Club K41 in Kyiv: community en clubcultuur in oorlogstijd

Ik spreek Anastasiia op het kantoor van de club. In 2019 openden ze als Kyiv’s eerste queer club. Het is een labyrint van zalen en gangen, verdeeld over meerdere verdiepingen. Zorgvuldig ontworpen door Studio Karhard, bekend van Berghain. Maar het waren niet de dansvloeren, Funktion One-systemen of chillruimtes die de club op dat moment aantrekkelijk maakten; het waren de dikke muren en de beveiligingscamera’s waarmee ze de straat in de gaten konden houden. Als de Russen oprukten naar Kyiv zou het team zich verschansen op de veiligste plek die ze kenden, hun safer space: K41.

Om half zes ’s ochtends werd Anastasiia uit bed gebeld. De oorlog was begonnen. Ze volgde het plan op, en met haar vele anderen. ‘Alle mensen die ik vertrouw en liefheb waren hier. Van het kantoor-team tot het barpersoneel, de beveiligers en vaste klanten, allemaal met hun partners, kinderen en huisdieren. In totaal waren we met zo’n 150 mensen. We hadden groots inkopen gedaan en kookten twee keer per dag voor iedereen. Een deel heeft hier 2,5 maand gewoond.’

De club waar ze woonden is een van de meest indrukkende die ik ooit heb gezien. Vanwege de no photo policy had ik geen idee wat ik moest verwachten. Er zijn zo veel zalen dat ze nog nooit allemaal tegelijk open zijn geweest.

Er is de Ground Floor, een zaal met een laag plafond waarin grote ronde gaten zitten, deze huisden vroeger de biertanks van de brouwerij. De zaal is daarmee zowel intiem als groots. Er is een wenteltrap naar een vide waar mensen kunnen uitrusten en kletsen. Er is een buitenpodium waar het publiek op grote trappen danst. Een tuin met verhoogde looppaden door een bladerdek. Een multifunctionele concerthal. De Second Floor die met een muur van subs ruimte biedt aan de ideale technoparochie. De Glass Tower heeft meerdere verdiepingen van glazen tegeltjes die zijn gebaseerd op de originele ramen. Het gehele gebouw is zo ontworpen dat het niet duidelijk is wat er al was, en wat er is toegevoegd. Elke zaal kan makkelijk bestaan als club op zich, maar in februari 2022 vervulden ze een woonfunctie.

Maar niet voor Anastasiia, zij ging met een ander deel van het team naar Berlijn. K41 had tijdens de pandemie een nauwe band met de scene daar opgebouwd. Toen clubnachten in de Duitse hoofdstad onmogelijk waren vanwege de geldende maatregelen, lieten de regels in Oekraïne meer toe.

‘De eerste coronagolf waren we dicht, maar tijdens de tweede zomer konden we wel evenementen organiseren. We hielden ons aan de regels en hadden een systeem ontwikkeld voor het testen aan de deur. Elk weekend zat de Wiz Air vlucht van Berlijn naar Kyiv vol met technotoeristen. De vrienden die we toen maakten, hielpen ons aan het begin van de grootschalige invasie.

De Berlijnse scene verschafte Anastasiia en haar team onderdak en een kleine werkruimte in die eerste maanden. Want hoewel ze nu geen clubnachten konden organiseren, zaten ze niet stil. ‘In de eerste dagen van de invasie richtten we het Community Fund op. We verzamelden donaties om degenen te blijven steunen voor wie we een plek waren. We regelden geld, accommodatie, vervoer. We werkten harder dan ooit, met energie gevoed door schuldgevoel. Want wij zaten op een veilige plek.’

Maar hoewel Berlijn veilig was, was het niet haar thuis. Ze voelde zich bij vlagen onbegrepen. ‘Er waren nare situaties, waarin mensen mij gingen vertellen hoe het “echt” zat met de oorlog. Mensen zeiden dat we moesten opgeven, moesten stoppen met vechten. Na een maand of twee ging ik terug naar Kyiv om te checken hoe het daar was. Ik ben niet meer weggegaan.’

Met haar terugkeer begonnen ze weer evenementen te organiseren. Geen feesten, maar Community Events. Het was een manier om te ontdekken wie er nog in de stad was en wat mensen nodig hadden. Er was direct een verschil in publiek voelbaar. Zo was er een influx aan Oost-Oekraïners die op de vlucht waren geslagen voor het geweld, daarnaast waren er militairen op verlof maar ook militairen die gewond waren geraakt. K41 wilde een plek zijn voor al die nieuwe mensen. De speakers gingen weer aan, de muziek kwam terug, maar de naam Community Event bleef plakken.

