Een zonovergoten zaterdagmiddag in het Amsterdamse Westerpark tijdens Pitch, het Amsterdamse stadsfestival dat zich richt op vooruitstrevende dansmuziek en elektronica en daarmee een jong, hip publiek trekt. Op het podium van de goed gevulde Gashouder zaal staat een kleine Arabische man in een zwart gewaad, met een imposante zwarte snor, daarboven een jaren zeventig zonnebril en een rood/wit geblokte hoofddoek. Met zijn half gesproken en gezongen Arabische teksten houdt hij ergens het midden tussen een mc en een troubadour. Tussen de teksten door jut hij het enthousiaste publiek op met korte handbewegingen.
De muziek is hypnotiserend. De zanger speelt een vraag/antwoord spel: twee zinnen worden beantwoord met een korte keyboardriff van de virtuoze keyboardspeler naast hem. Die geeft een retromoderne feel aan het geheel, met ingeblikte en overstuurde jaren tachtig synths en knetterende drumcomputersolo's.
De Syrische Frans Duijts
Omar Souleyman, Syrische volkszanger in hipsterland. Na zijn succesvolle optreden doet de 47-jarige Souleyman een interview in zijn kleedkamer. Hij wil zijn kostuum uitdoen, maar besluit voor de fotoshoot nog even in zijn rol te blijven. Ook aanwezig is tolk Gharib Achkouder, een Syrische zanger die zijn land ontvluchtte vanwege zijn kritische houding ten opzichte van het bewind van Assad. Volgens Gharib heeft Souleyman in zijn regio, het uiterste Noord-Oosten van Syrie, veel bekendheid, maar niet heel veel aanzien, cultureel gezien. Hij is als het ware de Syrische Frans Duijts.
Omar Souleyman: Syrische Frans Duijts in hipsterland
Eerste studio-album ooit geproduceerd door Four Tet
De Syrische volkszanger Omar Souleyman ontvluchtte zijn land vanwege de politieke situatie, maar beleeft ondertussen successen op de Europese popfestivals. Binnenkort verschijnt zijn eerste echte studio-album, geproduceerd door niemand minder dan Four Tet en volgend weekend speelt hij op Amsterdam Dance Event. Wie is de man achter de zonnebril?
Sinds 1994 bracht Souleyman meer dan vijfhonderd cassettes uit met hyperactieve, Syrische folkpop, een explosieve cocktail van pompende housebeats en keyboard- en elektrische saz-solo's waar menig progrocker jaloers op zou zijn. Souleyman werd ontdekt door het Amerikaanse underground label Sublime Frequencies, dat hem na een aantal compilatie-albums in 2009 voor het eerst naar Europa haalde. In dat jaar speelde de cassette-legende voor het eerst in Amsterdam.
Sensatie op Lowlands
Souleyman herinnert zich die eerste tournee in Europa nog goed. 'Onbeschrijfelijk. Een hele grote stap en een cultuurschock voor mij.' Toch zegt hij meer plezier te hebben beleefd aan de tweede tournee, toen mensen hem en zijn muziek wat beter leerden kennen en hij op grotere podia stond. Tijdens die tweede ontdekkingsreis, in 2011, stond Souleyman op het Lowlands festival. Met zijn optreden in de X-Ray tent was hij één van de grote sensaties van dat weekend.
Sindsdien is Souleyman een graag geziene gast op de Europese festivals en werd hij opgepikt door onder meer Damon Albarn en door Björk, die haar muziek door Souleyman liet remixen. 'Mijn carrière zit in de lift zoals do-re-mi-fa-so-la-ti-do', zegt hij vrolijk. Zijn antwoorden zullen kort blijven en er zal vast ook iets verloren gaan in de vertaling, maar Souleyman lijkt hoe dan ook geen grote prater. Volgens Mina Tosti, zijn Amerikaanse manager met Joegoslavische achtergrond, is Omar een lieve, warme man, die veel aandacht heeft voor zijn kinderen. Uitgebreid praten kunnen ze niet, want zij spreekt maar beperkt Arabisch, en dan voornamelijk in soundchecktermen als 'synthesizer moet zachter'. Ze kent Omar via YouTube, waar ze een filmpje zag van een van zijn traditionele optredens.
