3voor12award: de werkplekken van Moss

Willens en wetens werd "de hit" van Ornaments geschrapt

Timo Pisart ,

Waar en hoe werden deze albums gecreëerd? Hoe droeg de werkplek van de artiesten bij aan de excellente platen die er nu liggen? Donderdag 20 september wordt de 3voor12award uitgereikt, in aanloop naar de uitreiking gaat 3voor12 langs bij de locaties waar de genomineerde albums zijn ontstaan. Vandaag: de werkplekken van Moss.

Moedwillig dé hit in potentie niet uitbrengen, omdat dat nummer te gemakkelijk in elkaar zit? Je gelooft het niet, maar Moss deed het op Ornaments, dat voor een 3voor12award is genomineerd. Over de betreffende song zei producer Frans Hagenaars: "Dit is een hit!" Bassist Jasper Verhulst weigerde echter een partij in te spelen en liep gewoon weg tijdens de opnames, wegens "te simpel". De heren van Moss probeerden nog een bassynthesizer, maar uiteindelijk haalde het nummer - het was zelfs al gemixt - de plaat niet.

Dat vertellen zanger/gitarist Marien Dorleijn, drummer Finn Kruijning en bassist Jasper Verhulst nu, in een Amsterdams koffiecafé op loopafstand van het Moss-repetitiehok. Alleen gitarist Michiel Stam is afwezig.
Kruijning: "Ik denk dat Frans wel gelijk had. Maar het was óók te gemakkelijk. De eerste halve minuut denk je: 'Ah, vet.' Maar daarna..."
Verhulst: "Na een minuut was de spanningsboog compleet weg!"

Zulke discussies voerde Moss continu tijdens het maken van Ornaments; in de repetitieruimte in de Vondelbunker, in de oude verffabriek in Zeeland waar de eerste basis werd gelegd, in de Bolder op Vlieland (bekend van Into The Great Wide Open), en in de studio van Frans Hagenaars in Weesp waar het album werd voltooid. Telkens werden er ideeën afgeschoten met opmerkingen als "Dat klinkt te commercieel", "Oh nee, dat kan echt niet", of "Dit is wel heel erg gemakkelijk".

De ruimte als instrument

Dik een half uur voor deze ontboezemingen laten Dorleijn en Kruijning die repetitieruimte in de Vondelbunker zien, onder de brug over het Vondelpark. Een archetypisch repetitiehok: muffig donker hol zonder ramen, met voor de akoestiek een deken over het plafond. Elke paar minuten buldert een tram keihard over de ruimte heen. Ooit deed de bunker nog dienst als zaadopslag tijdens de Koude Oorlog. Mocht er een kernoorlog uitbreken, dan kon de aarde opnieuw worden bezaaid met de inhoud van de bunker, maar inmiddels zit Moss er al bijna een decennium. Zelf metselden ze de muren, en bouwden ze de ruimte steen voor steen - "en daar zijn we trots op".

Toch was het niet deze ruimte die de kiem vormde voor Ornaments. Juist door het grotendeels overslaan van het repetitieproces klinkt het album zoals die klinkt. Een "knip-en-plak-plaatje", zeggen ze zelf. Meteen na het schrijven van demo's vertrok Moss naar een oude verffabriek in Zeeland om de ideeën bij elkaar te schrapen en om te metselen tot volwaardige nummers. Dorleijn: "We zaten tussen de oude ovens in een klein gewelf, met rondom ons allerlei gangetjes." Kruijning: "Door die bouw klonk het heel ruimtelijk."

Die verffabriek heeft - vrij letterlijk - bijgedragen aan de muziek die er werd gemaakt, vertelt Dorleijn begeesterd. "Een ruimte kan bepalend zijn voor hoe je met muziek bezig bent. Als je in ruimtes bent die heel groot en galmend zijn, dan ga je een heel ander soort muziek maken. Als ik daar iets opnam, al is het met mijn iPhone, hoor je de verffabriek."

Dorleijn verwijst naar een video waarin David Byrne vertelt over akoestiek, architectuur en het maken van geluid. Waarom Afrikaanse muziek klinkt zoals die klinkt? Dat komt door de openlucht, waar geen reflectie is. Dorleijn: "Bands zoals U2, Coldplay en helaas nu ook Kings of Leon, zijn stadionrock gaan maken omdat ze in zulke grote zalen gingen spelen. De plekken waar je speelt, die hebben wel degelijk invloed op hoe je gaat schrijven."

In die zin is Ornaments een vreemde eend in de bijt: na het succesalbum Never Be Scared/Don't Be A Hero (winnaar van de 3voor12award in 2010) speelde Moss op alle festivals, en verkocht de band alle clubs uit. In plaats van het voortzetten van dat Never Be Scared-geluid, dat zo goed werkt in grote zalen en waarin grootse gitaarmuren continu volle akkoorden uitspuwden, deed Moss het tegenovergestelde: ze kleedden hun geluid beetje bij beetje uit, gebruikten de gitaren nog slechts voor spaarzame melodielijnen en creëerden zo een meer ruimtelijk geheel. Kruijning: "Nu merken we heel goed: het ene werkt in een grote zaal, het ander minder. Met het Ornaments-materiaal spreken we het publiek tijdens een concert niet op zo'n zelfde manier aan."
Dorleijn: "Mis je dat?"
Kruijning: "Nou ja... Je merkt dat het met Ornaments lastiger spelen is. Ja. Dat is een uitdaging."
Dorleijn: "Ik vind Ornaments ook meer een clubplaat dan een festivalplaat. Op de festivals hebben we het... ik wil niet zeggen 'moeilijk gehad', maar we merkten dat het anders werkte. Dat hadden we ook toen we hem uitbrachten." Grijnzend: "We wisten niet of het publiek Ornaments ging pikken. Godzijdank wel. Het is anders dan onze vorige plaat, en toch is het een logische stap die Moss heeft gemaakt."

Afzondering voor de opnames

Misschien is Ornaments geen logische stap als je hem probeert te plaatsen na het succes van Never Be Scared/Don't Be a Hero, maar wel degelijk als je weet dat het gros van de plaat is opgenomen op Vlieland, in de Bolder. De kleine concertzaal op Vlieland staat buiten het seizoen leeg, en kon twee weken door Moss worden betrokken. Kruijning: "Het had een fantastische akoestiek. Als je één nootje speelt klinkt het meteen mooi, het gaat leven. Dat is een heel andere feel dan wanneer het meteen uitsterft."
"Daar is de sound van het album ontstaan", denkt Dorleijn. "Finn had allerlei geniale ideeën over de synthgeluiden en sleutelde net zo lang tot het goed was." Kruijning schudt zijn hoofd. Dorleijn: "Nee Finn, je moet niet zo bescheiden zijn. Als jij draait aan knoppen, dan kun je er weer andere dingen uit halen."

Zo werd Ornaments geluidje voor geluidje en versierinkje voor versierinkje opgebouwd. De laatste toevoegingen werden gedaan in Studio Sound Enterprise in Weesp, huisstudio van Excelsior en de vaste studio van Frans Hagenaars. Nóg zo'n afgelegen plek. "Die afzondering zoeken we bewust op", aldus Dorleijn. "We zijn erg snel afgeleid." Door wat dan? Kruijning: "Door internet! Marien is daarin het ergste." Dorleijn: "Hoezo? Ik Marktplaats alleen maar." Kruijning: "Als we hier vijf dagen achter elkaar proberen te werken, dan lukt dat maar moeilijk. Er is geen enkele aanwijsbare reden dat dat niet zou lukken, maar toch is het zo."