Het was een glorieus moment. En ja, natuurlijk op hetzelfde moment ongelofelijk kleinzielig. RAYE weet het zelf ook wel, maar ze móést het doen. Ze kon het gewoon niet laten. Het moet nog flink ingewikkeld geweest zijn om het gevaarte daar te krijgen, maar het moest gebeuren. Op 3 februari, de dag van release van haar debuutalbum My 21st Century Blues, plaatste de zangeres de foto op haar Insta: het gigantische kunstwerk dat op haar hoes staat voor de deur van het label dat haar jarenlang klein hield.
‘Haha, sneu van me hè’, lacht RAYE. Ze is nog casual gekleed, de weg naar het podium is nog lang, maar in haar scherpe make-up en de rode gloed in haar kapsel is de ster van vanavond alvast te zien. Ze vervolgt: ‘Maar ja, ik vond het belangrijk om luid te zijn. Ik wilde vanaf mijn tiende artiest zijn, het stond voor mij 1000% vast. Een artiest met een oeuvre, iemand die nadenkt over de visuele kant van haar werk. Ik was jong en naïef, maar ook extreem hongerig.’ Dat is dus wat we zien op die hoes: een stapel instrumenten, min of meer aan elkaar gesmolten, met daar bovenop twee rode schoenen. ‘Veel te groot voor mij, maar langzaam maar zeker groei ik er naartoe. Ik had alleen niet gedacht dat het vijftien jaar zou kosten.’
Nu staat er een rij voor de Melkweg voor de eerste avond van haar Europese clubtour. Het is uitverkocht, en voor november zijn alvast twee nieuwe shows aangekondigd. Eentje in dezelfde zaal hier in de Melkweg, eentje twee dagen later in Paradiso. RAYE ziet de wachtende fans vanuit haar kleedkamer aan de voorkant van het gebouw en het ontroert haar. Ze zwaait even naar buiten. Er moest er een flinke knop voor omzetten om dit te bereiken, ze moest zich los wrikken en al het risico van haar carrière zelf gaan dragen. Hoe het zat: Rachel Keen (1997) tekende op haar zeventiende een contract bij Polydor en werd sindsdien bekender en bekender. Ze brak door als zangeres op Dax Jones’ monsterhit ‘You Don’t Know Me’ (jawel, die ken je, die poptune met het Booka Shade sample). Ze scoorde met Regard de dance-hit ‘Secrets’ en ‘BED’ met David Guetta, met de platte tagline ‘I’ve got a bed but I rather be in yours tonight’. Ze schreef liedjes voor anderen, sommige vond ze zelf maar stom, andere had ze graag zelf op willen nemen.
Zo zat RAYE duidelijk in de kaartenbak voor wie een goede zangeres nodig heeft voor een dance-track, maar dat is ook nogal een ondankbare categorie. Weet jij wie zingt op al die hits van Disclosure, Rudimental, David Guetta, Lost Frequencies en noem ze allemaal maar op? Zelfs als je samen in de studio zit om van start tot finish een nummer te verzinnen, komt uiteindelijk de naam van de producer erop te staan, en de zangeres heet ‘feature artiest’. Hij (want ja, het is doorgaans een ‘hij’) krijgt een voorschot, zij mag 2,5 jaar wachten op de publishing uitkering. RAYE krijgt vuur in haar ogen als ze erover praat. ‘Heel veel van die dj’s produceren helemaal niets zelf, en ze kunnen nog niet eens echt draaien ook. Maar ze vangen wel 60K voor een festival-gig, om de tracks te komen afspelen die ze zogenaamd zelf gemaakt hebben. Oh man, ik word woest als ik eraan denk.’
Op hoeveel manieren kun je vast zitten als vrouw van de 21e eeuw? Op net zoveel manieren als er liedjes op het album van RAYE passen. Ze zingt over zware onderwerpen als giftige relaties, manipulatieve platenbazen en misbruik achter de gesloten studiodeuren. Maar op het podium van de Melkweg toont RAYE zich een bevrijde artiest.
