‘In Russia, there are no women priests. In Russia, there is Pussy Riot’ ‘In Russia, there are no women priests. In Russia, there is Pussy Riot’

Met maar liefst vier Nederlandse shows is duidelijk dat Pussy Riot haar relevantie geenszins heeft verloren. Maar wat kunnen we eigenlijk verwachten van een optreden van deze gemaskerde relschoppers? Op de website van de voorstelling vinden we, onder de lovende teksten van internationale recensenten, een citaat van de Russische ambassade in Zwitserland: ‘There is no doubt that the absolutely obscene actions that take place on stage, containing insults of Russia and its leadership, have nothing to do with culture or art’. Dat belooft veel goeds voor de zondagavond in Metropool te Hengelo.

Wat doe je als drummer wanneer je wilt toeren, maar je bandgenoten hebben allemaal andere verplichtingen? Eric J. Breitenbach van genreoverstijgend herrieproject New Age Doom laat er geen gras over groeien en maakt er gewoon een soloshow van. De rest van de band zit in de sampler die hij aan het begin van elk nummer even aantikt. Door de afwezigheid van andere muzikanten die normaal gesproken de aandacht van het publiek trekken, worden Breytenbachs furieuze drumpartijen opeens naar de voorgrond getrokken. Met niets anders om naar te kijken -behalve dan de herhalende psychedelische visuals op het scherm achter hem- gaat alle aandacht naar de uitputtingsslag van de percussionist. Breitenbach vecht met zijn drumkit terwijl loeizware riffs en etherische zang door de zaal galmen. New Age Doom is een band die lijkt gemaakt voor Roadburn, waar ze dan ook afgelopen editie samen met de Noorse zangeres Tuva Hellum optraden. Af en toe loopt Breitenbach naar de microfoon om zijn publiek lichtelijk buiten adem toe te spreken, zoals voorafgaand aan het laatste nummer waarop de stem van wijlen dub-legende Lee “Scratch” Perry te horen is.

Terwijl het laatste applaus voor de support act uit davert, wandelt Alexander Cheparukhin, de producent van de voorstelling, het podium op. Voordat de show begint komt hij een korte introductie geven zodat er geen verwarring bestaat over waar we naar gaan kijken. De mensen die dachten naar een doorsnee riot grrrl-punkbandje te komen, moeten de verwachtingen maar even bijstellen: ‘Pussy Riot was nooit een punkband; ze imiteerden een punkband om hun boodschap over te brengen’. 

Een beknopte geschiedenisles voor wie het even niet meer weet: begin maart 2012 werden drie leden van Pussy Riot gearresteerd naar aanleiding van een protest in de Moskouse Christus-Verlosserkathedraal. Tijdens de actie klommen vijf vrouwen, gehuld in hun inmiddels wereldberoemde kleurrijke balaclavas, over de barrière voor het altaar en wisten 40 seconden lang te zingen en te dansen voordat ze uit het gebedshuis werden verwijderd. Nog dezelfde avond publiceerden ze hun muziekvideo ‘Punk Prayer: Mother of God Drive Putin Away’, waarin beelden van de actie werden gebruikt. Met het lied protesteerden ze tegen het schrikbarend snelle verdwijnen van de scheiding tussen kerk en staat. De directe aanleiding was de hoogste leider van de Russisch-Orthodoxe Kerk, de stinkend rijke patriarch Kirill van Moskou, die zijn steun uitsprak voor de herverkiezing van president Poetin. De staat beschuldigde de drie vrouwen van hooliganisme gedreven door religieuze haat en eiste twee jaar cel. Twee van hen, Nadezhda Tolokonnikova en Maria Alyokhina, beiden moeder van jonge kinderen, kregen deze straf daadwerkelijk opgelegd en hebben hem gedeeltelijk uitgezeten in Russische strafkampen. Alyokhina schreef er een boek over waarop deze voorstelling is gebaseerd.

