Wie de Free Record Shops van de laatste jaren kent, zal het misschien verbazen, maar het bedrijf bouwde zijn reputatie in de begindagen als echte popspeciaalzaak. Het waren winkels met een bovengemiddeld assortiment, in een tijd dat popmuziek voor veel bestaande winkels nog een bijproduct was. ‘Waar mensen nu voor naar de Plato gaan, gingen ze vroeger voor naar Free Record Shop,’ zegt Paul Davies van PIAS, die zijn loopbaan begon achter de kassa van de ‘Free’. ‘Er zat een groot team van inkopers die niet alleen keken naar lokaal materiaal, maar zeker eens in de maand naar bijvoorbeeld Londen reisden om partijen op te kopen. De winkels hadden ook goede 12 inches. In de loop der jaren liep de doorloopsnelheid flink terug, het was niet meer mogelijk om al dat materiaal neer te zetten.'
Import
Juan da Silva was 35 jaar lang de linker- en rechterhand van Hans Breukhoven. Hij trad toe tot het concern toen Breukhoven - begonnen in Schiedam - zijn derde winkel opende. ‘Ik had in die tijd een groothandeltje in klassieke muziek. Je had in die tijd een kartel van platenmaatschappijen. Zij bepaalden tegen welke prijs je LP’s mocht verkopen. Maar Hans verkocht alleen popmuziek, dus die had daar niets mee te maken. Als de nieuwe Rolling Stones overal voor 21 gulden lag, kostte ie bij Hans 14,99. Op een gegeven moment zei ie tegen me: kun je ook popmuziek leveren? Dan zei ik: ik kan aan een partij Don McLean kopen. Hij kocht ze allemaal op en verkocht ze dan ook allemaal. Toen ben ik maar eens gaan kijken wat dat dan voor winkeltje was. Toen ie een derde winkel wilde openen, ben ik aan boord gekomen. Ik de inkoop, hij de marketing.’
En marketing, dat kon Breukhoven als geen ander. ‘Zijn motto was: niet geschoten is altijd mis.’ Hij probeerde alles uit. Van ‘3 voor de prijs van 2’ tot ‘buy & try’ acties met cd’s die je na beluistering thuis weer in mocht leveren. Groundbreaking: een actie met Coca Cola, waarbij de binnenkant van de flesdop een kortingsmuntje bevatte. Ook indirecte verkoop schuwde het bedrijf niet. Da Silva: ‘We gingen als een van de allereerste pre paid telefoonkaarten verkopen. Daar verdienden we bijna niets aan, maar het bracht wel klanten binnen. En toen Red Bull heel populair werd, hadden wij een eigen merk energy drink dat veel goedkoper was. De schoolkinderen stonden elke pauze voor de deur, en ze namen ook nog een singeltje mee.’
Actie keukenla
Maar de meest geruchtmakende stunt was de zogenaamde Actie Keukenla uit 1993, waarmee Breukhoven een hoop publiciteit genereerde. Het idee: in iedere keukenla liggen nog wel wat volle spaarkaarten van pak hem beet de Shell, Texaco of Albert Heijn. Die zegeltjes kon je bij Free Record Shop inwisselen voor klinkende munt, in plaats van voor heggenscharen een andere dingen die tankstations je beloofde. Breukhoven gokte erop die zegels zelf nog te gelde te kunnen maken, maar vooral de oudere klant naar zijn winkels te trekken. De actie werd een groot succes, meldde destijds marketingmanager R. Hermans aan NRC: 'bij de destijds honderd filialen werden in de eerste week gemiddeld dertig enveloppen ingeleverd.’ Dit tot grote irritatie van de olieconcerns, die vonden dat Breukhoven met hun merk vlagde. Da Silva: ‘Hans wilde voortdurend dingen uitproberen. We zijn ook nog een tijdje beursgenoteerd geweest, maar dan moest je eigenlijk al je plannen aan de aandeelhouders voorleggen. Op een gegeven moment zei ie: ik koop alle aandelen terug, want hier word ik gek van.’
Hans Breukhoven overleden: de grootste platenzaak tycoon van Nederland
'Eentje die een helicopter koopt omdat ie hekel had aan files.’