Meer Amy dan SZA
Begrijp haar niet verkeerd: het gebeurde ook regelmatig dat ze wel credits kreeg, maar gaandeweg begon de shit en de frustratie te overheersen. En het belangrijkste: haar eigen plaat werd intussen maar uitgesteld en uitgesteld. Ze was meer een singles-artiest, vond de platenmaatschappij. Dus is ze nu independent, en dat betekent: alles zelf betalen. ‘Dit is de eerste echte show van mijn album-tour’, legt ze uit. ‘De afgelopen weken heb ik alleen maar promo gedaan en corporate shows gedaan. Shows voor merken, voor het geld, om de tour te kunnen betalen. Ja, vanavond is uitverkocht, 1.500 man, ongelofelijk, maar het is nog niet genoeg om break-even te draaien. Hoeveel tickets ik daarvoor nodig heb? Ik denk iets van 3.000, 4.000. Dat betekent dat er geld bij moet tot zeker het eind van dit jaar.’
Besef even: een artiest als RAYE, die hotter dan hot is, die in heel Europa zalen uitverkoopt, heeft moeite om rond te komen met touren. Dit is ‘slechts’ de investeringsfase. Je hoort het veel tegenwoordig, want alles is duur geworden: reizen, hotels, productie. En RAYE is ambitieus. Ze begint te glunderen als ze over haar band praat. ‘We staan straks met zijn achten op het podium. Ik heb zelfs blazers. Daar kun je zoveel dynamiek mee geven. Als je eenmaal blazers hebt wil je niet meer terug.’
Dat blijkt wel later op de dag als haar show begint. Het podium van de Melkweg staat helemaal vol gebouwd met een compleet decor, met gigantische witte draaischijven met haar hoofd erop, lichten, en inderdaad plek voor zeven muzikanten. RAYE komt op in een stijlvol wit pak - eigenlijk is alles op het podium wit - en zet de gedragen ballad ‘Oscar Winning Tears’ in, over een foute man (‘one of the many men, his name is irrelevant’) die haar bedroog. Ze klinkt live klassieker dan op haar album, meer Amy Winehouse dan SZA, zeg maar. RAYE werkt toe naar de grote uithaal, op tweederde van het liedje. Vanaf dat moment weet de hele zaal wat ze in huis heeft.
Haat voor je lichaam
En toch. Het begin van de set is goed, er zit vaart in, haar band is strak, maar de echte magie moet dan nog komen. Ze speelt vooral nummers van haar debuutalbum, maar neemt op zeker moment gas terug om achter de piano een paar van die liedjes te zingen die daaraan vooraf gingen. Uitgekleed, terug naar de song. Zo ver mogelijk weg van de nachtclubs waar die hits gedraaid worden. Ze trad er in het verleden wel eens op, en dat waren doorgaans nachtmerries van optredens. ‘Huu, van die optredens dat iemand op start drukt en jij over de track heen mag staan zingen.’ Nee, zo straalt ze hier achter de piano uit: ik ben een muzikant. Er zit ook een gevoel van spontaniteit in als fans verzoekjes uit de zaal roepen, en RAYE doet een beetje zenuwachtig aan het eind van dit blokje. Als ze opstaat blijkt waarom. Want na de uitgeklede liedjes volgt een uitgeklede RAYE. Ze trekt haar shirt en broek uit en staat ineens in haar ondergoed.
Om goed te begrijpen wat hier precies gebeurt en waarom het zo’n magisch moment oplevert moet je weten welke twee liedjes ze in deze setting zingt: haar meest kwetsbare. Allereerst ‘Body Dysmorphia’, een song over haat voor je eigen lichaam. En niet zomaar haat, maar irrealistische, psychisch problematische walging. Het raakt aan bijvoorbeeld eetstoornissen en wordt sterk gevoed door de beeldcultuur op sociale media. Daar staat ze dan, in haar ondergoed een liedje te zingen over uitgerekend dit onderwerp. RAYE begint het nummer met haar handen voor haar ogen, en ze buigt voorover om haar buik te verbergen.
