Gharib: “Muziek maken is bewijzen dat je bestaat”

Interview met protestzanger over Syrië, vluchten en muziek

Tekst: Niels Spinhoven / Foto's: Patrick Binnekamp. ,

Opeens stond er op de Club 3voor12/Utrecht in januari van dit jaar een man met zijn ud tussen de gitaarbandjes. Een Syrische zanger genaamd Gharib, die de aanwezigen opriep om niet weg te kijken van het geweld in zijn vaderland. 3voor12/Utrecht sprak Gharib over vluchten, Syrië en, uiteraard, over zijn muziek.

Zijn ud, een oosterse luit, is al stevig ingepakt voor de vlucht. Gharib heeft een last-minute uitnodiging ontvangen van het Zweeds-Syrisch Comité om in Zweden te komen spelen en moet de volgende dag vroeg op Schiphol zijn. Het optreden zal plaatsvinden bij een herdenking van de Dag van de Revolutie, de dag dat de volksopstand in Syrië uitbrak op 15 maart 2011.

Hoe komt een Syrische protestzanger in Nederland terecht? De simpele vraag kent een lange geschiedenis als antwoord. Gharib: “Ik ben opgegroeid in een klein Syrisch dorpje. Ik heb geen muzikale opvoeding gehad, al speelde ik vroeger al wel een eenvoudig fluitinstrument. Pas later ben ik gefascineerd geraakt door iemand die ik een ud zag bespelen. Dat wilde ik vanaf dat moment ook. Ik besloot om les te nemen op de middelbare school om het instrument te leren bespelen. Dat heb ik vervolgd met een hogere muziekopleiding in Aleppo. Ik was toen 16 jaar. Het vertrek uit mijn geboortedorp naar Aleppo veranderde veel in mijn leven. Het is een grote, oude stad (momenteel 5 miljoen inwoners) waar ik mensen met andere, linksere denkbeelden leerde kennen dan de mensen die ik tot dan toe had ontmoet.” In Nederland zijn links en rechts uitersten van het politieke spectrum, waarbij links staat voor de progressieve denkstroom. In Syrië staat het begrip links voor meer dan dat. Gharib: “Rechts staat voor de oude Arabische tradities en voor de Islam. Links daarentegen staat voor alles wat in de ogen van rechtse mensen subversief, verdacht en staatsgevaarlijk is. Denk daarbij aan dingen als muziek, literatuur, democratie en westerse cultuur. Maar ook aan vrouwenrechten en vrijheid.” Hij laat een in Arabisch schrift gesteld vuistdik boek zien. “Dit boek gaat over de liefde. Alleen over de liefde, niets meer. Maar omdat het is geschreven door een politieke schrijver, is het bezit van het boek in Syrië verdacht. De door de schrijver gebruikte beeldspraak alleen al wekt achterdocht op. Linkse mensen herkennen elkaar aan het bezit van dit boek.”

In Aleppo trad Gharib voor het eerst op. “Mijn eerste publieke optreden was toen ik 16 jaar was. Ik had een paar eigen liedjes, maar ik speelde ook liedjes van andere artiesten die ik bewonderde en die controversiële muziek maakten. Ik wist die eerste keer nog niet wat ik deed en welk gevaar ik liep. Het gevolg van die eerste optredens was dat ik opgepakt en bedreigd werd door de geheime dienst. Noem het pubertijd of tegendraadsheid, maar ik liet me er niet door afschrikken. Ik ben opnieuw gaan spelen en daarna weer opgepakt. Daarmee is ook het martelen begonnen om me angst in te boezemen. De mishandelingen werden in de tijd steeds langer en heftiger. Na de laatste keer dat ik in Syrië optrad, ben ik gearresteerd en overgebracht naar Palmyra. Deze gevangenis ligt midden in de woestijn. Ik werd anderhalf jaar lang dagelijks gemarteld om me te dwingen om ervoor te tekenen dat ik nooit meer zou spelen, op straffe van de dood. Eigenlijk werd het me onmogelijk gemaakt om mijn beroep uit te oefenen. Door de mishandelingen in Palmyra is mijn linkerhand verlamd geraakt. Ik heb uiteindelijk wel mijn handtekening gezet in de wetenschap dat ik na het vrijkomen zou vluchten. Dat is met hulp van bekenden gelukt en zodoende ben ik op mijn 24ste in Nederland terecht gekomen.” In Nederland heeft een revalidatieproces Gharib in staat gesteld om met zijn linkerhand zijn ud weer te bespelen. “Maar ik speel niet zo goed meer als vroeger.”

Twee jaar geleden sloeg de vonk van de Jasmijnrevolutie in Tunesië en de Arabische Lente in Egypte over naar Syrië. Het vreedzame volksprotest kwam voor het bewind van Bashir al-Assad als een verrassing. De gewelddadige reactie van de machthebbers ontketende een burgeroorlog die tot op de dag van vandaag vele levens kostte. De opstand gaf hem een gevoel van hoop, boosheid en daarmee urgentie om liedjes die hij had geschreven snel op te nemen. “Ik moest de wereld laten weten wat er gaande was in Syrië, dus ik zocht een studio om snel muziek op te kunnen nemen en te kunnen verspreiden.” De zoektocht naar een opnamestudio leidde hem naar Pim van de Werken in Utrecht. “Ik ging de studio in met het idee om alles zelf te doen, zowel zang, percussie als ud. De eerste opnames vond Pim interessant en we raakten met elkaar in gesprek over de muziek en een boodschap die erin besloten ligt. We hebben vooral nagedacht over hoe die boodschap toegankelijker te maken voor een groter publiek.” 

Samen met Van de Werken zette Gharib de stap van zijn eigen muziek en moderne Syrische muziek naar popmuziek. “Ik moet toegeven, dat was best wennen. Niet in de laatste plaats op technisch vlak, aangezien de westerse toonladder geen kwartnoten kent. Het is voortdurend zoeken naar een manier om de ud en de instrumenten die in een westerse toonladder zijn gestemd met elkaar in balans te krijgen.” Het eerste resultaat van de samenwerking is de het liedje ‘Antom Aein’ (vertaald ‘Kijk niet weg’) dat april 2012 verschijnt. De folk-noir song herbergt de oosterse klanken en Arabische zang op manier die zeker niet geforceerd klinkt. In december 2012 verschijnt een EP met vier nummers met dezelfde naam. Intussen zijn alweer vier nieuwe nummers afgerond en er staan nog meer in de planning.

De harde onderdrukking van het Syrische volk doet vermoeden dat er momenteel geen ruimte is voor het ontstaan van nieuwe Syrische muziek. Gharib ontkracht dit stellig: “De weerstand die mensen bieden tegen onderdrukking maakt energie los. Hoe krachtiger de onderdrukking is, hoe krachtiger het verzet. Met de energie komt creativiteit en geestdrift vrij. Als je niets hebt, is je creativiteit de manier om je te onderscheiden. Dan is het maken van nieuwe muziek een manier om te bewijzen dat je bestaat.” Hij lacht verontschuldigend. “Begrijp me niet verkeerd. Vrijheid is een groot goed. Maar het maakt mensen ook lui. Lui en gemakzuchtig.”

Te zien: Gharib speelt op 22 mei 2013 op de Ambassadeursdag van het Ministerie van Vrede in Utrecht en op 25 mei 2013 op het Kerk in Actie Pinksterfeest in Barneveld.