“Mijn eerste herinneringen zijn ruimtelijke herinneringen. Als ik terugdenk aan vakanties uit mijn jeugd, zie ik niet mijn ouders of vakantievriendjes voor me, maar het interieur van een kerk of de inrichting van het vakantiehuisje. Ik ben gefascineerd door ruimte.’’ De Utrechtse geluidskunstenaar annex architect Zeno van den Broek wrijft gedachteloos door zijn zwarte baard en neemt een slok van zijn koffie. 

We zitten aan de eettafel bij Zeno thuis en het lijkt alsof de ruimte om ons heen zijn woorden beaamt: een sober en minimalistische ingerichte woonkamer, abstracte schilderijen aan de muren en meubelstukken die vooral functioneel zijn. Terwijl buiten de flatgebouwen oprijzen en poes Zon op de vensterbank de buitenwereld scherp in de gaten houdt, klinken er natuurgeluiden uit de speakers - alsof de stad binnenstebuiten is gekeerd.

Onder de noemer Machinist heeft de 28-jarige van den Broek de afgelopen vijf jaar zeven albums uitgebracht, die een duidelijke evolutie laten zien. Liet hij zich voor de heftige geluidsmuren op zijn eerste album Mutatus (2005) nog beïnvloeden door metal en noise (uitmondend in het donkere en intense BlackBlock uit 2008), op het vorig jaar verschenen Viens Avec Moi Dans Le Vide is de sfeer veel opener en ruimtelijker. Zeno: ‘’Voor mijn eerste album zocht ik de grenzen op van wat sonisch acceptabel is. Inmiddels vind ik het veel interessanter om niet nadrukkelijk een sfeer op te leggen, maar de luisteraar de ruimte te geven om met een eigen invulling te komen.’’

Nieuwe ervaring
Tijdens zijn optredens staat dan ook niets vast. Zeno laat zich inspireren door de ruimte en het publiek. “Het mooie aan het maken van muziek vind ik het vluchtige karakter ervan. Het wordt op dát moment gecreëerd en ervaren. Dat is ook de reden waarom ik zo geïnteresseerd ben in improvisaties. Ik heb de spanning nodig dat het ook fout zou kunnen gaan. Tot ongeveer twee maanden geleden verwerkte ik nog veel gitaarklanken in mijn muziek, waardoor je snel en makkelijk een bepaalde sfeer creëert. Wat ik nu doe met field recordings en abstracte tonen uit de computer, laat meer aan de fantasie van de luisteraar over en maakt het voor mezelf ook spannender.’’

Field recordings
Voor zijn field recordings gebruikt Zeno allerhande geluiden die hij in de stad opneemt. Fietsen die over kinderkopjes rijden, straatmuzikanten, gekletter van regen, gepraat van kinderen bij De Dom, het doffe gekraak van sneeuw - alles kan gebruikt worden. Zeno: ‘’Field recordings zijn interessant omdat ze zo basaal en primitief zijn. Het eerste zintuig dat werkt bij foetussen, is het gehoor. Een mineurakkoord is cultureel bepaald. Als je geluiden hoort van de zee of de wind, is dat zoiets wezenlijks, dat je daar onbewust diep op reageert.’’ De opgenomen geluiden worden nagenoeg onbewerkt op de luisteraar losgelaten. ‘’Context is alles. Als je geluiden uit hun context weghaalt, creëer je een nieuwe ruimtelijke ervaring. Tegenover de field recordings (die per definitie ruimtelijk zijn) zet ik tonen uit de computer (die per definitie ruimteloos zijn). Mijn werk gaat in eerste plaats om een ervaring, niet om het vertellen van een verhaal.’’

