Oh Le Guess Who! Er is geen festival in Nederland (en misschien wel wereldwijd) dat zoveel avontuurlijke muziek uit zoveel windrichtingen laat horen. Het is ondoenlijk om alles te zien, maar wij renden vier dagen door Utrecht om oude helden te zien stralen en muzikale parels op te vissen. Dit is onze top 15.

Al ruim tien jaar is Le Guess Who? een van de belangrijkste en meest verrassende ontdekfestivals van Nederland. De Utrechtse vierdaagse richt zich niet alleen op nieuwe namen, maar op werkelijk alle muziek die je normaal gesproken niet op een Nederlands festival tegenkomt. Het haalt levende legendes terug uit de vergetelheid, presenteert de meest fascinerende niet-Westerse muziek en boekt de experimentele smaakmakers uit elke muziekstroming die je kunt bedenken, van indie en hiphop tot klassiek en elektronica. 

Zijn eclectische programma dankt Le Guess Who? voor een deel aan de curatoren met wie het festival samenwerkt. Vorig jaar deed Animal Collective dat bijvoorbeeld, het jaar daarvoor John Dwyer van OHSEES en eerder ook bijvoorbeeld Jenny Hval en The Bug. Dit jaar leek het festival nog eens een flinke afslag richting het experiment te nemen: curatoren als Heba Kadry, Slauson Malone 1 en Nala Sinephro zijn sterren in wel hele kleine niches, en de acts die zij uitnodigen zijn vaak niet bepaald toegankelijk. 

Het is voor veel Le Guess Who-bezoekers van het eerste uur (die ook gewoon kwamen voor Caribou, Beach House en Ty Segall) de reden geweest om af te haken, maar daarvoor krijgt Le Guess Who? een uitermate loyaal en behoorlijk serieus (en grotendeels internationaal) publiek terug dat overal voor open staat en nergens voor terugschrikt. 
© Maarten Mooijman / Le Guess Who?

Lost Girls

© Jelmer de Haas / Le Guess Who?

The Anonymous Project

© Lisanne Lentink / Le Guess Who?

15. Crystallmess

Oké, na 4 dagen Le Guess Who? sta je misschien niet te springen om op de zondagavond nog ál die trappen in TivoliVredenburg op te klimmen om in een snikhete Pandora naar een dj-set te kijken. We snappen het. Maar voor Crystallmess (die tijdens Frank Ocean’s beruchte Coachella-set draaide dit jaar!) doen we dat met liefde. De Franse dj/producer laat je zo vergeten dat je spieren zuur en je oogleden zwaar zijn met een eclectische mengelmoes van zowel energieke dancehall, melodieuze techno en haast hypnotiserende, trancey tracks. In Utrecht verenigt Crystallmess haar Caribische roots met de Parijse nachtclubs waar ze stiekem naartoe ging als tiener, en creëert daarmee een vrijdagnachtvibe op de laatste avond van deze editie van Le Guess Who?.

14. Backxwash

De Zambiaans-Canadese transgender activist Backxwash was eerder dit jaar de vreemde eend in de bijt op Roadburn. Vanavond vormt haar set de apotheose van een logisch opgebouwde avond met zeer alternatieve vormen van hiphop. Backxwash leent dan ook uit punk en heavy rock, qua sfeer en visuals uit gothic en horror. Gestoken in een witte jurk en beklad met een wit gezichtsmasker laat Backxwash haar demonen op de zaal los. Demonen die gevoed zijn door de explosieve mix van trans-queerness en diepgeworteld racisme. ‘Ik ga veel schreeuwen vanavond!’, waarschuwt ze, om vervolgens de zaal in te duiken. ‘I met the devil in the moshpit!’ Backxwash overweldigt haar publiek met bewust lelijke, dissonante klanken, haar vocalen zijn punches, meer kracht dan souplesse, met als doel het gitzwarte gat te vullen met iets van verlossing. 

13. Lost Girls

Door de Grote Zaal op donderdag vrij te houden voor drie vraagteken-acts, ontstaan in de rest van TivoliVredenburg behoorlijk wat onaangenaam lange rijen en opstoppingen voor de Pandora. Vervelend voor Lost Girls, het project van de Noorse LGW-regular Jenny Hval en haar man/gitarist Håvard Volden. ‘We hebben zoveel apparatuur op tafel staan en moeten zoveel dingen tegelijk spelen, dat we niet echt kunnen staan rócken’, zegt Hval droogjes. Daarom zitten ze dus achter twee bureautjes en zijn ze voor iedereen die niet vooraan staat nogal slecht zichtbaar, wat de concentratie in de zaal nou niet ten goede komt. Jammer, want die dansen-in-dromenland-muziek is betoverend. De nummers lijken allemaal heel lang te duren, ook omdat er harmonisch vaak niet zo gek veel gebeurt en Hval over die kosmische syntharpeggio’s heen mijmering, soms een laagje eraf pelt en dan weer een laagje toevoegt.

