De elektronische avonturen van Radiohead in tien songs

Van Idioteque tot 15 Step tot Atoms For Peace

Atze de Vrieze ,

Zondag 14 oktober is het zover. In amper anderhalf uur verkocht de Britse band Radiohead de gloednieuwe Ziggo Dome uit. Geen kleine zaal, en dat terwijl de band in zijn meest eigenwijze fase in jaren zit. Na instant klassieker Ok Computer gooide Radiohead de kont tegen de krib en volgde het een totaal eigen pad. Met als belangrijkste vernieuwings- en verwarringswapen: elektronica. 3voor12 brengt een ode aan de tien belangrijkste elektronische songs uit het oeuvre van Radiohead, plus een uitgebreide Spotify playlist.

Radiohead - Idioteque (2000)

Verbijsterd waren veel fans toen ze in 2000 Kid A hoorden, de opvolger van het bejubelde Ok Computer. Verbijsterd en in verwarring door de vreemde sound en de ongewone songstructuren. Radiohead was ineens geen gitaarband meer maar, ja, wat eigenlijk wel? Meest opvallende nummer op dat rare album was Idioteque: door sommigen volstrekt onbegrepen, door anderen direct omarmd als hét nieuwe anthem. Je zag het publiek uiteen vallen tijdens de Kid A tour in het Nijmeegse Goffert Park, in die zelf meegebrachte festivaltent. Het nummer drijft op een zeer experimenteel elektronisch muziekstuk genaamd Mild Und Leise van Paul Lansky uit 1973, aangevuld met opzwepende beats. Andere elektronische hoogtepunten op de plaat zijn Everything In Its Right Place en het titelnummer. Opvallend is ook Treefingers, een instrumentaal synthesizer/sample-nummer dat doet denken aan de ambient-experimenten van Brian Eno uit de jaren zeventig.
 

Radiohead - Climbing Up The Walls (1997)

Voor die tijd had de band nog maar heel weinig elektronica gebruikt. In beginsel was het namelijk gewoon een klassieke gitaarband: bas, drums, gitaren. Zo scoorden de vijf uit Oxford hits met Creep, My Iron Lung, Just. Maar gaandeweg werd het instrumentarium steeds verder uitgebreid. Op Karma Police speelt de piano de hoofdrol. Op het vreemde elektronische tussendoortje Fitter Happier klinkt ontmenselijkte robotstem. En dan is er Climbing Up The Walls, een hoogst claustrofobische track waarbij gitarist Jonny Greenwood op het podium altijd een radio als instrument gebruikt. Het nummer zit nog vol traditionelere instrumenten - 16 violen in Penderecki-stijl bespeeld - maar hier werd eigenlijk al duidelijk dat elektronische elementen perfect waren voor de vreemdere kant van Radiohead. Muziek om je eigen luisteraar de gordijnen mee in te jagen, in dit geval om de ultieme angst in geluid om te zetten. Zero7 maakte indertijd nota bene een tamelijk bizar soort chillout remix van dit nummer.

UNKLE ft Thom Yorke - Rabbit In Your Headlights (1998)

Nog voor Kid A dook Thom Yorke op bij UNKLE, een veelbesproken project van James Lavelle en DJ Shadow, nota bene met Jason Newsted van Metallica als bassist. Die James Lavelle was de grote man achter het Mo Wax label, destijds gevierd door het klassieke debuut van DJ Shadow dat erop verscheen. Net als DJ Shadow werkt UNKLE met stapels en stapels samples, waarom een van Radioheads Just in het openingsnummer. Rabbit In Your Headlights is in feite een tamelijk kale pianoballade, met daar overheen allerlei elektronisch bewerkte geluiden. De triphop- en jazzdrums klonken toen futuristisch, maar passen met de blik van nu precies in het geluid dat Radiohead twee jaar later zelf omarmde.

