We spreken 1965, en schrijver Ken Kesey rijdt met een felgekleurd busje vol harige hippies, kunstenaars en muzikanten door de Verenigde Staten. Kesey was al bekend als schrijver van One Flew Over the Cuckoo’s Nest, maar net zo goed van zijn experimenten met LSD en andere geestverruimende middelen. Twee van de muzikanten die hij onder zijn hoede nam, gitarist/zanger Jerry Garcia en bassist Phil Lesh, besluiten tijdens die Acid Tests in San Jose, Californië dat ze hun nieuwe band tot The Grateful Dead dopen. Hun creativiteit wakkeren ze aan met LSD en hasj, en zo spelen ze uitgesponnen jams die soms wel uren duren. Niet zozeer songs met coupletten en refreinen, maar eerder vrije psychedelica geworteld in de freejazz en blues. Ze zetten zich af tegen de American Dream van huisje, boompje, beestje en economische vooruitgang, lieten hun haren lang groeien, gebruikten drugs en lieten vooral ook de muzikale conventies van de popmuziek los.
Anthem of the Sun (1968) en Live/Dead (1969) zijn hoogtepunten uit die tijd, aldus Walter Hoeijmakers. Als directeur van Roadburn, het wereldwijd toonaangevende festival voor zwaardere muzieksoorten, ziet hij ieder jaar weer hoe het merendeel van de bands zich laat inspireren door The Grateful Dead. “Zij zijn echt de godfathers van stonerrock. Ze voegden allerlei invloeden samen tot vreemde psychedelische trips, en dat was natuurlijk de ideale soundtrack om heel hard op te blowen. Dat deed ik zelf ook fanatiek”, lacht hij. “Die platen van The Grateful Dead zijn echt de blauwdruk geweest voor bands als Motorpsycho, Brant Bjork and The Bros en Ozric Tentacles. Alle spacepsychedelica-acts komen ergens vandaan, hè? Die zaten in hun jeugd met een jointje tussen de kiezen in hun kelder naar The Grateful Dead te luisteren.”
The Bigger Picture: hoe The Grateful Dead zelfs Awakenings beïnvloedde
Legendarische jamband bestaat 50 jaar en vertoont afscheidsconcert wereldwijd in bioscopen
The Grateful Dead bestaat 50 jaar. Deze week doen ze hun allerlaatste concert met vier van de oorspronkelijke leden, en dat wordt aanstaande maandag live in 3D vertoond in de Filmhallen in Amsterdam. In Amerika zijn ze de allergrootste band ter wereld, in Nederland hebben ze hoogstens een culstatus. En toch hebben ze de manier waarop we muziek beleven gigantisch beïnvloed. Reden te over om uit te zoeken hoe de legendarische psychedelische jamband zijn sporen achterlaat in zowel Awakenings, Mumford & Sons, Game of Thrones als de stonerrockscene. Rocco Veenboer: “Het was het allerbeste concert dat ik ooit hebt gezien."
Mumford & Sons stapt op de trein na de Dead
Toen de hippiedroom van peace, love and happiness in duigen viel en muzikaal Amerika zich steeds meer op de hardrock richtte, dook The Grateful Dead juist diep in de Amerikaanse traditionele muziek. Met American Beauty en Workingman’s Dead (beiden 1970) verdiepten ze zich in driestemmige zang, akoestische arrangementen en échte liedjes. En precies dat werk inspireerde de hele alternative americana-beweging van Wilco en Ryan Adams tot The National en Bon Iver.
In die tijd bezette de groep met Janis Joplin en The Band een Canadese trein voor een reis langs Toronto, Winnipeg en Calgary, om onderweg urenlang dronken te jammen en nummers te schrijven. Veertig jaar later liet Mumford & Sons zich door deze Festival Express inspireren om zelf op de trein te stappen met Edward Sharpe en Old Crow Medicine Show, waar de muziekdocumentaire The Big Easy Express dan weer over verhaalt. “Het was een enorme invloed voor ons”, aldus regisseur Emmett Malloy. “Mijn oom is een cowboymuzikant en mijn vader ging altijd met hem mee op de treinen door Noord-Canada. Vagebonden die musiceren op de treinen zijn een gigantisch deel van de geschiedenis van de Verenigde Staten, The Grateful Dead was daar mede verantwoordelijk voor.”
Tussen alle muzikanten en kunstenaars is er nog een opmerkelijke naam die zich heeft laten inspireren door The Grateful Dead: auteur George R.R. Martin, de schrijver van Game of Thrones. Hij vertelde in een interview in New York dat hij continu teksten van The Grateful Dead in zijn hoofd hoort, en heeft de Weirwood Trees índerdaad genoemd naar bandlid Bob Weir.
