Wat betekent de Kraftwerkzaak voor de toekomst van samplegebruik?

Kraftwerk heeft afgelopen maandag na twintig jaar een belangrijke uispraak in een rechtzaak om plagiaat. Duitse hiphopproducenten Moses Pelham en Martin Haas hadden geen toestemming gevraagd om een fragment van twee seconden uit Kraftwerks ‘Metall Auf Metall’ (1977) gedurende hun hele nummer ‘Nur Mir’ (1997) te herhalen. De zaak ging langs verschillende Duitse gerechtsniveaus tot uiteindelijk het Europees Hof.

De uitspraak van de rechter is dat iets als plagiaat geldt wanneer de sample voor ‘het oor’ te herkennen is. Wanneer dat niet meer het geval is omdat de sample vervormd is, telt het als een expressie van kunst en wordt geen inbreuk gemaakt op de opnamerechten. Enerzijds bevestigt deze uitkomst wat we al wisten: zonder toestemming van de rechthebbende op de opname is het gebruiken van een sample, hoe kort die ook mag zijn, illegaal. Maar deze zaak biedt ook verduidelijking over wat een sample nou precies is, waar in Europa eerder geen heldere definitie voor was, en hoe sampling zich verhoudt tot kunst. 

'Het is zeker een ijkpunt’ volgens muziekrechtenadvocaat Bjorn Schipper. ‘In Nederland zijn eigenlijk geen uitspraken van rechters over sampling en kom je snel in Amerika uit, bij de hoogtijdagen van de hiphop. Toen is [sampling] in het "klankjatten" gegoten, en als diefstal bestempeld.' De grote Amerikaanse zaak waar volgens hem veel op is gebaseerd is die van Bridgeport Music Inc. vs Dimension Films uit 2005, over het gebruik in een film van een track van N.W.A. met een sample die niet was gecleared. Hierin werd bepaald dat elke vorm van sampling van een opname zonder toestemming illegaal is. In de zaak Kraftwerk hielden Duitse rechters deze strenge regel ook aan. Het Europees Hof heeft daarna geoordeeld dat onder bepaalde omstandigheden sound samples wél zonder toestemming mogen gebruikt worden. Dat was nog niet eerder gebeurd, en is volgens Schipper een positieve verandering: je wordt als muzikant die een sample gebruikt niet meer meteen als dief bestempeld, maar je kan je beroepen op je artistieke expressie zolang de sample maar niet door het oor te herkennen is. Kortom: wanneer je een sample zodanig manipuleert, verknipt of vervormd dat hij niet meer als zodanig auditiefte herkennen is, kun je voortaan zonder toestemming te vragen gebruik maken van die sample. Dat verruimt de creatieve vrijheid bij sampling. Omdat de uitspraak van het Europees Hof ook invloed heeft op het Nederlandse recht, zullen hier aangeklaagde samplers zich in de toekomst waarschijnlijk op dit precedent proberen te beroepen. 

Het radiofragment met Bjorn Schipper over de zaak luister je hier.