“WHROAOAOARRRH!” Hét geluid van The Ex? Zo zal het ongeveer klinken. Een mengeling van kinderlijke opwinding, verbazing en enthousiasme. Gitarist Terrie Hessels, als enige huidige The Ex-lid al sinds de oprichting bij de band betrokken, slaakt non-stop zulke kreten van verrukking en geestdrift uit. Nog een uitdrukking die hij continu in de mond neemt: “Wonderbaarlijk!”
Die continue zoektocht naar opwinding, het bijna kinderlijk en speels blijven veranderen, daarmee toont The Ex zich al dik 34 jaar een van de interessantste bands van Nederland. In 1979 ontstond de band als punkact midden in het Amsterdam van de krakersbewegingen. Iedereen deed waar ze zin in hadden: je zette zelf een fietsenreparatieschuur op, begon een eigen bierbrouwerij óf startte een band. Terrie: “Het was een waanzinnige tijd. We konden helemaal niet spelen, hadden drie nummers maar konden overal optreden, en het publiek vond het geweldig!”
The Ex: al 34 2/5 jaar de opwindendste band van Nederland
Veteranen vijf dagen met festival door Nederland
Geen band is al dik drie decennia zó urgent, vernieuwend en spannend als The Ex. Alleen Bettie Serveert ging als Nederlandse groep vaker dan The Ex (17 keer) naar de VS. Geen act wist zich telkens zó te vernieuwen, en zó veel muren tussen genres af te breken. Maar hoogdravend? Pretentieus? Dat zijn ze allerminst, eerder speels experimenteel. 3voor12 zocht The Ex op, over 34 2/5 jaar The Ex, de belabberde staat van nieuwbouw poppodia, de vele reizen naar Ethiopië en hun bijzondere band met zowel Sonic Youth als de freejazz-hoek. "Die zwarte dozen zitten inspiratie in de weg."
Werd die krakersscene al snel navelstaarderig en klein, The Ex bleef zichzelf opnieuw uitvinden. Via de freejazz van de Instant Composers Pool van Misha Mengelberg en Han Bennink, via kruisbestuivingen en een stadionrocktour met Sonic Youth door de VS, via innige samenwerkingen met Ethiopische artiesten als Getatchew Mekuria en Melaku Belay. The Ex stond in het Lincoln Center (het Amerikaanse mekka van de jazz), cureerde een podium op Roskilde, tourde menigmaal door Ethiopië en staat dit najaar op het prestigieuze Spaanse festival Primavera. Tussendoor doen ze de piepkleine underground én gigantische festivals aan over zo’n beetje de hele wereld. En telkens ontstaan die verbanden als vanzelf, zonder al te veel gedachte erachter. Weer die bulderlach van Terrie. “We zullen er nooit over opscheppen. We hebben geluk gehad dat we in de wereldmuziek rolden, en in de jazz, met gelijkgestemden die ook dat WOAAAH voelen. Conceptuele flipflop is het tegenovergestelde van wat we doen. Ja, ik zat op het Atheneum en studeerde ooit journalistiek. Daar leer je alles goed onder woorden te brengen. Ik kán dat heus wel, maar als je echt eerlijke muziek wil maken? Dan zijn die woorden juist totaal onbelangrijk, ze zitten juist in de weg.”
Als hij dan tóch een verklaring moet geven? Vooruit. Elke paar jaar gooien ze hun gehele repertoire weg om zichzelf opnieuw uit te vinden. “We zijn nooit vastgelopen, maar natuurlijk bekruipt ons het gevoel wel eens: ‘…zijn we nu uitgekakt? Hebben we niets meer te zeggen?’ Het is essentieel dat je af en toe opnieuw begint, onnozel en bij nul. Soms denken we dan: ‘Man man man, we kunnen eigenlijk amper spelen.’” Stilte. Dan een schaterlach. “Sterker nog, dat denk ik wel vaker! En dan moet het weer bij elkaar komen, WOAAAAAH! Die opwinding, je kunt je nauwelijks voorstellen wat we daarvoor over hebben. Zeven uur in de bus zitten, late nachten doorhalen, moe zijn. Je doorstaat een heleboel, en dat allemaal voor dat ene uurtje sensatie op het podium. Wonderbáárlijk!”
