Captain Beefheart is dood. Vrijdagavond werd bekend dat de Amerikaanse muzikant en kunstenaar Don van Vliet op 69-jarige leeftijd overleed aan de gevolgen van multiple sclerose, een ziekte waar hij al jaren mee worstelde. Captain Beefheart gold als een van de meest eigenzinnige muzikanten uit de popgeschiedenis. 3VOOR12 sprak met drie Nederlanders die een connectie hebben met de Captain.

Anton Corbijn
De foto die Anton Corbijn van Captain Beefheart maakte in 1980 was voor zowel fotograaf als zijn onderwerp van enorm belang. Het was bovendien het begin van een jarenlange vriendschap, waarvan Van Vliet er niet veel onderhield. Beefheart was op dat moment al jaren een beroemde muzikant. Corbijn maakte zijn foto voor het Engelse blad NME. "Speciaal voor het interview kwam Beefheart uit de woestijn naar Los Angeles gereden. Het leek mij een goed idee om terug te gaan voor de foto, want dat was natuurlijk de ideale plek. Hij voelde gelijk dat er iets was tussen ons. Don voelde dat soort dingen. Hij voelde ook dat John Lennon doodgeschoten werd toen hij die avond in New York was. In die tijd droeg hij een hoed, als een soort act. Het was een ingeving van me om hem te vragen zijn hoed af te nemen. De foto is twee jaar later gebruikt op de hoes van Ice Cream For Crow. Ik weet nog dat ik teleurgesteld was omdat mijn foto heel klein geplaatst was. 'Maar Anton', zei hij, 'hij zit over mijn schilderij heen.' Toen realiseerde ik me dat hij er echt ruimte voor gemaakt had."

Van Vliet en Corbijn hielden contact, en er ontstond een bijzondere klik tussen de twee, vertelt hij. "Toen hij in 1982 in Engeland tourde heeft zijn tourmanager mij gebeld. Hij kon hem niet naar de venue krijgen. Ik weet nog dat hij in een hotel zat met hele grote ramen in de lobby, met daar achter een restaurant, het leek mij wel een aquarium. 'Chis & fips', zei ik tegen hem in plaats van fish & chips. Dat was ons soort humor en daar kwam hij vaak jaren later weer op terug. Via de sigarenzaak heb ik hem afgeleverd bij de zaal." Niet lang daarna trok Van Vliet zich terug uit het muzikantenleven en richtte hij zich op het leven als kunstenaar. Hij verhuisde naar de kust en ontving weinig of geen mensen. Corbijn is er nog vijf keer geweest. Verder was galeriehouder Michael Werner een frequent bezoeker. "Die was heel belangrijk voor hem, omdat zijn plaatverkopen langzaam opdroogden werden inkomsten uit de kunst essentieel", vertelt Corbijn. "Zijn naam was groter dan zijn publiek, ook al noemden artiesten als Pixies, Red Hot Chili Peppers en Polly Harvey hem expliciet als inspiratie. Wel vind ik hem ondergewaardeerd in de kunstwereld."

Jaren later leverde Corbijn nog een bijdrage aan de beeldvorming met zijn korte film Some YoYo Stuff. Beefheart was op dat moment al ziek en sprak breekbaar en onnavolgbaar over zijn kunst, met prikkelende zinnen als 'the way I keep in touch with the world is very gingerly, because the world touches too hard. "Toen Frank Zappa overleed was ik in LA", herinnert Corbijn zich. "In een boekhandel daar zag ik verschillende boeken over Zappa, maar helemaal niets over Beefheart. Op dat moment besloot ik dat ik een film zou moeten maken, omdat het zonde zou zijn als er niets was. Ik belde zijn vrouw Jan op, die zei: Don zit al jaren te wachten tot je hem vraagt." Dat journalisten zich niet in grote getalen op Beefheart stortten, snapt Corbijn wel. "Het was niet makkelijk duidelijke antwoorden te krijgen. Mijn film is dan ook geen documentaire, het is een observatie van zijn observaties. Het moest open zijn, en ik wilde laten zien hoe speels en grappig hij was. Om te zeggen dat ik zeer op Don gesteld was, is een understatement."

Ellen Jens (VPRO regisseur)
Ook in Nederland was Captain Beefheart in zijn hoogtijdagen meerdere keren te zien. In 1974 speelde hij niet alleen op Pinkpop, hij trad ook op in het VPRO-programma Sjef van Oekel's Discohoek, een absurde parodie op de tv-programma's uit die tijd, waarin muzikanten als half-goden ontvangen werden. Regisseur Ellen Jens herinnert zich dat de bizarre sfeer waarin hij belandde Beefheart wel aansprak. "Ik weet nog dat hij mijn zijden bloesje wilde hebben omdat hij het zo mooi vond, maar dat paste hem natuurlijk niet. Hij werd bij ons niet ontvangen door een keurige dame die hem naar zijn kleedkamer bracht. In plaats daarvan was er dat rare kleine mannetje in die smoking."

"Sjef van Oekel's Discohoek was een heel eigenaardig programma, dat in eerste instantie verguisd werd door de platenmaatschappijen, omdat artiesten er aan de lopende band beledigd werden. Meestal werd er dwars door de muziek heen gepraat. Sjef van Oekel had een assistent Evert van der Pik die de platen instartte en ze regelmatig zogenaamd na een minuut liet vastlopen. Maar het programma bleek razend populair bij de jongelui, en dus draaiden ze bij. Beefheart vond het wel een leuk experiment en besloot overdreven slecht te playbacken. We hebben ook nog een zilveren bokaal aan hem uitgereikt. Daar had ik er een heleboel van gekocht bij een winkel aan de Singel. Teach-In kreeg er een toen ze het Songfestival gewonnen hadden. Captain Beefheart was er buitengewoon content mee."

Frank Lammers
Tv-programma's als Sjef van Oekel's Discohoek worden niet meer gemaakt. Wie er nu naar kijkt kan niet anders dan concluderen dat het hoort bij de tijd. Precies zo kun je je afvragen of de experimentele muziek van Captain Beefheart anno 2010 nog relevant is. Acteur en tv-presentator (o.a. VPRO's Nederpopshow) Frank Lammers ontdekte dat de muziek van Beefheart nog altijd mensen aanspreekt.  Hij vertolkte Beefheart afgelopen jaar nog in het theater in het programma Low Yo Yo Stuff. "We hebben tien voorstellingen gedaan die zowel mensen van 16 aanspreekt als mannen in fluwelen boesjes die in de jaren zeventig in een LSD-trip zijn blijven hangen. Volgens jaar komt een serie serie voorstellingen."