© TVV / Le Guess Who?

Bala Desejo

12. Antipop Consortium

‘Ik weet dat ik moet doen alsof ik weet waar ik mee bezig ben in dit leven, op dit podium’, maar natúúrlijk weten ze dat ook wel. Toen het New Yorkse Antipop Consortium rond de eeuwwisseling furore maakte in de underground werd hiphop geregeerd door de gelikte samples van Puff Daddy en The Notorious BIG. Hiphop was pop, maar dit was nadrukkelijk Antipop. De vier leden van Antipop trekken kale, elektronische producties op, die afwisselend spannend en een beetje outdated klinken, soms switchend tussen die twee binnen een track. Het gebrek aan hooks en refreintjes maakt het knap lastig om de zaal echt voor zich te winnen, de donkere podiumsetting helpt daar ook niet echt bij, al is lead rapper Beans wel een technisch indrukwekkende woordenspuwer: supersnel en energiek.

11. Caterina Barbieri

De Italiaanse Caterina Barbieri is een synthesizer-godin. Deze set laat ze de elektronische composities echter vooral over aan het Manchester-duo Space Afrika. Hun zuchtende dubscapes vormen de basis voor haar gitaargetokkel. En wát werkt dat samenspel schitterend. Alsof beide partijen elkaar constant troost bieden. Zalvend en hartverscheurend tegelijk. Van Barbieri’s superspacy outfit (ze draagt een soort transformer-esque schouderstuk), tot de groene lasers die door de dikke bak met rook schieten: het is een futuristische bedoeling. Wanneer spoken word-artiest Marcel Weber (MFO) aan zijn visuele vertelling begint - ‘I can feel your heartbeat among the crowd…’ - klinkt plots keihard het brandalarm door de Grote Zaal en springen alle lichten aan. Niemand in het publiek staat direct op: de galmen van het noodsignaal zouden namelijk best deel van hun onwerkelijke act kunnen zijn. Vals alarm, gelukkig. De show kan na een moment van verwarring weer even door.

10. Ndox Electrique

Oké, toegegeven, de Senegalese ceremoniële muziek van Ndox Electrique is niet heel toegankelijk. Het merendeel van de aanwezigen in de Ronda van TivoliVredenburg heeft een verwarde frons op het gezicht tijdens de set van het zevenkoppige collectief. Maar zelfs als je de traditionele N’doëp-rituelen niet helemaal begrijpt, is het heel erg sick om te zien dat een act als Ndox Electrique op dat grote Ronda-podium staat. Ze krijgen op Le Guess Who? de ruimte om intergenerationele trauma’s te helen en hun roots te omarmen, met zware, duistere percussie, snijdende elektrische gitaren en een hoop emotie. En die emotie is rauw, echt, voelbaar, en precies waarom de set van Ndox Electrique keihard binnenkomt.

Antipop Consortium

© Le Guess Who?

9. Bala Desejo

Le Guess Who heeft de naam serieus en ontoegankelijk te zijn, en die reputatie is veelal terecht. Maar soms krijg je als verrassing dan juist weer iets zorgeloos warmbloedigs voorgeschoteld, zoals de Braziliaanse band Bala Desejo. Leden uit de band speelden met tropicália-legende Gaetano Veloso, en ze putten uit de klassieke sound van Gilberto Gil, maar de band zelf is jong en fris, pas opgericht in de lockdown. Een van de songs gaat er letterlijk over, over die tijd dat er niets gebeurde en je alleen maar uit het raam kon fantaseren. Dat was zo hier in Utrecht, maar ook in Rio de Janeiro. Die song over eenzaamheid bloeit op en wordt steeds groter en rijker, en Bala Desejo blinkt uit in samenzang. Niet één, niet twee, maar drie fantastische vocalisten heeft de band, die Le Guess Who? met soepele heupen de vrijdagavond in sturen.