‘We hebben nog steeds face control aan de deur. We selecteren de bezoekers zodat we zeker weten dat hun waarden met die van ons overeenkomen. We zijn nog steeds een queer space, een safer space, maar het deurbeleid is wel soepeler geworden. We zijn een plek waar mensen steun aan elkaar vinden en hun ervaringen kunnen delen. De oorlog raakt ons allemaal.’

Zo ook het team. Want van die 150 mensen die zich aan het begin van de oorlog verzamelden ging een deel naar het buitenland, een deel bleef in de club wonen, maar een deel trok naar het front om te vechten. Onder andere Anastasiia’s collega Roma Sova. Hij werd in mei gedood tijdens een vuurgevecht.

‘Roma was onderdeel van ons beveiligingsteam. Hij had zulke sterke principes. Hij ging in de eerste maanden van de invasie het leger in omdat hij ons wilde beschermen, zijn land wilde beschermen. Hij was zo’n goed mens. Hij hield van hardcore, was een linkse voetbalhooligan en getalenteerd tattoo-artiest. Het verschrikkelijkste in deze wereld is — de beste sterven. Ze pakken onze beste mensen af. We mogen Roma nooit vergeten.’

Anastasiia neemt een moment om haar gedachten te ordenen, dan gaat ze verder.

‘Er zijn veel artikelen over ons geschreven met een narratief van de dansvloer als verzet, maar… ik haat dat. De media houden ervan. Moed en verzet op de dansvloer. Maar wij plegen geen verzet. Het enige verzet is aan het front. De enige reden dat wij hier kunnen zitten, is omdat zij daar vechten. Wij helpen hoe we kunnen. Ik ben blij dat we een moment van geluk kunnen bieden in de club, maar onze focus moet altijd liggen op de mensen aan het front.’

Ik moet bekennen dat het precies dat narratief ook mijn eerste idee voor dit stuk was. De dansvloer als verzet. Maar ons gesprek maakte mij duidelijk dat ik, vanuit mijn veilige bubbel, geen enkel idee had wat verzet nou eigenlijk betekent wanneer je stad al dik drie jaar onder vuur ligt.

Het Community Fund, dat vanaf het prille begin accommodatie en transport bood, richt zich nu ook op het front. ‘99% van het geld dat we ophalen met het fonds gaat naar militaire steun. Niet naar humanitaire steun. We kopen drones voor het front. Ik denk dat we de enige club ter wereld zijn die wapens koopt. Ik kom daar eerlijk voor uit. We hebben het nodig om te overleven. Het is de enige manier om onze cultuur te verdedigen.'

Het is onwerkelijk, maar ook de realiteit. Een club die enerzijds een safer space is, een queer space, een hub voor verbinding en verwerking, maar anderzijds wapens voor het front financiert. Dat is wat het betekent om te vechten voor je mensen en je cultuur wanneer je wordt aangevallen. Toen ik onderweg was naar het interview ging het luchtalarm af. De nacht voor het interview sliep ik in een schuilkelder. Kyiv wordt systematisch aangevallen. Verdediging betekent terugvechten. En dat doen ze niet door het lief te vragen. K41 wil zijn community beschermen en is bereid om te doen wat daarvoor nodig is. Oorlog zit vol paradoxen. Want K41 is ook een plek om te helen, dat was het voor Oleksander.

Hij spendeerde twintig maanden in Russisch krijgsgevangenschap nadat hij gevangen werd genomen tijdens de verdediging van Marioepol. Zijn terugkeer in de maatschappij verliep moeizaam, zoals bij zoveel veteranen. Hij sliep bijna niet en kon amper normale gesprekken voeren. Maar Viktor, de oprichter van een NGO die zich inzet voor LGBTQ-rechten in het Oekraïense leger, raadde hem K41 aan. Daar vond Oleksander een veilige plek. Hij leerde er opnieuw met mensen te praten, en kon er ongestoord dansen totdat hij zo moe was, dat hij daarna eindelijk in slaap viel. Hij vond er zichzelf terug, maar ook de liefde van zijn leven. Want afgelopen maand werd hij in de tuin van de club door zijn vriend ten huwelijk gevraagd. Hun bruiloft zal plaatsvinden zodra het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht in Oekraïne wordt gelegaliseerd.

Wat het verhaal van K41 en Anastasiia mij leert, is dat het belang van clubcultuur, van de krachtige banden die in de nacht worden gesmeed, echt is. Dat belang waar ik al jaren over schrijf bestaat ontegenzeggelijk. Een club is voor zovelen een veilige plek, een plek waar je je mensen kan vinden, een plek waar je je geborgen voelt, waar je geaccepteerd wordt. En K41 bewijst dat een club die onvoorwaardelijke steun voor je mensen en hun cultuur juist op de moeilijkste momenten kan waarmaken.