Hemelbestormers The Kyteman Orchestra debuteren in Tivoli

Colin Benders terug met gigaproject

Atze de Vrieze ,

"Het is een belachelijk megalomaan, wildly overdone project geworden. Ik heb de lat hoog gelegd, maar jullie zijn er met zijn allen met gemak overheen gesprongen." Colin Benders spreekt zijn troepen toe. Het is negen uur, een kwartier voor de premiere van The Kyteman Orchestra. Zestig muzikanten (waaronder een koor van dertig man en vier operazangers) staan samengepakt in de kleine ruimte achter de merchandise tafel van Tivoli. Op het podium zal straks niet veel meer ruimte zijn. Kyteman is terug, grootser en ambitieuzer dan ooit.

In de uren daarvoor is Tivoli een mierennest van muzikanten. Ze hangen rond, beluisteren met oordopjes nog een keer hun partijen, verdiepen zich in de bladmuziek, spelen nog even een game. Vader Benders installeert de printer van het mobiele kantoor van Kytopia, terwijl moeder Benders instructies geeft aan het koor in de Spiegelzaal. In het halletje zit drummer Bram Hakkens op zijn eigen knieën te tikken, naast de sigarettenautomaat speelt Colin Benders zijn trompet warm, samen met hoornist Morris Kliphuis.

"Het lijkt wel of de popwereld bang is voor bombast. Pretenties maken mensen boos", verklaart Kliphuis even later, verwijzend naar de hevige discussies die de afgelopen week gevoerd werden over The Kyteman Orchestra, het inderdaad nogal ambitieuze album. Het is ook voor de muzikanten veel zwaarder dan The Hermit Sessions, vertelt hij. "Als wij bij het derde nummer los gaan, moeten we ons inhouden voor het einde. Gisteren, bij de generale repetitie, ging dat mis, waardoor het slot heel lelijk klonk. Bij The Hermit Sessions was het al de vraag of wij als blazers het eind van de tour fatsoenlijk zouden halen, nu is de uitdaging nog groter."

Het topzware project is het resultaat van bijna twee jaar hard werk in Kytopia, het mini-universum rond Kyteman aan de Zeedijk in Utrecht. Kytopia is een creatief broeinest, dat in de praktijk gefunctioneerd heeft als een soort zwart gat, dat alle muzikanten opgeslokt heeft en nu met een big bang weer uitspuwt. Alle ideeën, alle dromen, alle ervaring en techniek, alles moest in deze plaat zitten. Opvallend genoeg zonder de luchtigheid van The Hermit Sessions, terwijl Benders in theorie in zijn eigen paradijsje toch een stuk gelukkiger zou moeten zijn dan in de veelbesproken periode ervoor. Grenzen verleggen is een serieuze zaak. En grenzen verleggen, dat komt in Kytopia neer op het boven op elkaar stapelen van zestig muzikanten en kijken of de bovenste het dak van de hemel kan raken. Is dat de meest interessante manier om creatieve grenzen te verleggen? Je kunt er hartgrondig over twisten, maar voor Colin Benders was het niet eens een vraag: "Als je met een passer met een kleine radius een cirkel tekent, ben je snel rond. Vergelijk het met het werken aan een beat, met redelijk weinig informatie kun je een nummer af maken. Nu begonnen we met een grote radius en moet je steeds dieper en dieper gaan. Zo'n stuk als While I Was Away had het nodig om steeds verder uit te groeien, totdat het een bombastisch, megalomaan ding werd, inclusief Gregoriaanse zang."

Bombastisch en megalomaan, het zijn precies die woorden die Kyteman vaak voor de voeten geworpen krijgt. En een derde: kitsch. Die term viel al vaak rond The Hermit Sessions, maar nu des te meer. Single The Mushroom Cloud werd al vergeleken met 90s progpopper Valencia, het minimalistische The Void doet denken aan Mike Oldfield en Vangelis, het grootse Preaching To The Choir (waar voor de slotklap letterlijk een piano omgesmeten werd) is een soort kruising tussen een symfonie van Wagner en de Champions League tune. Benders knippert geen moment met zijn ogen bij die vergelijkingen. "Ik vind het allemaal te gek", zegt hij. "Klassieke muziek en jazz waren het allerbelangrijkst voor mijn ontwikkeling als muzikant. Pop deed ik er een beetje bij, als uitlaatklep. En een van mijn mooiste ervaringen ooit was een paddo-trip tijdens The Greatest Hits van Vangelis. En als op een dag een remake gemaakt wordt van Ben Hur, ben ik beschikbaar voor de soundtrack."