‘I don't really like my body
But knowing it's my only body
I should prolly call somebody
I should really show you how I'm feeling inside
Matter fact, I'm glad you callеd me
I've been hiding, I been high
And I've been sleeping hungry’
Nou is RAYE natuurlijk helemaal niet lelijk of misvormd, in tegendeel. Nee, ze heeft geen supermodel-strakke buik, maar wie heeft dat wel? Hier staat een vrouw, een echt mens. In de zaal weet overduidelijk iedereen waar dit liedje over gaat, want het gejoel en gewoel voor haar neus is er een van aanmoediging, een soort virtuele omhelzing. Je ziet de vrouw op het podium transformeren, van schaamtevol en gesloten naar rechtop en trots. Noem me naïef, maar ik heb de indruk dat ze dit daadwerkelijk voor het eerst zo doet, dat de schroom die ze gaandeweg van zich afwerpt echt is. Sterker nog: dat het geen enkel effect meer heeft als ze die schroom niet meer voelt, of ze moet waanzinnig kunnen acteren. Het ongemak en de kwetsbaarheid zijn de kern van het liedje.
Het liedje erna heet ‘Ice Cream Man’, en het is zo mogelijk nog kwetsbaarder. In het eerste couplet vertelt ze over een producer die in haar DM opdook. Zullen we wat maken? Ja, waarom niet, let’s cook it. Maar al heel snel - je voelt hem al aankomen - blijkt deze man anderen bedoelingen te hebben. Hij probeert haar aan te raken, wil met haar naar bed. ‘Goddamn, no, what the? Goddamn. Everything you did, it left mе in a ruin.’ En ook nu weer richt ze zich gaandeweg op, met haar stem als zelfverzekerd wapen. Ze zet de zaal totaal in vuur en vlam met het refrein: ‘'Cause I'm a woman. I’m a very fucking brave, strong woman. And I'll be damned if I let a man ruin.’
Drank, drugs en rebound seks
‘Het is niet alleen iets van de muziekindustrie’, vertelde RAYE vanmiddag over dit liedje. ‘Mensen zeggen wel eens dat de tijd geweest is dat mannen met dit soort gedrag weg kwamen, maar er zitten nog steeds veel te veel op stoelen die ze niet verdienen. Nee, ik ben niet bang om mijn kansen te verpesten in de muziekwereld door me uit te spreken. Ik vertel gewoon mijn eigen verhaal en hoop dat het de trommelvliezen bereikt van de mensen die het moeten horen. Ik ben een vrouw en dit is mijn perspectief. Wat ik wel besef: een heleboel dingen die ik nu hardop kan zeggen waren in de jaren zestig onmogelijk. Dus ja, dit is My 21st Century Blues.’ En erover zingen is een stuk makkelijker dan erover praten, zegt ze. ‘Ik zing op dit album over dingen die ik mijn beste vrienden al die jaren niet verteld heb.’
Vanaf die kwetsbare dubbelslag is RAYE helemaal los op het podium. De zaal eet uit haar hand en ze dartelt alle kanten op in de witte baljurk die ze inmiddels aan heeft. In plaats van strak geproduceerd voelt ineens alles losjes en spontaan. Ze signeert een paar LP’s op de eerste rij, neemt een paar meter verderop bloemen aan. Als een fan op de eerst rij jarig blijkt zet ze een ‘happy birthday’ in met een Marilyn Monroe-achtige flair. Tussen twee liedjes door laat ze schaamteloos twee gigantische ronde plekken net onder haar schouderbladen zien, het resultaat van ‘cupping’, een massage-methode om een stijve rug los te wrikken. ‘Maar vanavond heb ik nergens last van, jullie slepen me er op adrenaline doorheen!’ Ze danst op het grimmige ‘Black Mascara’, ze knipoogt naar ons als ze afgaat voor de plichtmatige encore. Van achter de coulissen knipoogt en zwaait ze nog eens.
Dan zet ze haar grootste hit in, ‘Escapism’, een streamingkanon van de bovenste plank. Het is een catchy tune over een duistere avond. Drank, drugs, rebound seks, alles om het hartzeer te vergeten. Het liedje is nogal melodramatisch, maar ook stoer en grappig. De volle Melkweg brult het mee: ‘And I'm already actin' like a dick, know what I mean? So you might as well stick it in.’ Wat een winner van een zin. Nog een keer denk ik terug aan het gesprek van eerder op de dag. Want hoewel al haar liedjes gaan over ‘vast zitten’, over frustraties, over zelfdestructie en schaamte, zien we hier een artiest die alles van zich af werpt en haar publiek uitnodigt dat ook te doen. Of zoals ze dat zelf zei: ’There’s so much fun to be had!’