The Bigger Picture: Selda is dé Bob Dylan van Turkije

De onbetwiste headliner van Le Guess Who 2014, die de lijm vormt voor het gehele programma

Timo Pisart ,

De onbetwiste headliner van Le Guess Who 2014 is de Turkse protestzangeres Selda Bagcan, die wereldwijd haar enige grote show van het jaar in Utrecht komt spelen. Tune-Yards en St. Vincent staan er ongetwijfeld vooraan, Anthony Hegarty, Florence Welch en Jungle By Night zijn gigantisch fan en binnen de Turkse gemeenschap is ze wereldberoemd. Maar zelfs programmeur Bob van Heur geeft toe: zo'n 80 procent van het Le Guess Who-publiek zal nog nooit van Selda hebben gehoord. Tijd voor een kennismaking in The Bigger Picture. "Geen zangeres heeft zo'n heldere stem als zij."

Met de boeking van Neutral Milk Hotel op Le Guess Who? May Day 2014 ging een grote wens van boeker Bob van Heur in vervulling. Eigenlijk had hij daarna nog maar één droom: de inmiddels 66-jarige Turkse protestzangeres Selda Bagcan naar Nederland halen. En die droom wordt volgende week vervuld, wanneer Selda de grootste zaal van het Utrechtse stadsfestival zal afsluiten. "Ze was de allereerste act die we voor het festival bevestigden", aldus Van Heur. "Het hele programma werkt naar haar show op zondagavond toe, ze is de beste lijm die we kunnen hebben voor het programma. Tune-Yards en St. Vincent hebben al aangegeven dat ze vooraan zullen staan, en andere artiesten blijven speciaal voor Selda een dag hangen in Utrecht."

"Iederéén in Turkije kent Selda, zelfs douaniers"

Noem Selda Bagcan vooral de Bob Dylan van Turkije. Qua boodschap, maar zeker ook qua statuur in de Turkse gemeenschap. Van jong tot oud: íédereen weet wie ze is, al sinds de jaren '70. Met een unieke combinatie van traditionele Turkse folk en psychedelische funkrock met fuzzgitaren groeide ze uit tot een van de grootste artiesten van het land, vertelt journalist en Turkije-expert Ali Yazgili. Met haar haar concerten trok ze honderdduizenden mensen. "Iedereen in Turkije kent haar", aldus Yazgili, "maar dat betekent niet dat iedereen van haar muziek houdt. Ze komt uit de generatie 1968-muzikanten van progressieve snit, maar heeft ook de huidige progressieve generatie weten te bereiken. Sterker nog: iedereen die vorig jaar op het Taxim-plein stond tijdens de demonstraties, kon haar liederen woord voor woord meezingen."

Dat ontdekte ook Sonny Groeneveld, de drummer van Nederlands afrobeatsensatie Jungle by Night. Als liefhebber van de muziek van Selda had hij een cover opgenomen. Eerder dit jaar tourde de band door Turkije, en daar kwamen ze op een wel hele komische manier door de normaliter zo strikte douane-controle heen. "We stonden voor de poortjes, en ik kwam erachter dat de jongen die ons controleerde groot fan was van Selda. Ik pakte mijn telefoon erbij en liet de cover horen. Het was daarvoor een wat gespannen sfeertje, maar daarna werd hij hé-lé-máál vrolijk en trots. Ik denk niet dat hij überhaupt nog naar mijn tas heeft gekeken."

 
Grappig dat zelfs een douane-beambte zich tegenwoordig fan mag noemen van Selda, grinnikt Sonny. Ook Ali Yazgili moet daarom lachen. In de jaren '80 lagen de kaarten er heel anders bij in Turkije. "Het was een ontzettend roerige tijd in de Turkse geschiedenis. Links en rechts vochten elkaar letterlijk de pan uit. Dat resulteerde in de staatsgreep van 1980, die een einde maakte aan álles wat links was: vakbonden, kritisch journalisten en andere progressieven werden opgepakt, gemarteld of vermoord. Ook muzikanten kregen de deksel op de neus, hun ruimte om zich te uiten was beperkt. Selda werd meerdere malen gearresteerd en haar paspoort is lange tijd ingehouden geweest. Ze werd gezien als een communist, een gevaar voor de staat." Dat dankzij haar teksten, want Selda Bagcan zingt bepaalt geen 'ik hou van jou en ik mis je zo'-liedjes. "Ze zingt over gevallen kameraden, bevriende omgekomen onderzoeksjournalisten, armoede en onderdrukte mensen. Het zijn heel maatschappelijk betrokken thema's. Zelfs als je een cassette-bandje met haar muziek in de auto liet slingeren, kon je in de gevangenis belanden."

