Uiteraard, al zolang als de Nederlandse taal bestaat, wordt hij gebruikt in (populaire) muziek. Natuurlijk door zowel mannen als vrouwen. Van het Jordaan-lied in de jaren vijftig, via de rock 'n roll naar de grote hits van Doe Maar, Het Goede Doel en Toontje Lager in de jaren tachtig naar hedendaagse hitkanonnen als Marco Borsato en Nick en Simon. Maar in de alternatieve popmuziek zie je het toch minder, en zeker niet zo stelselmatig als nu bij de dames. "Nederlandstalig wordt vaak gezien als een genre", zegt Eefje de Visser, de gevierde zangeres die afgelopen jaar haar tweede album uitbracht. "Dat slaat natuurlijk nergens op. Het zegt alleen iets over de taal. Ik herinner me wat iemand me ooit zei: je kunt taal op drie niveaus beheersen. Goed genoeg om de weg te vragen, goed genoeg om over actuele zaken en gevoelens te kunnen praten, en goed genoeg om alle subtiliteiten en kwinkslagen te begrijpen. Eigenlijk heb je dat laatste niveau nodig om een goede tekst te kunnen schrijven."
Eefje de Visser is samen met Roosbeef uitgegroeid tot de grande dame van het Nederlandse poplied. Allebei wisten ze zonder noemenswaardige airplay een flink publiek aan zich te binden. Zij zijn met twee albums en talloze optredens op belangrijke festivals op zak al een eind op weg, maar in hun slipstream volgt nu een heel peloton nieuwe namen.
Spinvismeisjes aan de macht: Nederlandstalig is de standaard
Nieuwe singer-songwriters kiezen vaak voor hun moerstaal
Als je in Nederland rapper wordt, is het volstrekt logisch om je van de Nederlandse taal te bedienen. Wat denk je wel niet, in het Engels? Heb je serieus de illusie in het buitenland potten te kunnen breken? Er is nog een opvallende groep muzikanten die de laatste tijd massaal overstapt op de moedertaal: vrouwelijke singer-songwriters. Alleen al op Noorderslag treffen we Eefje de Visser, Rita Zipora en Clean Pete (een tweeling, vrouw in het kwadraat!). Daar buiten kennen we o.a. Roosbeef, Aafke Romeijn, en Beste Singer-Songwriter Van Nederland deelnemers Maaike Ouboter en Mevrouw Tamara, stuk voor stuk 'mysterieuze gewone meisjes'. 3voor12 graaft naar de wortels van deze opvallende trend.
Roosbeef
"Toen ik een jaar of twaalf was, kwam Andre Manuel een keer bij ons op bezoek. Ik had toen net zo'n zanginstallatie, die op mijn kamer stond. Hij zat in de woonkamer, en ik zette dat ding op tien en begon heel hard te zingen. Ik dacht: nu word ik vast ontdekt. Even later liep ik naar beneden zei ik zogenaamd verrast: 'oh, je was er al?' Andre's liedjes raakten me altijd, de manier waarop hij zingt. Hij zingt over dingen waar niemand over zingt, met zinnen die je niet verwacht, echt wereldteksten." Roosbeefs voorliefde voor Andre Manuel is een bekend gegeven. Op een dag moet het komen tot een gezamenlijke plaat, maar er is in elk geval al jaren sprake van wederzijds respect tussen de twee. Het komt er vast nog wel eens van, Roos verloor haar rode haren maar is nog lang niet grijs.
Roosbeefs carrière is inmiddels behoorlijk gevorderd. Afgelopen jaar verleidde ze opnieuw Torre Florim van De Staat in het Nederlands te zingen op De Tweede Speeldoos, met liedjes geschreven met geestelijk gehandicapten. Het zijn grappige, serieuze, een tikkeltje rare liedjes, en dat kennen we natuurlijk ook van haar eigen twee albums. "Toen ik de Grote Prijs won, zong ik nog ongeveer voor de helft in het Engels", blikt ze terug. "Ik was 17, 18 jaar, iedereen zong in het Engels, en veel Nederlandse liedjes die je toen hoorde - Volumia, Guus Meeuwis - waren enorme draken. Dat mijn Nederlandse liedjes over bijvoorbeeld de boerderij ging waar ik opgroeide, viel meteen op. Mijn liedjes werden serieuzer. Sommige mensen vinden mijn teksten naïef, maar die horen dan de dubbele lading niet. Die horen wat ik zing, niet wat ik bedoel."
