote publiek. Hitkanonnen, daar hebben we het over. 

 

De radio zit op slot
Niet dat Amerika geen wereldwijde popsterren meer levert. Katy Perry, Taylor Swift, OneRepublic en Ariana Grande behoorden tot de absolute top sellers in 2014. Wat wel opvalt is dat veel Engelse hitkanonnen een andere aanvliegroute hebben: Ed Sheeran bijvoorbeeld is een singer-songwriter die aan het begin van zijn carriere nog gewoon op Crossing Border speelde. Of Sam Smith, die leerden we kennen dankzij de house hipsters Disclosure en die we zagen op Eurosonic. Een echt scherpe underground lijkt de afgelopen jaren in Londen moeilijk te vinden - London Calling bijvoorbeeld heeft de afgelopen jaren de grootste moeite de line-up te vullen met Brits talent - maar de bovenkant maakt nu de ene na de andere act de overstap naar het wereldtoneel. In Amerika is het gat enorm groot. Te groot.

 

Basyl de Groot van 3FM wijst vooral naar het gesloten systeem dat de Amerikaanse radio is. “De angst regeert”, zegt hij. “Alles moet klinken als iets anders dat we al kennen, terwijl de praktijk uitwijst dat juist gekke dingen opvallen. Gotye bijvoorbeeld, een van de grootste hits van de afgelopen jaren, een heel raar nummer dat wij in eerste instantie vooral draaiden omdat we het leuk vonden, niet omdat we er een hit in hoorden. Hetzelfde geldt voor Lorde’s Royals, een nummer dat bij ons binnen kwam via een luisteraar. Terwijl ze in Amerika nog steeds wachten tot de platenmaatschappij muziek komt brengen, draaien we Europa meer en meer wat we willen. Kijk ook naar hoe de charts veranderen: je hoeft geen single uit te brengen of officieel in promotie te zijn om een hitnotering te kunnen scoren. De wereld is daarmee open voor iedereen, en wij voelen ons vrijer dan ooit.”