De stap naar het Westen

Pas veel later ontdekte ook de Westerse wereld de muziek van Selda, mede dankzij reissues op het Britse fijnproeverslabel Finders Keepers. Muziekliefhebbers van over de hele wereld waren verbluft door die unieke combinatie van fuzzy rock en traditionele Turkse melodieën, en de grote Westerse muzikanten plaatsen Selda inmiddels op een voetstuk. Mos Def sampelde een nummer van Selda, Anthony Hegarty (van Anthony and the Johnsons) noemde de zangeres de Edith Piaf van Turkije en stelde in meerdere interviews naar niemands muziek zoveel te hebben geluisterd als die van Selda. Ook Florence and the Machine, 2ManyDj's, Interpol, Suuns, The Black Lips en The Gaslamp Killer verklaarden zichzelf groot fan van de Turkse protestzangeres. Maar wat maakt Selda zo'n grote inspiratiebron? "De Turkse muziek in de jaren 70 heeft een soort psychedelische funkrockvibe, samen met duistere toonladders, een bepaalde manier van gitaarspelen en vroege experimenten met synthesizers", aldus Sonny Groeneveld van Jungle by Night. "Het klinkt bijna als hiphop, dik, rauw en donker. Selda Bagcan heeft die sound zó helder en krachtig neergezet. De stem van Selda heeft bovendien een verschrikkelijke power. Ook al versta je de taal niet, je begrijpt de boodschap alsnog. Haar smeekbedes om er iets beters van te maken, nieuwe scholen en hulp voor het volk, die vertalen zich zó goed naar de zanglijnen en muziek."

Toen Jungle By Night met The Gaslamp Killer in de studio zat, coverde de band zelfs onbewust een nummer van Selda. "We kwamen er later pas achter: The Gaslamp Killer liet een sampletje horen, die wij opnieuw hebben geïnterpreteerd. Dat werd uiteindelijk High Times."

Het meest diverse festivalpubliek mogelijk

De show van Selda Bagcan met de band Boom-Pam op Le Guess Who 2014 wordt uniek, aldus programmeur Bob van Heur. "Af en toe speelt ze onaangekondigde, akoestische optredens in de Turkse theehuizen in voornamelijk Duitsland, maar ze speelt überhaupt bijna geen grote liveshows." Haar laatste grote optredens waren in 2012: op het Meltdown-festival dat werd gecureerd door Anthony Hegarty en een Turkije-festival in New York. Naast Le Guess Who heeft ze geen enkele grote show gepland staan in het Westen.

Dat zal ongetwijfeld resulteren in het meest diverse publiek dat je maar op een concert kunt zien: de hippe alternatieve-muziekliefhebbers die Le Guess Who al jaren weten te vinden, een flinke handvol artiesten die voor het optreden blijven plakken, én natuurlijk de Turkse fans die de muziek van Selda met de paplepel ingegoten hebben gekregen. Dat vereiste een bijzondere manier van promoten, lacht Van Heur. "Heel oldschool met mond-op-mond-reclame, maar dat is uiteindelijk de beste manier. We zijn naar de Turkse winkeltjes in de stad geweest en hebben daar gevraagd: kennen jullie Selda? Het antwoord was telkens ja, via een cateringbedrijfje en een koffiezaak bereikten we steeds meer mensen uit de Turkse gemeenschap. Het mooiste zou zijn om duizend Turken en duizend Le Guess Who-fans binnen te krijgen. De eerste groep verstaat de teksten en zal helemaal loos gaan op elk zinnetje dat ze zegt, de tweede zal door hen worden aangestoken, nu voor het eerst kennismaken met Selda en gaan met haar in het hoofd naar huis. Want zodra ze je eenmaal te pakken heeft, kom je er nooit meer vanaf."

Selda speelt op zondag 23 november op Le Guess Who in de Ronda-zaal van TivoliVredenburg. 3voor12 doet uitgebreid verslag van het festival, Vrije Geluiden op Radio 6 zendt live uit vanaf het festival. Het concert van Selda zal ook worden uitgezonden.