Aafke Romeijn
Aafke Romeijn debuteerde nog in het Engels, maar eind vorig jaar verscheen haar eerste Nederlandstalige album Chin. Ind. Spec. Rest. Haar teksten zijn grillig en grappig, met onder meer een liedje dat Kalashnikov (naar het automatische geweer) heet, waarin ze zichzelf voorstelt als 'het zwaard boven je hoofd'. "Geen liedje zonder dreiging en geen album zonder moord", stelt ze stoer. Een gevaarlijke vrouw? Misschien, maar dan wel een in het lichaam van een doodnormale vrouw. Een die Nederlands studeerde en die taal onderwijst op een keurig gymnasium in Utrecht. Dat zijn twee redenen om niet verbaasd te zijn dat een van haar liedjes Bint heet, naar de klassieke roman van Bordewijk over een leraar. "Ik wou dat ik een zin kon schrijven zoals Bordewijk dat kon. Korte zinnen, met heel concrete beelden. Gezichten van mensen vergelijkt hij met gebouwen, een klas in Bint omschrijft hij als een dier." Bint droomt over de ultieme klas, door consequente tucht gevormd. Aafke Romeijn is de jonge vrouw die nooit lerares had willen worden, en die zelf het liefst nog met een rugzak door de gang zou huppelen. Net als veel van haar collega's zoekt ze spanning in een fictioneel randje of poëtische omschrijving, zodat je het net niet helemaal begrijpt. "Mijn leven is eigenlijk helemaal niet zo interessant. Ik maak er met een 'nieuwe vaagheid' iets universelers van."
"Ik zat in een punkbandje", zegt Romeijn over de aanloop naar haar switch. "Nederlandstalige punk bestond wel, de Heideroosjes. Maar dat was flauw, bijna carnaval, terwijl je in het Engels grappig kon zijn, een belangrijk verschil. Ik schreef al van jongs af aan gedichten in het Nederlands, maar dacht er nooit over om die op muziek te zetten. Wel had ik een cover van De Jeugd Van Tegenwoordig op mijn repertoire", vertelt ze. "Toen mijn vader op een gegeven moment zei dat hij dat het beste uit mijn set vond, moest ik er nog niets van weten. Even later nam mijn zusje me mee naar een concert van Spinvis. Ik wist dat hij bestond maar ik had nooit naar hem geluisterd. Die avond dacht ik: het kan. Ik probeerde een liedje, en toen dacht ik: wacht maar, het wordt een hele plaat."
Rita Zipora
Nog priller is het succes van Rita Zipora, een 26-jarige Amsterdamse die bij 3voor12 op de playlist belandde met haar debuutsingle Wasem. Het is een sensuele popsong waarin de ramen vochtig worden van de passionele liefde. "De deur is op slot en de ramen beslaan. We strijden samen tegen achteloze kou, en dat gaat best wel goed, want de deken is onbelangrijk verklaard." De meeste liedjes op haar debuutalbum Als Ik Kijk hebben het verzorgde, vriendelijke geluid dat we in het genre meer horen, maar Wasem springt er juist uit door een prikkelend, stuwend arrangement met dreigende synthesizers en een soort hijgsamples. "Zo zijn we toch bedoeld", maakt ze het romantisch af. Rita Zipora, een mooie, sprekende naam natuurlijk ook. Dat in combinatie met dat liedje maakt van haar een zinnenprikkelende verschijning, niet onaantastbaar, wel een tikje mysterieus.
Ook zij noemt de grappige en poëtische liedjes van Spinvis als schakelpunt. "Hij liet inderdaad zien dat het kan. Het kan zelfs heel goed. Ik leerde hem pas kennen toen ik ging studeren, rond mijn twintigste. Ik begon bij zijn eerste album, daarna ben ik hem gaan volgen. Voor mij viel het kwartje ook toen ik op reis ging. Van een afstandje voelde ik me meer Europeaan, meer Nederlander dan ooit. Het eerste liedje dat ik in het Nederlands schreef was dan ook Reiziger, het staat op mijn album. Ik was meteen zo blij met dat liedje dat ik niets anders wilde. Vanaf mijn twaalfde zing ik, en al die jaren ben ik alleen maar bezig geweest dichter bij mezelf te komen. De Nederlandse taal hielp daar heel erg in. In je moedertaal begrijp je alles, elke gevoeligheid, subtiele woordspelingen, sfeer, je gebruikt woorden die je in het dagelijks leven ook gebruikt."
Clean Pete
"Als ik Engels zing hoor je ook dat ik uit Brabant kom hoor", zegt Loes Wijnhoven van Clean Pete, een folkduo dat binnenkort debuteert met een door Anne Soldaat geproduceerde plaat op Excelsior. Toch heeft het wel iets charmants dat je in het accent van de dames letterlijk terug kunt horen dat ze ooit vanuit Boxmeer naar Nijmegen verhuisden in een cruciale taalperiode. En ja, geeft ze toe, heel soms overdrijft ze haar zachte G als ze merkt dat mensen er prijs op stellen. Authenticiteit is immers ook maar een kwestie van het onderstrepen van de waarheid. "Wij begonnen ook als punkbandje, net als Aafke Romeijn", zegt Wijnhoven. "Ik drums, Renee gitaar. In die tijd schreef ik wel een blog, soms over dingen die ik meemaakte, soms verzon ik het. Van jongs af aan was ik met taal bezig. Renee en ik speelden altijd spelletjes, wie de meeste spreekwoorden met een aap erin kende, dat soort dingen. Voor liedjes vertaalde ik die blogs soms naar het Engels, maar ik merkte dat de Nederlandse woordspelingen verloren gingen. Bovendien is mijn Engels vrij belabberd."