Juist met het grootse Preaching To The Choir begint The Kyteman Orchestra vanavond de set. Het begint al monumentaal, het wordt nog imponerender in de zogenaamde 'chaosmomenten'. Benders springt en schreeuwt boven orkest en koor uit om het onderste uit de kan te halen. Meteen al is duidelijk hoe groot het verschil is tussen album en live show. Schud je thuis op de bank bij het album na drie nummers meewarig het hoofd, de woorden 'jongens, jongens, jongens, mag het in godesnaam iets minder' stamelend, live overvalt je toch weer het gevoel: 'wie flikt zoiets als dit'. Zo ongegeneerd groots, welbewust bloedserieus en humorloos, met een kwajongensachtige uitstraling, waar zie je dat?

 

Ten tijde van The Hermit Sessions was dynamiek het belangrijkste wapen van het Hiphoporkest. Het werd nog wel eens opportunistisch ingezet, maar het werkte altijd. Dat wapen is nu nog veel groter, nu Benders het spectrum met zijn zestig muzikanten nog verder uit elkaar kan trekken. Van heel klein in The Void en in het begin van sprookjessymfonie Day One tot overweldigend, alsof het publiek in een draaikolk van instrumenten meegenomen wordt. "Dynamiek en spanningsboog vind ik de belangrijkste dingen in muziek", zegt hij er zelf over. Je kunt op volle kracht inzetten, maar dan heb je het na drie nummers wel gezien. Ik wil mensen uitdagen de hele route te nemen. In While I Was Away gebeurt de eerste zes minuten niet veel, pas aan het einde gaat het los. Heel anders dan in 7/8, een stuk dat voor mij de sfeer van de oude Black-Out drum 'n' bass feestjes oproept van Black Sun Empire, toen ik vijftien was. Het is veeleisende muziek voor het publiek, maar ik denk dat deze aanpak een meerwaarde heeft."

En toch is het te gemakkelijk om The Kyteman Orchestra in een paar pennenstreken weg te zetten als opportunistisch bombast. Elk stuk zit namelijk propvol ideeën. Niet allemaal geslaagd, maar veel wel degelijk. Neem de razendsnelle vibrafoonpartijen in Day One, of de wonderlijke zanglijnen van de operazangers in Preaching To The Choir, waarin de baritons in het Engels zingen, de tenoren op hetzelfde momenten in het Frans. "Een idee van Reazun", vertelt het belangrijkste gezicht naast Benders, de boomlange rapper PaX. "Het was een hele puzzel. We zijn op zoek gegaan naar woorden die in het Frans en Engels op elkaar lijken. Het probleem was de grammatica, die in het Engels heel anders is dan in het Frans. We hebben onszelf dichterlijke vrijheden veroorloofd."

Op het podium neemt PaX weer een leidende rol op zich. In het poppy Truth Or Dare gaat hij een fel duet aan met Blaxtar. Het is het meest toegankelijke en eigenlijk ook beste liedje in de set, waarin traditionele liedjesstructuren over algemeen ver te zoeken zijn. Het gaat doorgaans eerder om de grote klappen dan om de kwaliteit van de songs. Verder is PaX meer gaan zingen dan rappen, met veel gevoel voor theater en gewichtigheid. Aan de arrangementen is duidelijk meer aandacht besteed dan aan de liedjes. The Mushroom Cloud is binnen het geheel een logische single door de pakkende oneliner 'oh what a beautiful day for us', maar is toch wat te log om echt van de grond te komen en niet zo sterk als het pakkende Blew Like Trumpets. Al moet gezegd dat de zwierige strijkers en blazers op het podium beter uit de verf komen dan op plaat. The Ballad is een van de weinige nummers waarvoor Benders zijn instrument in handen neemt, en daar zit het publiek wel degelijk op te wachten, maar het voelt een beetje als een sequel van Sorry.

Na de slotklappen van While I Was Away - grote trom, gong, stroboscoop, gedragen teksten met een laatste ademstoot van de operazangers en zoveel rook dat letterlijk het brandalarm backstage afgaat - staat Colin Benders trillend als een riet in de coulissen. Na een aanvankelijke aarzeling is Tivoli volkomen voor de bijl gegaan. "Ik weet niet of ik nog iets kan doen. Moeten we nog meer spelen?" Even later staat hij zonder microfoon het publiek te woord, de karakterstieke hand op de rug. "Dames en heren, vonden jullie het een een beetje vet?" De bloedserieuze blik is eindelijk verdwenen, de grijns is terug. The Kyteman Orchestra is een risicoproject, en de race is zeker nog niet gelopen. Hoe moet dat zaterdag op Paaspop? Zullen de boeren niet met de armen over elkaar en de hooivork in de aanslag tegenover deze hemelbestormers staan? Hoe valt zoiets op Pinkpop, op het grote podium? Hoeveel mensen draaien dit album over een jaar nog? En toch zou dit project binnen dit seizoen best eens de belachelijke groeicurve van 2009 kunnen overtreffen. Schrijf maar met potlood in de agenda. December, niet de HMH, maar de Ziggo Dome.