Even later staan er vier mensen op het podium. Helemaal links staat Alina Petrova, die met haar elektrische viool en laptop het merendeel van de instrumentatie voor zich neemt. Rechts zien we een bekend gezicht: Breitenbach, blijkbaar nog niet genoeg gesloopt door zijn solo-optreden enkele minuten geleden, neemt de live percussie voor zijn rekening. In het midden staan twee vrouwen met ijskoude blikken voor hun microfoons. Taso Pletner, gekleed in een met vrolijke patches versierd kogelwerend vest, en Maria Alyokhina zelf, inmiddels als politiek vluchteling wonend in IJsland. Wat volgt is een fantastische barrage aan snijdende hiphop beats waarover door de drie vrouwen in het Russisch wordt gevocaliseerd, met op het led scherm achter ze Engelse ondertiteling en ondersteunende beelden. De teksten zijn soms regelrecht afkomstig uit Alyokhina’s boek en beschrijven, soms beklemmend, soms met duivels zwarte humor, de jaren tot aan haar vrijlating uit de moderne gulag. Alles komt voorbij, van de zenuwslopende voorbereiding op het Punk Prayer en de omstandigheden tijdens haar gevangenschap tot aan de reacties van de Russische politiek. Het lijkt erop dat Hengelo wel een ietwat uitgeklede versie van de voorstelling te zien krijgt; op de website van Riot Days staan foto’s met een stuk meer mensen op het podium dan de vier activisten in Metropool. Alsnog wordt samen met de knarsende geluiden die Petrova uit haar elektrische viool weet te toveren het geheel aan keiharde teksten en beelden af en toe een heerlijke overprikkeling van de zintuigen, waardoor de nog altijd urgente boodschap van Pussy Riot des te harder aankomt. De flessen water die Pletner als een norse doper plotseling over het terugdeinzende publiek uitvloeit voegen daar een extra dimensie aan toe; ‘In Russia, there are no women priests. In Russia, there is Pussy Riot’. 

Het tweede deel van de show is volgens de artiesten nog een work in progress. Het gaat verder waar het boek ophoudt en beschrijft de jaren na Alyokhina’s gevangenschap tot aan haar geslaagde vluchtpoging uit Rusland. We zien de onrust in Sotsji tijdens de Olympische Winterspelen in 2014 en de bliksemsnelle ontwikkeling van Poetin tot de dictator die we nu kennen. Er is een moment stilte voor Irina Slavina, de journalist die zichzelf in oktober 2020 in brand zette voor het Russische Ministerie van Binnenlandse Zaken, terwijl het scherm de beveiligingsbeelden van haar laatste momenten afspeelt. Een vrouw die letterlijk haar leven gaf in de ijdele hoop dat democratie weer sneller zal terugkeren naar het land waar zij zo van hield. Deze liefde voor het moederland en een vurige weerzin voor de mensen die het uit eigenbelang opnieuw in een totalitaire staat hebben veranderd, is een vaak terugkerend thema in de voorstelling. Producent Cheparukhin vertelt hoe hij als kunstenaar in Rusland juist ultieme artistieke vrijheid ervaarde, tot het verschrikkelijke huwelijk van kerk en imperialisme daar een einde aan maakte. De timing van de show, vlak na de Haagse NAVO-top en de hielenlikkende opstelling van onze oud-minister-president Rutte, lijkt er wel op uitgekozen. De boodschap van het balaclava-collectief is, helaas, alleen nog maar relevanter geworden. De voorstelling eindigt met dat wat de zogenaamde wereldleiders in Den Haag niet durfden te doen: een eenduidig signaal van steun aan Oekraïne en een aanzet tot actie. Het publiek wordt aangespoord om brieven te sturen aan een van de meer dan duizend politieke gevangen die vastzitten in Rusland, om zich in te lezen over de buitensporige hoeveelheid zelfdodingen in asielzoekerscentra en natuurlijk om zodadelijk merch te kopen waarvan de opbrengst grotendeels naar Oekraïne gaat. Het is dan ook een goede zaak dat na de show de roze shirts en gesigneerde boeken als warme broodjes de toonbank over vliegen; anyone can be in Pussy Riot.