Met ruim 300 winkels in Nederland en België was er maar een onbetwiste marktleider als het om platenzaken ging: Free Record Shop. Vandaag maakte de Telegraaf bekend dat Hans Breukhoven, oprichter van het concern, aan kanker overleden is. Breukhoven is zeventig jaar geworden. ‘Zijn motto was: niet geschoten is altijd mis.’
Kane
Natuurlijk ging het niet alleen om randzaken, maar ook echt om muziek. Befaamd waren de grote jaarlijkse feesten voor medewerkers, waar grote artiesten hun werk presenteerden. Dat waren niet onbelangrijke showcases voor die artiesten, want zo’n beetje de halve industrie liep er rond. Zo was het halverwege de jaren negentig een onmiskenbaar feit: als je echt wat wilde als artiest in Nederland, moest je bij Free Record Shop zijn. Da Silva: ’Op een van die feesten speelde een band van Surinaamse jongens die in het magazijn werkten, en toen was er een jongen van personeelszaken die ook even de gitaar pakte: Dennis van Leeuwen. Mijn bek viel open. Bij een signeersessie niet veel later bij Free Record Shop aan de Lijnbaan in Rotterdam stonden 1.000 mensen voor de deur.’ Dennis van Leeuwen zelf zegt op Facebook: ‘Hij gaf mij ('Hans, ik zit in een bandje en het gaat best lekker...', 'kom maar werken als je tijd hebt...') en KANE (300 stuks van de eerste single in de winkels ipv 60) in 1998 en later wind in de rug in onze carriere. Toen we megahit en alarmschijf werden ben ik nog in de vijver voor het hoofdkantoor gesprongen. Eigenlijk een classic platen(-winkel) baas zoals je die in een Amerikaans biografie zou tegenkomen. What a life! Eentje die een helicopter koopt omdat ie hekel had aan files.’
Echt groot werd Free Record Shop uiteindelijk dankzij de cd. Meer dan 200 winkels waren er alleen al in Nederland, plus nog eens vijftig stuks Van Leest, de iets volwassener versie van Free Record Shop. Breukhoven greep zijn kans en breidde als een gek het aantal winkels uit. In 2010 zei hij daarover tegen 3voor12: ‘Door de doorbraak van de cd ontstond er een enorme vraag in het hele land en er was geen aanbod, niemand die dat voor elkaar kreeg. We zijn toen als een gek winkels gaan openen. Het was een kritieke fase voor de Free Record Shop. We stopten zoveel geld in de uitbreiding van het aantal winkels, dat we naar de beurs moesten om overeind te blijven. Dankzij het kapitaal dat ik daar ophaalde, kon ik meerollen met die enorme sneeuwbal die de cd veroorzaakte.’
Rolls Royce
En dat terwijl hij in eerste instantie helemaal niet in de cd geloofde. ‘Ik weet nog dat ik in 1984 bij de opening van een nieuw hoofdkantoor in Schiedam een toespraak hield waarin ik voorspelde dat die cd een flop zou worden. En was het gebleven als toen, dan was het ook nooit zo'n succes geworden. Je kon in het begin alleen klassieke muziek op cd kopen. En ze kostten een godsvermogen, zo rond de 50 gulden, waar we de LP's voor rond de 16 gulden verkochten. Pas later volgden de popmuziek-cd's, maar dan wel pas zes weken na de LP. Het heeft een paar jaar geduurd voor dat veranderde.’