Grateful Dead met handjeklap in de Melkweg
In de jaren 80 groeit The Grateful Dead uit tot een wereldband, vooral in eigen land, met een gigantische following: ze noemen zichzelf deadheads en reizen Jerry Garcia en de zijnen stad en land achterna. “Ik heb dat in de jaren 80 nog wel eens mogen meemaken”, lacht Cor Schlösser, oud-directeur van De Melkweg. “Ze reisden de hele tour achter die band aan om zoveel mogelijk shows mee te maken. De parkeerplaatsen in Californië stonden helemaal vol met verkopers van allerlei curiosa, die óók in een grote stoet van stad naar stad trokken.”
In die periode doet The Grateful Dead ook onze koude kikkerland aan voor twee zeldzame concerten op Nederlandse bodem: op 15 en 16 oktober 1981 in de Melkweg. Eigenlijk waren die shows een ongelukje, aldus Schlösser. “Halverwege oktober van dat jaar verwelkomden we schrijver Ken Kesey voor een literair festival. Ook The Grateful Dead-leden Jerry Garcia en Bob Weir waren gestrikt voor een klein akoestisch optreden, die het wel leuk vonden om hun oude vriend weer eens te spreken. Zij gaan op de vloer van mijn kantoor zitten en beginnen te oefenen op de gitaren.”
Schlösser besluit de stoute schoenen aan te trekken en probeert: “Mister Garcia…”
Amicaal: “Call me Jerry!”
“It’s a pleasure to meet you!”
“The pleasure is on our side, I’d love to play here with my band one day!”
“That would be great!”
Schlösser blikt terug: “Ja, je kent dat wel, de Amerikaanse vriendelijkheid. Ik verwachtte er niet al te veel van, maar de maandag daarop word ik gebeld: ‘We kunnen vrijdag en zaterdag twee shows doen, oké?’ ‘Ja, natúúrlijk!’ We waren die week toevallig dicht voor een verbouwing, daarom hadden we gelukkig ruimte voor The Grateful Dead. Donderdag om half 12 komen ze aan met een entourage van dertig man, en meteen blijkt dat ze niet zaterdag maar donderdag al willen spelen. Die dag is dus ook niet helemaal uitverkocht, maar de vrijdag staat er 1000 man teveel bij de deur. Het was een fantastische tijd. En zó typisch: na de tweede avond bracht ik het gage langs. Het ging om 27.000 gulden, die ik in een enveloppe in mijn binnenzak deed. Ik gaf het aan tourmanager Jack. Hij pakt die enveloppe, stopt hem in zijn zak en schudt mijn hand: ‘It was great doing business with you.’ Ik had geen papiertje dat hij voor ontvangst moest tekenen, geen contract, niets!”
“Awakenings is gewoon The Grateful Dead XXL”
Het bleek achteraf het laatste tweetal shows dat The Grateful Dead óóit op Nederlandse bodem zou doen, en dat in een veel te kleine club. Rocco Veenboer, de man achter Awakenings, had het geluk ze tien jaar later alsnog te zien in het Giants Stadium in New Jersey. “Dat zag er fantastisch uit, met veel videoprojecties, lasers en vuurwerk aan het slot. Ze lieten halverwege de set allerlei beelden zien van moeder aarde en hoe de verwoestingen door de mensheid. Het klinkt nu heel cheesy, maar ik vond het toen prachtig. Nou ja, ik was wel even bang dat het fout zou gaan met al die de mensen aan de LSD, maar het zette iedereen even met de benen op de grond waarna we gewoon weer anderhalf uur verder konden feesten.”
“Als een echte deadhead ging ik meteen twee shows: zondag en maandag. Maandag zat ik er wat minder in omdat iemand wat in mijn drankje had gegooid, maar ik ging erg lekker. Ik was net 22 en net niet meer zo groen als gras. Ik stond er tussen 85.000 hippies, terwijl ik dat raven gewend was. Dit was andere koek. Die zondag was het allerbeste concert dat ik ooit heb meegemaakt.”
De productie van die Grateful Dead-concerten was zéér vooruitstrevend en heeft Awakenings ontzettend beïnvloed, denkt Veenboer. “Eigenlijk is Awakenings gewoon The Grateful Dead XXL met hele grote podia en led-schermen. Het raven was aanvankelijk heel individualistisch. Met visuals zoals The Grateful Dead dat deed, richten we nu alle gezichten in het publiek één kant op. Met al die visuele krachtpatserij krijg je veel meer het wij-gevoel.”
In die zin zou je kunnen zeggen dat dancenachten en festivals als Awakenings geheel in lijn zijn met de concerten van The Grateful Dead, eind jaren 60, waar iedereen in trance raakte op geestverruimende middelen en vier uur lang wild danste op de psychedelische jams die eindeloos lijken te duren. Veenboer: “Zo had ik er nooit bij stilgestaan, maar ik denk dat je gelijk hebt. Wat betreft artiesten geldt hetzelfde: de beste dj’s maken hun eigen edits van nummers en draaien iedere keer een andere dj-set, net zoals de shows van The Grateful Dead nooit hetzelfde waren.”
Het laatste concert (Soldier Field, Chicago) van The Grateful Dead wordt aanstaande maandag 6 juli wereldwijd in 3D vertoond in diverse bioscopen, waaronder om 19.30 in de Filmhallen Amsterdam.