Media die sferisch gebruiken: alle grote namen doen het
OOR, De Telegraaf, Trouw, DWDD, maar ook de sites van 3FM en poppodia als De Melkweg en De Mezz in Breda. Allemaal gebruiken ze sferisch om muziek te omschrijven. Ook tal van muzikanten geven hun muziek het plakkaat sferisch (bijvoorbeeld in een bandbio). Zo schrijft iemand op de Facebookpagina ‘Je Bent Zelf Sferisch’, die sinds begin februari voorbeelden van foutief gebruik plaatst: “Een niet nader te noemen Nederlandse artiest vertelde mij in een interview dat zijn muziek sferisch is. Bewijs staat op tape.” Dat blijkt dus Ferry Heijne van De Kift te zijn geweest, vertelde Jochem Boom die het bericht postte.
"Als we swaffelen toestaan in onze taal, waarom dan ook niet sferisch?"
Bolvormige muziek klopt niet, maar maakt dat eigenlijk uit?
LiveXS Popmagazine omschrijft de muziek van The Maccabees als ‘sferische hoogstandjes’, volgens het Canon van de Nederpop maakt Within Temptation ‘sferische metal’. Het zijn slechts enkele voorbeelden waarin muziek geduid wordt als bolvormig. Want dat betekent sferisch. Niet sfeervol, want veel media die de term foutief hanteren verkijken zich dus op de ruimtelijk betekenis van het woord. Sinds begin februari is er een protestactie tegen het woord op Facebook en Twitter onder de noemer 'Je Bent Zelf Sferisch', en ook daarbuiten worden er veel mensen leip van het gebruik van het gewraakte woord. Omdat wij bij 3voor12 ook niet heilig zijn (ondergetekende gebruikte de term al eens in een interview met Grizzly Bear) zochten we deze bolvormige zaak eens tot op de bodem uit.
Protestactie op Facebook en Twitter
Naast een Facebookpagina is er ook een Twitteraccount: @bolvormig. Beide worden beheerd door Erik Luyten, marketingmedewerker van het Tilburgse festival Incubate. Steeds weer zag hij het woord terugkomen in concertverslagen en cd-recensies maar ook in tweets van onwetenden. Hij werd er “allergisch” van. “Echt, internet staat er sferisch van. Een mooi gebundeld werk mistte nog, dus dit leek me wel een ludieke manier om mijn ergernis kenbaar te maken."
Luyten noemt zichzelf geen taalpurist maar wel "een mierenneuker" en wil gebruikers van het woord "er alleen op wijzen, niet veroordelen". Hij vindt dat er bij de eindredacties van de grote bladen en websites overigens wel eens een lampje mag gaan branden. “Dat lijkt nu al na een paar weken te zijn gelukt." Zijn Facebookpagina telt inmiddels 204 likes, het Twitteraccount heeft 67 volgers.
Het klopt niet, maar toch gebruiken we het allemaal
Volgens Luyten gebruiken we sferisch om "sfeervolle, rustige muziek" te omschrijven zoals soundscapes en klassieke pop. "Maar het is net zo'n term als het woord pop: het wordt met zoveel verschillende muziek gebruikt dat het eigenlijk niets zegt."
De reden dat zovelen veelvuldig de fout in gaan bij het gebruik van het woord is volgens Luyten te wijten aan onwetendheid. "De ware betekenis van het woord is bij de gebruikers volgens mij nooit bekend, en zodra erop gewezen wordt zullen ze het ook niet zo snel meer gebruiken." Onder geen beding moeten we sferisch accepteren als correct Nederlands, meent hij. "Daarvoor staat de werkelijke betekenis te ver van de bedoelde betekenis af." Maar toch doen we het.
Taalkwestie? Bel met Onze Taal
Wat zeggen de deskundigen? Nergens beter om taaladvies te vragen dan bij taalgenootschap Onze Taal. Taalkundige Roos de Bruyn vertelt dat de woordenboeken tot nu toe zwijgen over de betekenis van sferisch. “Ik denk dat is uitgegaan van de betekenis van sfeervol, en dat daar een achtervoegsel als ‘-isch’ aan vast is geplakt." Volgens haar lijkt het er wel op dat het woord als nieuwe muziekbetekenis kan gaan dienen.
De website Meldpunttaal.nl., waarop taalgebruikers en onderzoekers alle ontwikkelingen rond de Nederlandse taal proberen vast te leggen, biedt ook uitkomst. Daar is welgeteld één keer melding gemaakt van het verkeerde gebruik van sferisch, maar wel meteen in combinatie met muziek. De melding komt uit 2010 en gaat over de radio: “Diskjockeys gebruiken steeds vaker het woord 'sferisch' om aan te geven dat muziek sfeervol klinkt.”
Wat moeten we dan wel gebruiken?
Taaladviseuse De Bruyn: “Ik zat te denken aan esotherisch, maar dat is meer in de zin van ingewijden, deskundigen. Een collega van me noemde net ‘zweverig’, daar zit misschien een negatieve connotatie aan. Andere optie: spiritueel, maar dan zit je weer met de religieuze bijsmaak.” Atmosferisch als juiste benaming voor sferisch klopt ook niet, volgens De Bruyn: “Dat heeft meer met de atmosfeer en de dampkring te maken.”
Volgens Luyten bedoelen mensen eigenlijk etherisch. Dat van oorsprong Griekse woord is een omschrijving voor de ‘lucht van de hemel’ of de plek tussen hemel en aarde. Je duidt er ook eigenschappen als ijl, licht en vluchtig mee aan. Etherische muziek staat vaak bol van soundscape-achtige geluiden, waarmee mensen vaak bands als Sigur Ros bedoelen. Luyten: "Dat vind ik een beetje vies klinken. Eén alternatieve term die de lading dekt die bedoelt wordt met 'sferisch' is er denk ik niet. Maar wat is er mis met gewoon 'mooi' of 'sfeervol' zeggen, als dat ook past? Zeg gewoon waar het op slaat.”
Waarom zouden we sferisch wel moeten gebruiken?
Johanz Westerman, hoofdredacteur van 3voor12 Groningen, vindt dat we sferisch juist moeten omarmen. Ook hij is bekend met de tegenbeweging op Facebook en Twitter: “ Ja, een hele mooie sferische pagina!”, grapt hij. Westerman is voorstander van het woord. “Als je constateert dat een woord voor zoveel mensen een andere betekenis heeft gekregen, waarom zou je die betekenis dan ook niet gaan gebruiken? De afgelopen twintig jaar is het gebruik ervan niet minder geworden. Als we swaffelen toelaten in de Nederlandse taal, waarom dan ook niet sferisch?”
Zelf heeft Westerman sferisch niet in zijn vocabulaire opgenomen. “Dat is omdat ik er in getraind ben, ik corrigeer het ook netjes. Studenten aan wie ik nu lesgeef gebruiken het heel veel. Als ik ze dan uitleg dat het bolvormig betekent, staan ze er echt van te kijken.” Hij vindt ook dat de VPRO het voortouw moet nemen in het gebruik: “Je moet als progressieve omroep toch een statement maken? Wim T. Schippers en Kees van Kooten hebben ook zoveel mooie woorden aan het Nederlands toegevoegd.”
Wat vind jij? Heb jij een beter alternatief of ben je het eens met de hernieuwde betekenis? Laat het weten in de comments!