Radiohead - Packt Like Sardines In A Crushed Tin Box (2001)

Amper van de Kid A schrik bekomen kregen fans meteen Amnesiac voor hun kiezen. Opgenomen in dezelfde sessies, maar dan nog net wat taaier. Op die plaat vind je pianoballade Pyramid Song, maar ook (gedeeltelijk) elektronische songs I Might Be Wrong, Like Spinnig Plates en het onnavolgbare Pulk/Pull Revolving Doors, een van de meest extreme songs die de band ooit opnam. De track is volledig gebouwd op een Roland MC-505 sequencer uit restgeluiden, wat resulteert in harde, rauwe beats en een vervormde stem. Een traditionele couplet-refrein-structuur ontbreekt. Albumopener Packt Like Sardines In A Crushed Tin Box is een stuk gemakkelijker te verteren. "I'm a reasonable man, get off my case", zingt Yorke over elektronische beats, samples van potten en pannen en gecomprimeerde loops, maar dan wel met dezelfde zachtaardige piano als op Everything In Its Right Place eronder.

Radiohead - The Gloaming (2003)

Opvolger Hail To The Thief was de laatste plaat die Radiohead voor platenmaatschappij Parlophone moest maken. Als geheel voelt het wat traditioneler dan die baanbrekende twee albums ervoor, maar er staat intussen ook een hardcore elektronische track op als The Gloaming. Jonny Greenwood vertelde destijds dat er geen computer aan te pas kwam: de track is opgebouwd uit tapeloops en analoge synthesizers. Volgens Thom Yorke is het de meest expliciete protestsong op het album, waarbij de elektronica opnieuw bijdraagt aan het beklemmende gevoel dat de zanger uit wil drukken. Fans konden hun collectie even na Hail To The Thief overigens ook nog uitbreiden met Com Lag, een Japanse tour EP met daarop onder meer een ijzersterke Four Tet remix van Skttrbrain.
 

Radiohead - 15 Step (2007)

Het grootste experiment van In Rainbows zat niet in de arrangementen, maar in de release zelf. Van de ene op de andere dag was het album er ineens, en fans mochten zelf bepalen hoeveel ze ervoor wilden betalen. Het was een onmiskenbaar signaal: vanaf nu zou Radiohead zich nooit meer iets laten vertellen door welke platenbaas dan ook. Toch is In Rainbows verre van hun meest radicale plaat. Liefhebbers van 'echte' liedjes konden hun hart ophalen. Elektronische elementen vinden we vooral in leadsingle 15 Step, een wonderlijk nummer in een ongebruikelijke vijfkwartsmaat, met vooral aan het einde opzwepende glitchbeats. Volgens Thom Yorke is het nummer deels geinspireerd op electroclash classic Fuck The Pain Away van Peaches, wat zich dan weer slecht laat rijmen met het gesamplede kinderkoor en de vrolijke handclaps.

Flying Lotus ft Thom Yorke - ... And The World Laughs With You (2010)

Er staan prachtige filmpjes op Youtube van Thom Yorke bij Low End Theory, een inmiddels befaamde clubavond in Los Angeles, thuisbasis van de lokale beatsscene rond Flying Lotus, Gaslamp Killer, Nosaj Thing en Daedelus. De technische skills van dj Yorke zijn op basis van die filmpjes moeilijk te beoordelen, maar hij maakt er een tamelijk extatisch gebeuren van, en dat is genoeg om de zaal uit zijn hand te laten eten. De inspiratie is zonder twijfel wederzijds, en zo verbaasde het niet dat de Radiohead-frontman opdook op Cosmogramma, het derde album van Flying Lotus, in een glitchy track met de hypnotiserende tagline 'I need to know you're out there'. Ook aan opvolger Until The Quiet Comes leende hij zijn stem, dit keer compleet gefilterd en verweven met de productie. De stem als instrument in plaats van als boodschapper of vlaggendrager, dat zien we ook regelmatig bij de elektronische producties van Radiohead zelf.