The Ex-festival door Nederland
Terrie zit samen met Arnold de Boer, ‘pas’ sinds 2009 zanger van The Ex, in het aangenaam chaotische Amsterdamse huisje van laatstgenoemde. Aan de muren posters uit de hele carrière van The Ex, een wand vol met LP’s en cd’s met wereldmuziek, protopunk en freejazz, op tafel staat een sterke pot filterkoffie die het vuur in de ogen van de heren alleen maar verder aanwakkert.
Het is de vooravond van het The Ex-festival, ‘ter ere van 34 2/5 jaar The Ex’, dat de band langs Doornroosje, Tivoli Oudegracht, Paradiso, Vera en het Paard van Troje brengt. Daarvoor neemt The Ex een keur aan gastartiesten mee: Sonic Youth-frontman Thurston Moore, de Ethiopische groep Fendika, freejazz-mastodonten Han Bennink en Peter Brötzmann en een stel noisebands uit Frankrijk en Engeland. Kortom: een keurige dwarsdoorsnede van de genres waartussen The Ex de muren afbrak.
Gaat dat festival van een leien dakje? Nou ja, Terrie kwam vandaag al zenuwachtig, doch brullend en gierend van het lachen binnen. “Door alle opwinding kon ik heel slecht inslapen, die kat zat in de kast ‘PSHGHSH’ en werd helemaal gek. En, eh, alles om het festival heen, hè? Slaapplekken, de visa voor de Ethiopiërs. Ze kunnen alle vijf amper lezen, dat is altijd een beetje eng. Die Nederlandse ambassade is gewoon klote, ze zijn helemaal niet gevoelig voor hoe vaak de muzikanten al zijn geweest, wat ze komen doen. Het ligt er dus maar net aan welke ambtenaar ze treffen.”
Ethiopië: pionieren in een land vol humor
The Ex kan het weten: ze hebben al talloze keren Ethiopische muzikanten naar het Westen gehaald. De zeventigjarige saxofonist Getatchew Mekuria bijvoorbeeld – “die wordt gewoon kwaad op de douane en is in staat om ze een klap voor hun kop te geven” – en de traditionele danser Melaku Belay. Diezelfde Melaku kwam eerder ook eens in de problemen door een ritueel mes in zijn handbagage mee te zeulen. Arnold lacht: “We konden de douane nog net overtuigen dat het bij zijn dans-act hoorde. Twee gigantische gasten hebben dat mes afgepakt en onderin het vliegtuig neergelegd, bij aankomst in Praag kreeg hij het terug.” Terrie: “Nee, saai wordt het nooit.”
Sinds Terrie in 1996 voor het eerst naar Ethiopië reisde, heeft de groep sowieso een warme band met het land en vooral haar muziekcultuur, en dat laat de band graag zien op hun festival. “De muziek was zó eigenwijs. Ze zijn nooit gekoloniseerd, en daardoor hebben ze iets volstrekt unieks. Je hoort binnen twee seconden als iets van Getatchew is, die man had nog nooit van jazz gehoord en ontwikkelde zo zijn geheel eigen stijl op de saxofoon.” Vandaar dat The Ex in 2002 op tour ging door Ethiopië (waarover overigens een prachtige Lola de Musica-documentaire is gemaakt). Ze trokken met de een busje door het land, van dorpje naar dorpje, en telkens gingen ze bij het gemeentebestuur langs. “We zijn een band uit Nederland, mogen we spelen?”, vroegen ze dan, vaak met driftige handgebaren. Engels verstaan ze er niet, en het concept ‘rockband’, daar hadden ze in Ethiopië nooit van gehoord. Desalniettemin stonden ze telkens een dag later op het dorpsplein, met speakers op ’t dak van de bus, een generator voor de versterkers en een jongetje dat omriep: “Komt allen, er speelt een band!” En iedereen, van jong tot oud, kwam kijken én dansen. “Echt pionieren”, grinnikt Terrie nu. “Het bleek achteraf vaak de allereerste keer dat er op zulke plekken een band speelde.”