Breukhoven zelf werd in de loop der jaren een publiek figuur. Niet alleen vanwege zijn succes met het bedrijf, maar ook door zijn huwelijk met de bekende zangeres Vanessa (Connie Witteman). ‘Ik weet nog toen ik mijn twee winkels aan hem verkocht,’ zegt Martin de Wilde, voorzitter van branchevereniging NVER, ‘Kwam ie bij mij in Zeist voorrijden in een Rolls Royce. De hele straat keek ernaar: wat gebeurt daar nou. Hij was iemand die de branche een gezicht gaf, en ik moet zeggen: hij was ook een uitermate goede vertegenwoordiger. Als hij wat zei, had het impact. Als er iets speelde zei hij vaak: laat mij maar even.’ Bij zijn medewerkers was Breukhoven geliefd, en hij slaagde erin een soort ‘familie-gevoel’ te kweken in het bedrijf. Iets wat veel ondernemers willen, maar wat zelden lukt. Paul Davies: ‘Hij had het niet over medewerkers, maar over samenwerkers. Daar kwam hij mee weg omdat hij altijd heel benaderbaar bleef, ook toen hij een groot aantal winkels had. De mensen die bij Free Record Shop werkten kregen heus geen geweldig salaris, maar het gaf een goed gevoel om daar te werken.’ Da Silva: ‘Hans maakte elk jaar een rondje langs de winkels. Daar was ie wel een maand zoet mee. Maar soms zag ie dan ergens een idee, dat ie vervolgens in alle filialen introduceerde. En de shopmanager die het bedacht had kreeg dan promotie.’
Internet
Met de intrede van het internet-tijdperk belandde Free Record Shop in zwaar weer. Het bedrijf moest alle zeilen bijzetten om de omzet omhoog te houden. Dat deed het door vol in te zetten op onder meer dvd’s en games, en gaande weg ook op branche-vreemde producten als snoep en tijdschriften. Het imago van een gespecialiseerde winkel had Free Record Shop toen allang niet meer. Toch was Breukhoven nog in 2010 optimistisch tegenover 3voor12. Hij hield zijn geloof in de cd. ‘Ik ben ervan overtuigd dat muziek als fysiek product blijft. Muziek is een cadeau-artikel, iets dat je wilt geven, desnoods aan jezelf. De cd is daar de beste vorm voor. Veel cd-winkels hebben het loodje gelegd, dat klopt. De cd-verkoop is met tweederde gedaald ten opzichte van de gouden jaren. Maar die eenderde aan verkoop is bij de Free Record Shops op jaarbasis nog wel goed voor 80 tot 100 miljoen euro. Als ik dat deel door het aantal verkoopdagen, kom ik grofweg op 300.000 euro per dag uit aan cd-verkoop. Dat is niet niks, dat is heel veel! Wat niet wil zeggen dat er niets verandert. Daarom veranderen wij ook mee. Dat heb ik lang geleden geleerd. Ik heb een tijd lang geweigerd Nederlandstalige muziek te verkopen. Toen de vijfentwintigste klant die om André Hazes vroeg, heb ik dat idee toch maar losgelaten.’
Niet lang na dat interview ging het toch mis met Free Record Shop. Online verloor het de slag met Bol.com, en aan fysieke cd-winkels was steeds minder behoefte. Terwijl sommige popspeciaalzaken trots overeind bleven, ging de grote reus Free Record Shop neer. Martin de Wilde: ‘Een grote klap voor de sector. Breukhoven heeft in die fase ook wel fouten gemaakt, er was niet genoeg kwaliteit op managementniveau. Hij redeneerde ook: ik heb hier twee winkels dicht bij elkaar, als ik een van de twee sluit, gaat de omzet in de andere winkel wel naar 150, 160%. Maar zo werkt het niet, die mensen blijven weg. Op veel plekken komen mensen niet meer in aanraking met entertainmentproduct, soms zelfs in plaatsen van 60.000 inwoners. En als de retailmarkt krimpt, krimpt ook de industriekant, dat is onvermijdelijk.’ In 2012 trad Breukhoven terug als algemeen directeur van het bedrijf, een jaar later ging het failliet. Ondanks diverse pogingen tot een doorstart, verdween Free Record Shop uit het straatbeeld.
‘Je kunt deze markt niet bekijken zonder Free Record Shop’, zegt Martin de Wilde tot slot. ‘Ik heb grote bewondering voor de manier waarop hij zijn bedrijf opgebouwd heeft.’ Da Silva: ‘Ik heb tot het laatst contact gehad met Hans. Eind vorig jaar vierde hij nog zijn verjaardag met een geweldig feest in Saturday Night Fever stijl. Hij heeft de hele avond staan dansen, ook al was ie mager door de ziekte. Hij was tot het laatst positief, en bleef ook reizen, ook al werd hem dat door artsen afgeraden. Maar zo was Hans, een ondernemer pur sang. Als het niet linksom ging, dan wel rechtsom.’