Black metal ontstond in de jaren tachtig toen metalbands als Venom en Celtic Frost, soms uit afkeer over de vercommercialisering van heavy metal, gingen experimenteren met extremere vormen. De donkere esthetiek met beschilderde gezichten, dierenbloed en rituelen en vaak anti-christelijke thematiek kreeg pas goed vorm in de tweede black metal golf, begin jaren '90 in Noorwegen ontstaan met acts als Mayhem, Immortal, Satyricon en Burzum (Varg Vikernes). Die golf bepaalt voor velen nog altijd het beeld van het extreme subgenre. Zaken als de zelfmoord van Mayhem-zanger Dead, vastgelegd voor een albumhoes door bandmaat Euronymous, die weer vermoord werd door bassist Varg Vikernes (alias Burzum). Tel daar een serie kerkbranden bij op en je snapt dat de media er bovenop doken. VICE benadrukte die kanten in 2008 in de documentaire True Norwegian Black Metal (met hoofdrol voor Gorgoroth-frontman Gaahl, kijk hieronder!) en gaf ook een fotoboek van Peter Beste met die titel uit. De fotograaf exposeerde datzelfde jaar op ZXZW (zoals Incubate toen nog heette).
#INCU13 Black metal: "Extreme tijden vragen om extreme uitingen"
Met tips van de kenners van Pitchfork, Terrorizer en Nihill
Zichzelf met bloed en uitwerpselen besmeurende Noren, satansaanbidders, kerkbranden, moord, doodslag en razendsnelle metal met even ontoegankelijke, duistere thema's; zie daar het imago van black metal in een notendop. "Mensen voelen zich aangetrokken tot duisternis, tot het kwaad, tot extremiteiten; black metal biedt dat allemaal en meer", vertelt metal-journalist Kim Kelly. Toch draait het bij hedendaagse black metal vooral om de muziek en hebben bands als Liturgy, Wolves In The Throne Room en Deafheaven het genre 'verhipt'. Met dank aan de extreme tijdsgeest, volgens Nihill-zanger Michiel Eikenaar. "Black metal is een spiegel van de kille maatschappij." Het Tilburgse Incubate heeft een hele festivaldag rond Noorse boegbeelden Immortal en Mayhem opgetrokken: Black metal friday en 3voor12 vroeg drie tips aan de kenners van Pitchfork, Terrorizer en Nihill.
HIPSTER BLACK METAL VS. WATAIN
Maar anno 2013 is er veel meer; black metal is deels gepopulariseerd, verhipt door bands als Deafheaven. De Amerikanen brachten zelfs een plaat met roze hoes uit, zoals NRC next in een groot artikel noteerde. Andere Nederlandse media hebben ook oog voor black metal, zeker sinds Pitchfork de Tilburgse band Nihill oppikte. De Brabanders speelden, na drie releases, vervolgens op Roadburn hun eerste liveshow. "Volgens de platenboer verkoopt Deafheaven als een malle", vertelt Michiel Eikenaar. "Aan mensen die verder niet bekend zijn met black metal, die hards hebben daar problemen mee." De Nihill-frontman is liefhebber van het eerste uur en grootgebruiker. "Ik leef het. Het is een way of life die verder gaat dan de muziekstijl. Ik sta niet per se achter alle ideologieën, maar ben heel erg gecharmeerd van de esthetiek en vrijheid in deze extreme muziek. Het heeft heel veel kanten: van heel technisch tot primitief, van trance-opwekkend tot mysterie en pure haat. Waar veel metal steeds technischer werd, gaat dit terug naar het rauwe, primitieve en vorm voorop." Het zit hem in het gevoel: "het omhelzen van het pure kwaad, die duistere, spirituele, haast filosofische kant."
