Amper twintig waren ze toen de kritische muziekwereld hun debuutalbum spontaan massaal uitriep tot beste van het jaar. De drie oude, hechte vrienden werden geprezen om hun unieke geluid: slow motion popliedjes met veel galm over de gitaar, met zachte beats en die bezwerende stemmen van Madley Croft en Slim. Teder, zelfs erotisch, vonden sommigen. Het doet denken aan de vergeten postpunkband Young Marble Giants, maar dan met een r&b-randje. Teksten vol verlangen en muziek die als hoogste doel lijkt te hebben om de tijd stil te zetten. Het bracht ze verrassend genoeg naar alle grote festivals in de wereld. 

Wereldwijs
"We hadden geen idee", zegt Oliver Slim. "Ik was negentien en had me in mijn stoutste dromen niet voorgesteld dat dit zou gebeuren. Elke stad had een nieuw avontuur voor ons in petto. De sneeuwbal werd steeds groter. We hadden eigenlijk geen moment de tijd om stil te staan. Dat hebben we pas gedaan toen de tour afgelopen was. Al onze vrienden waren naar de universiteit gegaan en het huis uit. Wij woonden alle drie nog bij onze ouders. Ik had het goed bij mijn vader. Ik wist: als ik nu niet weg ga zit ik hier na de volgende tour nog. En voor je het weet ben ik veertig. Een week nadat de tour afgelopen was, hadden we allemaal een eigen huis. Romy en ik in Oost-Londen, Jamie meer in het zuiden, in Brixton. Ik had me voorgenomen om eindelijk even de tijd te nemen om te leven. Op tour ben je net een pasgeboren baby. Je krijgt eten, je krijgt zakgeld. Als je ergens heen wilt word je gebracht. Ik kwam thuis en wilde eerst maar eens opgroeien. Maar na een maand had ik het eerst liedje al af en had ik er weer zin in." 

Je zou het haast vergeten, maar ze waren echt heel jong. Jong en zeker nog niet wereldwijs. Op 6 juli 2009 speelde The XX op het Metropolis festival in Rotterdam. Om 13:00 uur 's middags, in een bleek zonnetje. Hun vierde bandlid - Baria Qureshi - moesten ze toen nog verliezen. Zij schrok van het naderende succes, vervangen was voor de overblijvers geen optie. Sexy? Erotisch? Het was een werkelijk miserabel optreden daar in Rotterdam, in elk geval om naar te kijken. Wat zag die band er ongelukkig uit in hun flets-zwarte kleren. Slim lacht: "Ik herinner me zo'n optreden in Australië. In de blakende zon stonden we Night Time te zingen. We waren heel blij dat onze muziek ons zo ver gebracht had, maar op dat moment realiseerden we ons dat er iets moest veranderen. We konden ons niet meer verschuilen achter rook en lichten." Romy Madley Croft: "Tussen september 2009 en september 2010 heeft onze liveset een enorme groei doorgemaakt. Onder meer door een uitgebreide tour met Warpaint, een imponerende liveband. Op hun album zijn ze heel subtiel, op het podium enorm krachtig. Hun drumster Stella is fantastisch."  

Geen dansplaat
Daar zit de belangrijkste groei voor The XX: zelfvertrouwen. De drie waren altijd op zichzelf, het clubje vrienden dat zich los van de rest door de schoolgangen bewoog. Geen onderdeel van een groep of scene, maar onder elkaar alles behalve verlegen. Ook de enigmatische Jamie XX niet, volgens Romy Madley Croft de grootste workaholic die ze kent. "Hij is gek op muziek, en vooral op muziek maken. Jamie heeft een enorme passie. Tijdens de tour zat hij tot vlak voor optredens te werken. Letterlijk. Hij zette zijn koptelefoon af, stapte het podium op en begon te spelen. En zodra het klaar was ging hij verder. We vroegen nooit waar hij mee bezig was, en ineens had hij een heel remix-album voor Gil Scott-Heron af. Voor Ollie en mij werkte dat helemaal niet. Wij vonden touren extreem oncreatief." 

Jamie XX was de laatste jaren niet te stoppen. Hij was niet alleen het brein achter die knappe plaat van The XX en veelgevraagd remixer, maar ook nog eens dj. Het zal niemand verrassen dat de clubcultuur langzaam in het geluid van de band binnendringt. En toch is Coexist alles behalve een dansplaat. Het heeft dezelfde tederheid als het debuut. Typische koptelefoonmuziek. "Jamie heeft in eerdere interviews wel gezegd dat het album geïnspireerd was door house," zegt Ollie Slim. "Mensen hadden daardoor misschien iets anders verwacht. Maar we zijn meer geïnspireerd door kleine dingen, door ritmes, door geluiden, juist niet door de stampende beat. We hebben onze invloeden niet direct in onze eigen songs verwerkt." 

Meer upbeat
Wie beter luistert hoort best wat Jamie XX bedoelde. In tracks als Reunion, Chained, Sunset en Swept Away - de meest upbeat nummers die ze ooit gemaakt hebben - zit wel degelijk iets dat lijkt op een steady beat, met de galm over de snaredrums en de synthesizers die we kennen uit de dubstep. "Het zijn die nummers die we live spelen," zegt Oliver Slim. "Dat soort nummers voelt op een groot soundsystem op een festival totaal anders dan op de koptelefoon," vult Madley Croft aan. "Ineens komen de beats en de subbas veel beter tot uitdrukking."  

Maar het blijven inderdaad details. De basgitaar in de meeste songs duwt niet, maar remt juist. Er zijn strijkers en gitaarlijnen die zo uit de jaren zestig zou kunnen komen. Op zeker moment duikt zelfs een kindersteeldrum op die Jamie XX ergens op de kop tikte. Slim: "Er zijn natuurlijk ook andere nieuwe invloeden. Zo heb ik pas recent de muziek van Sade ontdekt, schandalig laat. Ook zij heeft me geïnspireerd. Haar muziek heeft een ongelofelijke directheid en openheid. Op een heel simpele manier weet ze complexe gevoelens te vertolken. Ik wil dat onze liedjes moeilijk te plaatsen zijn. Ze gaan niet over concrete dingen in de wereld om ons heen, eerder proberen we daaraan te ontsnappen. Ze zijn persoonlijk, maar tegelijk vaag. We gebruiken heel bewust geen woorden als 'hij' of 'zij'. In elke tijd op elke plek moeten mensen zich erin kunnen herkennen."