8. vraagteken 1

Eerdere edities zette Le Guess Who? al eens grote vraagtekens in het blokkenschema, acts die geheim moesten blijven en pas op het laatste moment zouden worden onthuld. Dit jaar gaan ze een radicale stap verder: donderdagavond staat er een reusachtige witte doos op het podium van de Grote Zaal opgesteld, waar drie acts anoniem zullen optreden. Ook binnen de organisatie weten alleen festivaldirecteur Bob van Hour en een enkele productiemedewerker de werkelijke identiteit, en om te voorkomen dat die kan uitlekken is er in de doos een lift naar de kelder gebouwd, zo gaan acts erin en eruit via de achteringang van TivoliVredenburg. Het idee: zo kun je als bezoeker de muziek púúr beoordelen op de inhoud, en kun je je niet laten afleiden door de status van de act, de naam die iemand heeft opgebouwd. Is dat ook de ervaring? Nou nee, in tegenstelling: er wordt wild gespeculeerd of Jonny Greenwood (Radiohead) en Tom Skinner (zijn bandlid in The Smile) in de doos staan bij act 2. En act 3, zou dat misschien Laraaji zijn? Of een new age-project van Bon Iver?! De mooiste show is eigenlijk de eerste, die begint met stemmig ambient-gefröbel en vanuit wonderlijke pianoklanken opbouwt naar een soort slowmotion-house-beat. Le Guess Who?… hmmm… Shazam zegt dat dit Yann Tiersen is.

7. Alan Sparhawk

Het is een diep droevig voorval: vorig jaar nog cancelde de geliefde Amerikaanse slowcoreband Low wegens het ziekteverloop van zangeres/drummer Mimi Parker hun headlineshow op Le Guess Who. Alan Sparhawks levens- en muzikale partner overleed kort erna op 55-jarige leeftijd aan eierstokkanker. Zonder zijn geliefde aan zijn zijde verschijnt de zanger deze editie in de stilte van de Jacobikerk, met naast hem onder anderen zijn zoon Cyrus, als bassist én bemoediging. De set start met ‘Liquid Love’, een soort luchtige jazzy jamsessie, maar al gauw wordt de kerk volgeschonken met een aangrijpend verdriet. In een reeks van gloednieuwe sololiedjes geeft Sparhawk alles om zijn rouw om te zetten in heling. Moeilijk om zelf ook niet een traantje te laten. Al helemaal tijdens de hartbrekende tekst van het liedje ‘Screaming’: ‘When you flew out the window and into the sunset, I thought that I would never stop screaming… if you and I’s love is forever then I’ll probably be screaming that long.’

6. Nala Sinephro

Oh, wat een kippenvel veroorzaakt Nala Sinephro in de Grote Zaal van TivoliVredenburg. Al zodra ze achter haar harp kruipt en haar vingers over de snaren laat glijden, draait de Caraïbisch-Belgische componiste de tranenkraan open bij het publiek. Pas wanneer ze samen met haar driekoppige band weer van het podium vertrekt, draait ze diezelfde kraan dicht. Betoverend is misschien wel het beste woord voor haar eigenzinnige jazz met soms een snufje ambient waarbij ze afwisselt tussen harp en synths. Sinephro neemt een uur lang uitgebreid de tijd om op te bouwen naar verschillende emotionele climaxes, en elke keer voel je aan álles dat-ie eraan zit te komen, maar wanneer het dan eindelijk gebeurt, komt het toch binnen en voelt het haast als catharsis.

5. James Holden

© Tess Janssen / Le Guess Who

Alle scherpe randjes van het leven vallen er vanaf tijdens de warme set van James Holden. De Britse producer werd halverwege de jaren nul een ware dansvloerheld, en in 2013 transformeerde hij zijn sound met het experimentelere, en nogal weirde, album The Inheritors. Het eerder dit jaar verschenen Imagine This Is A High Dimensional Space Of All Possibilities, is een tikkie toegankelijker en verbindt zijn experimentatiedrift met zijn liefde voor de dansvloer. Naast Holden zitten zijn twee bandleden ook in kleermakerszit. Die toveren allerlei exotische muziekinstrumenten tevoorschijn. En samen omarmen ze het leven met elke track. Vooral de slottrack ‘In The End You’ll Know’ zorgt voor een verblijdende trance in heel de zaal. Echt indrukwekkend in combinatie met de kleurrijke visuals van videokunstenaar Inner Strings op de achtergrond.