Ethiopië is een land dat werd geteisterd door hongersnoden, dictatuur en oorlog met Somalië, maar tóch straalt er een geluksgevoel doorheen, denkt Terrie. “Laatst was ik er weer vijf weken op het platteland, ze zitten zó goed in hun vel. Als ik hier van Wormerveer naar Amsterdam in de trein stap, kijkt iedereen chagrijnig op z’n mobieltje. Nederlanders schijnen de meest depressieve mensen van Europa te zijn, dat is toch ongelooflijk? Ethiopië heeft iets vrijs, iets improviserends. Ze zorgen heel goed voor elkaar en zijn ontzettend humoristisch.”
Een voorbeeld: ze tourden door Frankrijk met de orthodox-christelijke Zerfu, een virtuoos op het traditionele, harpachtige instrument Begena. “Een fantastisch figuur, en tijdens zijn vastentijd – hij mocht géén alcohol – zitten we backstage in de kleedkamer. Arnold trekt aan een biertje, dat openspattend door de ruimte vliegt. Zerfu zegt daarop: ‘Wow, if the beer is so enthusiastic, I’d like a glass as well.’ Dát is Ethiopië, hij is een van de meest serieuze vasters, zijn leven draait erom, maar toch is dit geen zondigen. Hij had niet eens zin in het bier, maar ziet de humor in van de situatie en neemt een slok. Waanzinnig!”
“Sonic Youth was altijd meer geïnteresseerd in ons dan wij in hen”
Een heel andere kant van The Ex die wordt belicht tijdens de festivals: hun innige relatie met de inmiddels opgeheven Amerikaanse noiserock-act Sonic Youth en hun individuele leden. Speciaal voor het festival reist oud-Sonic Youth-frontman Thurston Moore naar Nederland om alle avonden mee te spelen. Arnold: “Op een bepaalde manier is Thurston ook nog een klein kind met dat WOAAAH-gevoel. We speelden eens drie avonden achtereen in Londen, in een klein druk café volgepropt met mensen. Thurston kroop elke avond naar voren en ging direct vóór de gitaarversterkers zitten. Op een gegeven moment deed ie toch maar een propje papier in zijn oren. De volgende avond zien we ‘m aankomen, vragen we: ‘Hey Thurston, how are you?’ Wat blijkt: hij kwam net uit het ziekenhuis, kon ie zelf dat propje niet meer uit zijn oren halen!” Ze gieren het uit. Terrie: “Alsof hij voor het eerst naar een concert gaat!”
Al in ’82 kwam The Ex met Sonic Youth in aanraking. De Amerikanen stonden in het voorprogramma van Public Image Ltd, maar hadden geen geld voor een hotel. Van het een kwam het ander, en zo sliepen ze in de gekraakte villa van Terrie en sindsdien zijn ze bevriend. Of nou ja: “Later werden ze wel héél groot, wij haakten wat af toen ze bij Geffen tekenden en als ik eerlijk ben: ze zijn altijd meer geïnteresseerd in ons dan wij in hen. Ze namen ons mee op een stadiontour door de VS en kwamen áltijd kijken, ze vragen ons nog wel eens om mee te spelen. Wat ook wel héél erg vleiend is, ze blijven altijd op de hoogte.”
‘Nieuwerwetse poptempels zijn desastreus voor inspiratie’
Aan de overkant van de oceaan had The Ex sowieso nooit te klagen over interesse. Met tot dusver al 17 (!) tours door de VS is The Ex naar het schijnt sowieso de best-tourende Nederlandse act aldaar. Maar in eigen land? Hier is de band eigenlijk nauwelijks een gevestigde orde te noemen. “Frustrerend is niet het juiste woord”, probeert Terrie, “maar het lijkt wel of hele generaties ons gemist hebben. En dan zijn er nog de mensen die denken dat we een oude punkband zijn. Over de héle wereld denkt niemand dat, alleen hier!”
Arnold onderbreekt: “Misschien heeft The Ex Nederland ook wel verwaarloosd door altijd in het buitenland te touren.”