Het verbranden van kerken, de verheerlijking van moord zijn volgens Eikenaar "voorbeelden van hoe een jeugdcultuur echt uit de hand kan lopen". Dat heeft de scene volgens hem geen goed gedaan. "Het imago wordt dan boven de muziek, boven de pure creativiteit geplaatst." Terrorizer-redacteur Tom Dare is het met hem eens dat het effect van de huidige opleving niet lang zal duren. "Vooral de meer atmosferische en tegen shoegaze aanschurkende black metal als Deafheaven, Liturgy of Altar Of Plagues krijgt die 'hipster black metal' beschuldigingen. De meer ongezellige, gemene black metal, die zich identificeert met de heavy metal scene, zoals een Watain, heeft daar minder last van. De introductie van nieuwe elementen kan weinig kwaad, maar ik denk dat het niets verandert, niet tot meer of minder aanhang leidt. De meer orthodoxe black metal fans hoeven zich echt geen zorgen te maken dat de van haat vervulde, smerige bands zullen verdwijnen ten faveure van 'lieve' black metal." Kim Kelly (publiceert o.a. in Pitchfork, Terrorizer, Iron Fist en NPR): "Liturgy zal niet raken aan de onsterfelijke erfenis van Hellhammer, Master's Hammer, Tormentor of Bathory."
BEPALEN IMMORTAL EN MAYHEM NOG DE STANDAARD?
Naast Mayhem staat er met Immortal nog een Noorse oer-BM band op de Incubate-bill, eentje die al veel bezettingswisselingen kende. Oprichter Abbath Doom Occulta (Olve Eikemo) is wel nog alijd zanger-gitarist en de band schildert de gezichten nog (à la Kiss). Eikenaar: "Ze nemen zichzelf ook niet meer zo serieus en boeren goed met festivalshows. Hun platen waren grensverleggende mijlpalen, maar puristen keren zich ervan af. Ze zijn toch een beetje de Motörhead van de black metal scene geworden." Hoewel Tom Dare niemand die Noorse pioniers ziet evenaren, zijn ze niet zo prominent meer. "Mayhem heeft al zes jaar geen album gemaakt, Immortal eentje in het laatste decennium, Enslaved wordt alsmaar progressiever, Satyricon is radicaal anders, Darkthrone speelt speed metal, Ulver doet elektronica, Emperor is uiteen en niemand weet wat er met Gorgoroth aan de hand is."
DE ONTWIKKELING VAN BLACK METAL EN DERDE GOLF
Emperor is wel net weer bijeen, weet Kim Kelly. Zij ziet nieuwe, jonge bands de zwarte handschoen oppakken, "vreemde nieuwe paden inslaan en de grenzen verder opschuiven zoals de klassieke bands nooit hadden vermoed". Die vernieuwing komt niet per se uit Scandinavië, maar onder meer Amerika, Frankrijk en Nederland spelen volgens Eikenaar een rol. Hij spreekt al van een derde golf. "Bijna elk land heeft een black metal scene en eigen geluid. Noorwegen is nu een beetje ingehaald, ook door landen als Finland, IJsland en Zweden. Het komt overal vandaan. Naast grote bands als het Noorse Dimmu Borgir en het Engelse Cradle Of Filth gaat men toch op zoek naar nieuwe wegen en dan blijkt de put nog lang niet leeg en de scene ontzettend creatief. Er zijn allerlei vormen; van noise tot hele primitieve folk met rituelen." Dat ziet Kelly ook, bands die spelen met "experiment en progressie, die de traditionele ethetiek laten varen en zich concentreren op de natuur, filosofie, emoties en begrip van het occulte om hun boodschap over te brengen. Het is een erg, erg interessante tijd om black metal fan te zijn, zoveel is zeker."
Tom Dare schreef meerdere features over de ontwikkeling van black metal en beaamt die veelzijdigheid. Hij roemt het aanpassingsvermogen. "De riff-stijl - het tremolo picking - kun je overal toepassen, op elke melodische, (a-)tonale of ritmische gevoeligheid." Het genre is volgens hem uniek binnen de metal, juist omdat het niet zo puristisch is en met andere stijlen vermengt. "Anaal Nathrakh mixt grindcore met black metal, er is een heel subsubgenre dat death metal erin verwerkt, Primordial vermengt het al twintig jaar met traditionele Ierse muziek, de invloed van shoegaze wordt steeds sterker (Alcest is het beste voorbeeld) en dan heb je nog het Noorse Shining dat naast black ook jazz gebruikt." Binnen het genre ziet hij ook ontwikkeling in landen als Amerika (Cobalt), Oekraïne (Drudkh), Roemenië (Negura Bunget), Frankrijk (Deathspell Omega) en Ierland (Altar Of Plagues). "Sommige van de beste, meest invloedrijke black metal-bands van nu zouden in 1998 niet eens als zodanig herkend worden."