4. Tom Skinner

© Lisanne Lentink / LE Guess Who

Terwijl boven, in de nok van TivoliVredenburg, het Vietnamese jamcollectief Rắn Cạp Đuôi charmeert met rafelige krautexplosies, geeft jazzdrummer Tom Skinner een doos verderop les in precisie. We zagen Skinner onlangs passeren in The Smile, het vrije-vorm-project van Thom Yorke en Jonny Greenwood, maar de Le Guess Who-bezoeker kent hem vooral als lid van de Londense jazzband Sons Of Kemet. Voor het soloproject waarmee hij hier speelt verzamelde hij een contrabas, twee saxofonisten en een cello om zich heen. Dat laatste is misschien gek voor een jazzband, maar niet als je bedenkt dat het project gebaseerd is op een solo-cello-album van Abdul Wadud uit de jaren zeventig. Skinner en zijn band slingeren van introvert naar hectisch, met onder meer een lange bassolo, knetterkoper en vooral heel spectaculair drumwerk. Het hoeft niet per se overvol te zijn qua geluid, de virtuositeit van de band is juist het meest indrukwekkend als Skinner zijn blazers in toom houdt en hij ritmisch van alles en nog wat laat gebeuren, zowel met zijn drumstel als met de rest van de instrumenten. Indrukwekkend muzikantschap.

3. Moin

© Jelmer de Haas / Le Guess Who

Post-punk, post-hardcore… noem Moin gerust ook post-apocalyptisch. De Londense band werkt binnen een simpel raamwerk van bas, gitaar en drums, waar ze vervolgens onheilspellende elektronica en voicesamples in vlechten. De rondechoënde flarden van tekst zijn nogal cryptisch: ‘I think I went too far…’, weergalmt het tijdens het liedje ‘Right is Alright, Wrong is to Belong’. In de track ‘Melon’: ‘Hello…? Can you hear me? You don’t know me. But I sure as fuck know you!’ Tussen al die hypnotiserende grooves door voel je je af en toe haast persoonlijk aangesproken. Hun eerste twee platen Paste en Moot! zijn veelgeprezen: Pitchfork noemde het drietal de heruitvinders van post-hardcore. Afgelopen zomer bracht de band nog de mega tumultueuze EP Clocked Off uit, en Joe Andrews en Tom Halstead (Raime, Blackest Ever Black) en Valentina Magaletti (Tomaga, Vanishing Twin) werkten al eerder samen aan schaduwachtige elektronica, maar nu klinkt er vooral pezig gitaarwerk. Moin is zenuwslopend… op de allerbeste manier. Voor fans van nineties gitaarbands als Fugazi en Slint! 

2. Joanna Sternberg

© Timo Pisart / Le Guess Who

Als een dolksteek komen ze binnen, die wankele outsider-folkliedjes van Joanna Sternberg. De New Yorkse is bloedzenuwachtig, met een bibberend stemmetje vertelt hen dat dit hun allereerste show óóit in Europa is. Waarschijnlijk heeft hen nog nooit voor zo’n groot publiek gespeeld en ook nog nooit zo’n oud gebouw gezien als de bijna duizend jaar oude Janskerk waar hen nu speelt. Elke keer dat hen een akkoord net niet lekker vastgrijpt en de gitaar begint te protesteren, werpt hen een geschrokken blik. Maar dat siert die kwetsbare liedjes over sociaal ongemak juist, muziek a la Daniel Johnston met pijnlijk directe teksten over tekortkomingen en zelfverachting. ‘Why is it so hard to bе kind and gentle to myself?’, zucht hen. Om het warmste applaus denkbaar te krijgen.

1. Model/Actriz

© Jelmer de Haas

Op de laatste dag van Le Guess Who? wil iedereen een glimps opvangen van een van de allerheetste post-punkbands van het moment, Model/Actriz. Maar dan écht iedereen, want de bloedhete Pandora van TivoliVredenburg staat al voordat de set überhaupt nog moet beginnen propvol. Zo vol dat er op een gegeven moment niemand meer bij mag, zeg maar. De opkomst is volledig terecht, want het New Yorkse kwartet is steengoed. De band speelt de tracks van hun onlangs verschenen debuutalbum Dogsbody retestrak en vol bravoure (vooral die snoeiharde banger 'Mosquito'!), en het is frontman Cole Halden die de show steelt. Hij heeft een blik in z'n ogen die suggereert dat er érgens een steekje los moet zitten, rare dansmoves en het charisma dat een kleine zaal als de Pandora volledig overstijgt. Halden weet precies hoe hij zijn publiek moet ophitsen, hoe hij ze precies genoeg uitdaagt dat ze doen wat-ie wil. Er zijn weinig bands die op de slotdag van een festival ervoor kunnen zorgen dat iedereen nog een laatste keer de remmen losgooit, maar feit is dat Model/Actriz daar op Le Guess Who? dubbel en dwars in slaagt.