Muziek voorbij
De muziek van Zeno van den Broek zet je niet ‘zomaar’ even op . De glijdende, bij vlagen heftige geluidsuitbarstingen die worden afgewisseld met sfeervolle, introverte passages, vergen enige gewenning en zijn niet per se mooi of aangenaam. ‘’Ik vind het niet erg als mensen mijn muziek moeilijk vinden. Tegenwoordig lijkt het wel alsof het verkeerd is als je iets meer moeite voor iets moet doen. Maar aan de andere kant: Henk en Ingrid [de door PVV-leider Geert Wilders geïntroduceerde fictieve doorsnee burgers] begrijpen een donderwolk ook. Field recordings hebben een diepe impact en gaan voorbij aan kwalificaties als makkelijk of moeilijk. Je zou kunnen zeggen dat mijn muziek weliswaar moeilijk is, maar niet moeilijk om te ervaren. En ach, misschien is muziek ook niet meer de juiste term. Geluidskunst is misschien de beste benaming. En daarbij: wat is muziek? Mijn laatste album Viens Avec Moi Dans Le Vide is weliswaar nog wel te beschouwen als muziek, maar wat ik nu maak is een stuk abstracter en daardoor ook opener voor interpretatie.’’

Vrijplaatsen
Tijdens optredens combineert Zeno zijn geluidssculpturen met videobeelden, die de muziek en de overkoepelende thema’s versterken en aanvullen (en ook los worden geëxposeerd, met een bijbehorende soundtrack). Een van deze thema's is de teloorgang van de openbare ruimte. Dit komt bijvoorbeeld terug in de video Intercellular (letterlijk: tussen de cellen in). Deze video bestaat uit beelden van 'vergeten stukken stad': steegjes, binnenhofjes, achterafstraatjes. ‘’Ik zie deze ruimtes als een soort vrijplaatsen, de laatste ware publieke domeinen. Interessant is dat de ruimte die in het tweede gedeelte van Intercellular voorkomt, nu niet meer bestaat: een deel is volgebouwd en een ander deel is afgesloten met een hek. Ik laat meerdere van dit soort ruimtes samenvloeien tot een hallucinerende en resonerende nieuwe ruimte. En of die nieuwe ruimte werkelijk of alleen mentaal bestaat, dat maakt niet zoveel uit.’’

Angstzweet
De optredens van Zeno zijn veeleer te beschouwen als ‘belevenissen’, waarbij het eigenlijk niet zozeer om de muziek gaat, maar om de ervaring. Zeno: ‘’Laatst trad ik op in Den Bosch, waarbij ik het zicht van het publiek langzaam volledig uitschakelde door de ruimte vol te pompen met rook. Later bleek dat mensen met angstzweet in de zaal hadden gestaan; ze konden hun vriend of vriendin niet meer zien of op hun iPhone kijken, zagen de uitgang niet - je stond in je eigen coconnetje, midden in een storm van noise en lawaai, alles rommelde. Op een gegeven moment draaide ik dat in één keer weg en verving het lawaai door een field recording van een bos. Hier werd heel extreem en heftig op gereageerd; het effect was sterker dan ik had durven hopen. Door de context en het scherpe contrast werden de natuurgeluiden opeens heel waardevol. Zoals ik al eerder zei: context is alles!’’

Toekomst
De komende maanden wil Zeno zich toeleggen op het maken van ruimtelijke objecten en geluidsinstallaties op locatie, verschijnt zijn nieuwe album en is hij door de Utrechtse galerie Kunstliefde geselecteerd om deel te nemen aan het project De Belofte voor jonge Utrechtse kunstenaars. En alsof dit alles nog niet genoeg is, timmert hij daarnaast aan de weg met PAUME, een vorig jaar opgericht platform voor stedelijke kunst en avant-garde in al zijn verschijningsvormen. Zeno: ‘’Ik zie mijn werk een constant evoluerende zoektocht en ben altijd op zoek naar nieuwe manieren om ruimtelijke ervaringen te creëren – ik wil de zintuigen nóg meer prikkelen.’’

Bekijk en beluister hier werk van Zeno van den Broek, in samenwerking met Marcus Moonen.

In voorjaar 2011 wordt de nieuwe release van Zeno van den Broek verwacht.