TIJDSGEEST
Naast de toegenomen toegankelijkheid door voornoemde bands is de tijd ook rijp voor black metal en vooral de mystiek, thematiek en het imago die er omheen hangen. Eikenaar: "Dit zijn extreme tijden en die vragen om extreme uitingen, ook van kunst. Of het nu gaat om de financiële situatie, moord, doodslag of de inzet van gifgas; de tijdsgeest maakt dat black metal nu populair is. De jeugd kan dat als geen ander omzetten. Waar je in de jaren '80 de protestbeweging en punk had, die de no future generatie, de werkloze jeugd verbroederde; daar is black metal juist een uiting van individualisme. Alles draait om het materiële, succes, winst en presteren; het is gewoon ijskoud. Ik denk dat black metal daar een spiegel van is. Het is ook een vorm van escapisme, zit tegen het romantische aan. Goede kunst laat een spiegel zien van de tijd en dat is in dit geval geen mooi plaatje."
TIPS: MICHIEL EIKENAAR (ZANGER NIHILL)
1. Tulus, zaterdag 21 september 21:00 in Extase
Het staat los van Black metal friday, maar is wel black metal en uit Noorwegen. Ik vind dat ze erg ondergewaardeerd worden en bovendien heb ik ze nog nooit live gezien, dus ik ben er heel erg benieuwd naar.
2. Immortal, vrijdag 20 september 23:15 in 013 Main stage
Ik ben wel geïnteresseerd in het Tilburgse Verbum Verus, maar moet hier toch voor Immortal kiezen. Die verdienen erkenning en zijn de perfecte afsluiter. Ze brengen heel veel spelplezier over, hun show staat met pyrotechnische hoogstandjes als een huis en dat geluid...dat ramt door alles heen.
3. Behexen, vrijdag 20 september 00:30 - in 013 Kleine Zaal
Behexen uit Finland. Ze zijn heel orthodox in hun haat tegen religieuze opvattingen, staan voor 'de omgekeerde kerk' en doen rituelen op het podium.
KIM KELLY (METALJOURNALIST O.A. PITCHFORK, TERRORIZER, IRON FIST EN NPR)
Heel erg moeilijk kiezen! Er spelen zoveel geweldige bands, zoals Rome, Brutal Truth, Iron Witch, Immortal, Downfall of Gaia, Dragged Into Sunlight, Worship, Faal en Gehenna... Maar de drie waar ik het meest naar uitkijk zijn: Behexen (supreme Finnish black metal filth), Dead Existence (crushing UK sludge) en Mayhem (still the best black metal band in the world!). Wijs me een black metal band aan die nog nooit geluisterd heeft naar Mayhems 'De Mysteriis Dom Sathanas' en je zult zien dat het nepperds zijn.
TOM DARE (EINDREDACTEUR TERRORIZER MAGAZINE)
1. Immortal. Als je maar één band kan zien op Incubate, ga dan Immortal zien. Hun songs zijn muzikaler dan je van zo'n ware black metal band zou verwachten en ze zijn visueel erg spectaculair. Ze zijn waarschijnlijk ook de meest eerlijke band, die je zult tegenkomen. Dat is geen routineus optreden van Abbath, hij is gewoon zichzelf.
2. Dragged Into Sunlight. De voor de hand liggende bands als Immortal, Brutal Truth en Mayhem zullen waarschijnlijk de meeste headlines pakken, maar ik tip Dragged Into Sunlight als de band die straks op ieders lippen ligt. Ze zijn een van de beste bands in de Engelse underground, gehuld in geheimzinnigheid, terwijl ze de meest zieke, emotioneel schokkende muziek ter wereld spelen.
3. Sonne Adam. De Israeliërs zijn zo heavy, dat ze eens een Terrorizer-lid fysiek ziek hebben gemaakt. Als je echt wilt weten hoe het einde van de wereld klinkt; ga ze dan zien. Daverende horror wordt zelden zo geweldig opgediend.