Terrie: “Geen wonder, want het is af en toe wel heel raar spelen hier in Nederland. Die nieuwbouw-poptempels, hoe je er welkom wordt geheten, overal dezelfde chipszakken en Mars-reepjes: het is héél afstandelijk. We kunnen daar wel tegen, maar het is niet inspirerend. Als je WOAH hebt, er voor je wordt gekookt, je zit samen met de medewerkers in de backstage en hoort hoe het publiek in de zaal opwinding krijgt van PHRHRHR. Het zijn die kleine dingen, maar het lijkt alsof dat er helemaal uit is geraakt in Nederland.”
Het Patronaat, bijvoorbeeld, steigert Terrie tussen het koffie slurpen door. Aan de ene kant van het podium? Twee branddeuren die leiden naar de parkeergarage. De andere kant? Een lift naar de vierde verdieping. “Alsof je naar je werk gaat! Het is zo klungelig en beroerd.”
Nog zo’n zaal: jongerencentrum WillemEen in Arnhem. Van oudsher best een punkhol waar The Ex altijd met veel plezier stond, maar de laatste keer? Terrie: “Het was een wanvertoning, bijna surrealistisch. We waren amper binnen, en ze zeggen al: ‘Jullie mogen geen sterke drank mee de zaal in nemen! En hier heb je een bandje, anders mag je nergens naar binnen.’
Arnold: “Inderdaad, het zijn niet alleen de gebouwen, maar ook de mensen die er werken. Ze krijgen een soort gebouw-hoofd, en lijken opgeleid door de een of andere ‘rock-school’ waar je als bijvak ‘band-ontvangen’ krijgt.”
Terrie: “Daar speel je écht slechter door, en je voelt dat het remmend werkt voor nieuwe bands.”
Arnold: “De drempel is heel hoog, je moet meteen stadionrock gaan maken om in zo’n zwarte doos te willen spelen. En zo ontstond er een vacuüm. Maar inmiddels zijn er weer nieuwe initiatieven. Jongelui besluiten dat ze het weer zelf moeten doen met een fuck-it-mentaliteit. Lepel in Groningen, Asteriks in Leeuwarden, Roodkapje in Rotterdam. ‘Heeft iemand een garage of een fabrieksterrein? Dan zetten we het zelf wel op.’”
Taylor Swift vertolkt door de nieuwe generatie
En die nieuwe generatie, die zet The Ex graag in de spotlight. Zo staat het Britse Trash Kit op het festival, “één van de beste bands van Engeland”. Arnold: “Daarom organiseren we zo’n festival, we willen ook het rockpubliek confronteren met de freejazz van Han Bennink en Peter Brötzmann. We willen dat het door elkaar loopt, dat je ook Fendika een keertje ziet. Goed muziek maken, dat heeft niets met genres te maken.”
Nog zo’n onderdeel van die nieuwe generatie: ook Lena, de vijftienjarige dochter van Terrie speelt mee op het festival. “Dat was háár idee, overigens”, grijnst hij. Het idee ontstond al toen The Ex op haar 33-1/3-jarig jubileum in het Bimhuis speelde. Plotsklaps liep Lena op Arnold af: “Arnold, eh, ik en mijn vriendinnen moeten óók zingen, hoor!” “Oh ja, wat ga je zingen, dan?” Hondsbrutaal: “Een liedje van Taylor Swift!” “Oké, a capella? Wat heb je nodig, twee microfoons?” “Ja!” En zo zong Lena hatsikidee een liedje van Taylor Swift, waarop het gehele freejazz-minded-The Ex-publiek in het Bimhuis keihard uit z’n dak ging. “Yes! Taylor Swift!”
Nog één keer die WOAH van Terrie, en een glimlach van Arnold. “Ja, ook dat is het The Ex-gevoel.”
Het The Ex-festival met o.a. Fendika, Thurston Moore, Chocolat Billy en Han Bennink+Peter Brötzmann trekt 26 februari langs Vera, 27 februari Doornroosje, 28 februari langs het Paard van Troje, 1 maart naar Paradiso en 2 maart naar Tivoli. De band speelt vanavond vanaf 22.00 uur in 3voor12 Radio op 3FM met Fendika.
Met uitzonderlijke dank aan fotograaf Nick Helderman voor zijn beelden van The Ex.