Radiohead - Bloom (2011)

Toen diezelfde Flying Lotus voor het eerst het meest recent Radiohead-album The King Of Limbs hoorde, sprong hij letterlijk op uit zijn stoel. Hij twitterde: "Im trippin out right now.. this radiohead shit is cold! gawd. i need to slap someone in the face .. someone come over." Later vertelde Yorke hem dat het nummer regelrecht door hem geïnspireerd was. Dat kon ook bijna niet missen. De geloopte piano, de bas, de jazzdrums die klinken als samples en zich met man en macht lijken te verzetten tegen de richting die de piano wees. Een signature techniek van Flylo. En dan, na drie minuten een aanzwellend orkest. Blazers en strijkers, zo lijkt het, maar ze zijn zo heftig bewerkt dat ze iets buitenaards krijgen. Het is een knipoog naar de ouverture van Cosmogramma. De knipoog kwam aan, dat moge duidelijk zijn. Een nummer als dit blijkt overigens uitstekend live te spelen. Zo'n beetje de hele tour tot nu toe zit het aan het begin van de set. The King Of Limbs heeft nog een paar opvallende elektronische momenten. Single Lotus Flower bijvoorbeeld (nog een knipoog?), en meest opvallend de nerveuze beats in Feral, waarin de stem van Yorke alleen maar als versplinterd sample gebruikt wordt. Hun meest eigenzinnige en niet toevallig ook meest elektronische plaat sinds Amnesiac.

Radiohead - Little By Little (Caribou RMX) (2011)

Om dat nog maar eens te onderstrepen volgde een compleet remixproject, dat laat horen waar Radiohead wat betreft elektronica de mosterd haalde. Ze blijken uitstekend bij de tijd met acts als Caribou (zondag support in Amsterdam), Modeselektor en Four Tet, en met de complete nieuwe generatie UK bass, van Blawan tot Pearson Sound tot Lone. "Ik was benieuwd wat mensen waar ik zelf graag naar luister zouden doen met wat ik ze gaf", zegt Thom Yorke op fansite Atease (leuk weetje tussendoor: de naam van die site is afgeleid uit dat gekke elektronische liedje Fitter Happier). "Ik wilde geen vloervullers, maar echt zien in welke richting deze songs zich kunnen uitstrekken. Ik ben gek op de remixcultuur van het moment, die ik zie als een voortdurende flow van ideeën. Het mag dan misschien zijn oorsprong hebben in de clubcultuur, maar voor mij is het veel meer dan dat. Het spreekt ons als band enorm aan dat ideeën en songs niet in steen gegraveerd staan. Dat voelt gezond voor de muziek." Een remix-project als dit werpt een boeiend licht op een album van The King Of Limbs, maar eigenlijk op elk album van Radiohead, tot aan The Bends toe. Door de jaren heen hebben veel songs eigenlijk best een traditionele structuur, maar zijn het ritmes en texturen waarin de vernieuwing gezocht wordt. Gitarist Jonny Greenwood is misschien de meest opvallende geluidstovenaar in de band, maar de rest blijft niet achter, zeker het innovatieve drumspel van Phil Selway niet, dat op deze plaat nadrukkelijk inspiratie zuigt uit de voorhoede van de elektronische muziek.

Atoms For Peace - Default (2012)

Dat Radiohead-frontman Thom Yorke en Red Hot Chili Peppers bassist Flea elkaar ooit in een gezamenlijk project zouden vinden, dat had vast niemand gedacht. Maar zo vreemd is het ineens weer niet als je dat rare soloplaatje van Flea beluistert dat eerder dit jaar uitkwam (en wat vermoedelijk vrijwel niemand gedaan heeft): het opent met acht minuten proggy elektronica, alles behalve funkrock of stadionballades. Atoms For Peace dus, een project dat zijn naam ontleent aan een nummer van Yorke's soloplaat Eraser, een van de meest uitgesproken elektronische producties uit zijn oeuvre. Ook Radiohead's vaste producer Nigel Godrich maakt deel uit van de band, die in 2010 een aantal optredens gaf in Amerika (en een in Japan), met Flying Lotus als voorprogramma. Onlangs kwam single Default uit, een voorbode voor een album ergens in 2013.