Politiek speelt geen rol in de liedjes van Souleyman. Ook in interviews spreekt hij zich niet uit over de politieke situatie in zijn land. Volgens Mina Tosti ligt het allemaal buitengewoon gevoelig. Souleyman woonde jarenlang in het uiterste Noord-Oosten van Syrië, vlakbij de Turkse grens. Omar, vader van tien kinderen, is in december naar Turkije gevlucht. Lange tijd bleef zijn streek buiten het conflict, maar in november braken er toch gevechten uit.
De kop kosten
Het gebied is in handen van oppositietroepen. Verkeerde opmerkingen naar links of rechts kunnen hem of zijn familie letterlijk de kop kosten. Over de politieke situatie doet Souleyman verder geen uitspraken. Over de reden van zijn verhuizing zegt hij: 'De situatie in Syrie is niet veilig en niemand weet wat er kan gebeuren. Als ik daar blijf en de grenzen gaan dicht, dan kan ik niet weg. Daarom woon ik nu in Turkije, daar ben ik vrijer om te reizen.'
Souleyman kiest geen kant in het conflict. 'Ik ben artiest. Ik hou van vrijheid, maar ook van veiligheid. Ik wil neutraal blijven. Als ik iets zeg over het regime of over de rebellen dan wordt één van de twee boos. Dat wil ik voorkomen. Natuurlijk vind ik het verschrikkelijk wat er in mijn land gebeurt. Ik ben tegen het moorden aan beide kanten.'
Terwijl zijn land in puin ligt, verschijnt Wenu Wenu, het eerste album dat wordt uitgebracht bij Domino Records, een toonaangevende platenmaatschappij die ook onder meer de muziek van Franz Ferdinand, Hot Chip en Patrick Watson uitbrengt. Wenu Wenu is geproduceerd door de Britse vooraanstaande elektronische muziekproducer Kieran Hebden, beter bekend als Four Tet. Manager Mina regelde het contact met Hebden, die de opdracht kreeg Souleyman in een studio in Brooklyn, New York vast te leggen zoals hij hoort te klinken. Het is geen cross-over geluid. Souleyman had nog nooit een studio van binnen gezien. Het was een bijzondere ervaring, waar hij kort over kan zijn: 'De opnames zijn mooi en zuiver.'
De nummers op Wenu Wenu hebben titels als Kom Bij Me, Waar Is Ze of Lief Meisje (die laatste over heimelijk verliefd zijn op een buurmeisje). De betrekkelijk simpele teksten gaan vrijwel zonder uitzondering over (onmogelijke) liefde of het huwelijk. Souleyman schrijft deze teksten niet zelf, maar laat zich tijdens een Syrische trouwerij informatie influisteren door een dichter die zich heeft verdiept in de achtergronden van de desbetreffende familie en slaat dan aan het improviseren.
Visum-problemen
De meeste van zijn eerdere opnames zijn van die feesten, vaak als herinnering voor het bruidspaar. Tijdens zijn eerste Europese tournee was de dichter ook mee, maar omdat niemand Souleyman hier kan verstaan, kan hij volstaan met een vast repertoire. 'Bovendien speel ik hier meestal shows van vijf-en-veertig minuten, terwijl een optreden tijdens een trouwerij vaak wel een hele avond duurt.' Een aantal van die songs is nu op Wenu Wenu terecht gekomen. 'Dit is mijn manier van zingen en dit zijn de onderwerpen waar het over zal blijven gaan', zegt Souleyman. 'Natuurlijk heeft het vele optreden in het buitenland invloed op mij persoonlijk, maar dat is op dit album nog niet echt merkbaar.'
De zomer van 2013 wordt gekenmerkt door problemen met Souleyman's visum. Een paar weken na het Pitch festival zal Souleyman in eerste instantie zelfs de toegang tot Zweden geweigerd worden. Manager Mina heeft haar handen vol aan haar ster, maar haar ogen zijn gericht op de prijs: wereldwijde bekendheid door optredens op toonaangevende festivals en coverage in belangrijke Amerikaanse muziekbladen en websites als The Fader en Pitchfork.
Souleyman, die inmiddels zijn tablet heeft opgestart voor de dagelijkse Skype sessie met zijn vrouw en kinderen, lijkt het allemaal gelaten over zich heen te laten komen. Achter de zonnebril zal zich een wereld vol gedachten afspelen, maar de zanger zegt dat hij simpelweg blij is met de kansen die hij krijgt: 'Ik hoop dat ik volgend jaar op het allerhoogste niveau kan spelen en terug kan komen op het grootste podium.'
Omar Souleyman staat zaterdag 19 oktober op ADE in de Melkweg, met Cairo Liberation Front soundsystem als opener.