Van de punkmentaliteit hoor je muzikaal weinig terug. Clean Pete bedient zich van de akoestische gitaar en de cello, wat het qua sound een beetje truttig maakt. Of gestileerd, dat mag ook. Maar in de teksten zit her en der venijn verscholen. Het meest expliciet in het bozige Alles Moet Kapot, subtieler in de bittere break-up song Drie Wachtenden of in single Ik Ga Op Reis En Ik Neem Mee, over een vriendje dat op reis ging zonder vriendinnetje. "Ik hoef ook niet te weten wie of wat je hebt gedaan. Ik hoef ook niet te horen of je aan me hebt gedacht, ik heb zoals afgesproken ook echt niet op je gewacht." In vergelijking met veel collega's zijn de teksten van Clean Pete juist opvallend direct, soms kinderlijk eenvoudig. "Ik weet nog dat ik zestien was en Lucky Fonz III in het Nederlands hoorde zingen. Hij gebruikte zinnen die iemand in groep zes kan verzinnen, en toch vond ik het goed. Ik heb liever dat dan songschrijvers als Eefje de Visser of Spinvis die er meer omheen draaien."
Eefje de Visser
Spinvis, de naam viel al meerdere keren. Iemand zei laatst dat de huidige golf zangeressen zomaar eens te herleiden zou kunnen zijn tot de grote populariteit van Spinvis onder studenten. We vragen het een dame die dankzij haar poëtische schetsen vaak de vrouwelijke Spinvis genoemd wordt. "Ik begon eerlijk gezegd pas naar zijn muziek te luisteren toen mijn eerste album al uit was", zegt ze. "Ik ben nu wel heel erg fan van wat hij doet, maar was toen meer bezig met buitenlandse zangeressen als Feist. Naar Nederlandstalige indiepop luisterde ik nauwelijks, er was ook niet veel. Ik had het idee dat als je Nederlandstalige muziek maakte, je meteen in een hoek zat waar je niet wilde zijn."
Bij haar lag de taaloorsprong ergens anders. "Ik heb altijd in het Engels geschreven, heel af en toe in het Nederlands. Op een gegeven moment schreef ik in opdracht kinderliedjes, waardoor ik ontdekte dat ik toch iets met de Nederlandse taal had. Ik werd kritischer. Als een Nederlandse tekst slecht is, is ie ook meteen tenenkrommend. De kinderliedjes die ik schreef, waren eigenlijk veel te ingewikkeld. Het werd geen sluitend verhaaltje, het bleven losse zinnen, ik schrijf heel associatief. Zo kwam het nu eenmaal in me op. Mijn teksten zijn niet per se heel persoonlijk, en ik praat juist heel anders dan ik schrijft." Het liedje Hartslag werd uiteindelijk het vertrekpunt voor Eefje's eigen Nederlandstalige carrière, een kittig, ritmisch apart liedje met veel tekst. "Een liedje dat houvast biedt en de rest van je stijl bepaalt."
Het mooiste Nederlandstalige lied ooit volgens:
Roosbeef:
Jan de Wilde - De Fanfare Van Honger En Dorst
"Een lied dat vaders mooi vinden als ze net kinderen krijgen. Het gaat over dat de wilde jaren voorbij gaan. De Eerste Sneeuw is ook mooi van hem."
Aafke Romeijn:
Andre Hazes - Kleine Jongen
"Een vader vertelt zijn kind: nu is het nog feest, maar later wordt het allemaal kutter. Er was niemand die zulke universele dingen zo mooi eenvoudig kon uitdrukken."
Rita Zipora:
Spinvis - Bagagedrager
"Zo mooi hoe je in dat liedje wordt aangesproken. De melancholieke sfeer vind ik ook erg bijzonder. Muziek en tekst zijn hier gelijkwaardig aan elkaar, je hoort geen stoplapjes, zoals je dat bij veel Engelse liedjes hoort."
Clean Pete:
De Speeldoos - Iemand Dood
"De tekst van dit liedje is super waar en enorm krachtig. Het gaat over de dood, maar het is niet sentimenteel, eerder strijdlustig. Ik houd van liedjes waarin zwart en wit door elkaar lopen. Plus: de meerstemmigheid is mooi.
Eefje de Visser:
Spinvis - Jij Wint
"Spinvis is in staat een zin als 'ik houd van haar' even ontspannen en onnadrukkelijk te zingen als iets heel banaals: 'de trein remt af en staat stil'. Dat maakt het romantisch, maar nooit sentimenteel. Ik houd verder van de willekeurigheid in zijn teksten, het zijn meer flarden, zo schrijf ik zelf ook graag. "